ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ
ରାଉରକେଲା
ରଜନୀକାନ୍ତ କାବ୍ୟ-ସଂଚୟନ
ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସ
ପ୍ରକାଶକ : ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ
ବି-୯, ଫକୀରମୋହନ ନଗର
ରାଉରକେଲା - ୭୬୯୦୦୩
ଅକ୍ଷର ସଜା : ଶ୍ରୀ ଭୁବନାନନ୍ଦ ପ୍ରଧାନ
ରାଇଟର୍ସ ଓ।ର୍କସପ
ରାଉରକେଲା - ୭୬୯୦୧୨
ମୁଚନ୍ଦ୍ର ଣ : ଅପ୍ଟିମା (ଅଫସେଟ) ପ୍ରିଣ୍ଟସ୍
ସୂତାହାଟ, କଟକ - ୭୫୩୦୦୧
ପ୍ରଚ୍ଛଦ ସଜା : ଶ୍ରୀ ଅସୀମ ବସୁ
ଆଲୋକ ଚିତ୍ର : ଶ୍ରୀ ଭି.ଏ. ଆକ୍ୱଲା
ଅଙ୍କନ ଶିଳ୍ପୀ ଶ୍ରୀ ବିକ୍ରମ କିଶୋର ସର ।
ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାଶ : ୧୯୯୯
ମୂଲ୍ୟ : ଟ ୧୨୫.୦୦
ସୂଚୀପତ୍ର
ଶିରୋନାମ
୧ ମୁଖଶାଳା
୨ କବିତାନୁବୃଦ୍ଧି
କୁମ୍ଭକାମୋଦି
୩ ମୁଖବନ୍ଧ
୪ ଉତ୍ସର୍ଗ
୫ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ
୬ ସର୍ପ ଓ ସରୀସୃପ
୭ ଈଶ୍ୱର
୮ବଗ
୯ ମୁକ୍ତି
୧୦ ରୁପକଳ୍ପ
୧୧ ମୋ ସହର
୧୨ ନିର୍ବାଚନ-୯୫
୧୩ ରାଉରକେଲା
୧୪ ଵୃହନ୍ନଳା
୧୫ କୁଣ୍ଠିତ ଚନ୍ଦ୍ରମା
୧୬ ପ୍ରେମ
୧୭ ସଂପ୍ଳବ ଓ ଉତ୍ ପ୍ଳବ
୧୮ ମରାଳ ର ଅପମୃତ୍ୟୁ
୧୯ ଟିଲୋତ୍ତମା ସହର
୨୦ କୃପଣ
୨୧ ପ୍ରାର୍ଥନା
୨୨ ଇତିହାସ
ଶିରୋନାମ
୨୩ ରାଜକୀୟ
୨୪ ଫୁଲବାଣୀ ଜହ୍ନ
୨୫ ପୁରସ୍ତମ
୨୬ ମୁଖା
୨୭ ସଂଚିତ୍
୨୮ ଯାଜ୍ଞସେନୀ (୨)
୨୯ ଗ୍ରାମ୍ୟବିବାହ
୩୦ ସିଡ଼ି
୩୧ କମୋଡ଼
୩୨ ଗଜପତି ଅଭିଯାନ
୩୩ କବି
୩୪ ଶିକ୍ଷା -ବାଣିଜ୍ୟ
୩୫ ନୂତନ ପ୍ରାର୍ଥନା
୩୬ ଅମୁଖ
୩୭ ଅନ୍ୱେଷଣ
୩୮ ମାଟି
୩୯ କୋଣାର୍କ
୪୦ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ
୪୧ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
ପଦ୍ମପଲାସ ୬୭-୧୧୨
୪୨ ଆତ୍ମସଂଳାପ
୪୩ ରେଖାଗଣିତ
୪୪ ଡାକ୍ତର ଆରୋଗ୍ୟ
୪୫ ମଧ୍ୟବିତ୍ତର ଅତ୍ମାନେପଡି
୪୬ ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ପଳାଶ
୪୭ ଟଙ୍କିକୀୟା ନୋଟ୍
୪୮ ଆସାମ
ଶିରୋନାମ
୪୯ ମାଲୁଣିର ସଙ୍କଟ
୫୦ ଭିଏତନାମ
୫୧ ପଦ୍ମବନ ଦଗ୍ଧ
୫୨ ଶୋଭାଯାତ୍ରା
୫୩ ଖଲିସ୍ତନ
୫୪ ଶାଳ୍ମଳୀ ବନସ୍ତ
୫୫ ସମୟର ପଦଟିକା
୫୬ କ୍ରୁଶବିଦ୍ଧ
୫୭ ସଂସଦରୁ ସଡକ
୫୮ ଦାସୀ
୫୯ ଡାହାଣୀ
୬୦ ଅପ୍ରେଲ
୬୧ ମୃଣ୍ମୟୀ ମୌସୁମୀ
୬୨ ନୀଳ ସେତୁବଂଧ
୬୩ କିଂବଦନ୍ତୀ
୬୪ ରତ୍ନବେଦୀ
୬୫ ସାଲବେଗ
ବିରଳ ମୃତିକା ୧୧୩-୧୯୬
୬୬ ଅଭିମତ
୬୭ କାକଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନା
୬୮ କମଳା ଲେମ୍ବୁ
୬୯ ସନ୍ଧ୍ୟତାରା
୭୦ କିରାସିନି କଂଟ୍ରୋଲ
୭୧ ପ୍ରତିମା ମହାନ୍ତି
୭୨ ନିସିପଦ୍ମା
୭୩ ଖଂଡ଼େ ସିଗାରେଟ୍
୭୪ କ୍ୟୁ
ଶିରୋନାମ
୭୫ ବାଘ
୭୬ ରିକ୍ସାବାଲା
୭୭ ଗଣ
୭୮ ଚଷା ସରକାର
୭୯ ଚାଳିଶି ବର୍ଷ
୮୦ ନୌକାରହୀ
୮୧ ଚଉଦ ତାରିଖ
୮୨ ଚର୍ଚିଲ
୮୩ ମେଥ୍ୟୁଗ୍
୮୪ଖଡଗ ବ୍ୟାଗ
୮୫ ସମ୍ପାଦକ
୮୬ ନିଲାମ
୮୭ ମାଧିଆ ଭାଇ
୮୯ ଭୋଟ୍ ବାକ୍ସର କବିତା
୮୯ ଅନ୍ନଛତ୍ର
୯୦ ସ୍ଫୁଟନି୍କ
୯୧ ଫାଇଲ
୯୨ କାଠହଣା ଚଢେଇ
୯୩ ମୁଦ୍ରା
୯୪ ନିର୍ବାସଂତ
୯୫ ଆତ୍ମିକ ସଂଳାପ
୯୬ ଅନ୍ୟ ଶତାବ୍ଦୀ
୯୭ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଭାରତ
୯୮ ଅସତ୍ୟ ସହର
ରଘୁ ମହାନ୍ତି(ଏକକ କବିତା)
୯୯ ମୁଖବନ୍ଧ
ସଂଘର୍ଷ
୧୦୦ ଅଭିମତ(୧-୨)
୧୦୧ ସଜୀବ ଓ ସତେଜ କବିତା
୧୦୨ ଅମୁଖ
୧୦୩ ବ୍ୟଭିଚାର ର ପୂଜା
୧୦୪ ଵନ୍ଦନା
୧୦୫ ଵିପଥୁଁ
୧୦୬ ପ୍ରେମ ଓ ପାପ
୧୦୭ ଅନୀତି
୧୦୮ ବ୍ୟଥା ର ଦୃଷ୍ଟି
୧୦୯ ପ୍ରାଣ ର କବିତା
୧୧୦ ଝଡର ଲଗ୍ନେ
୧୧୧ ଆବାହକ
୧୧୨ ଦ୍ରୌପଦୀ
୧୧୩ ଦେହର ଲୀଳା
୧୧୪ ଯୌବନ
୧୧୫ ଅଭିଯାତ୍ରୀ
୧୧୬ ବ୍ୟଗ୍ରତା
୧୧୭ ସୈତାନ ର ଡାକ
୧୧୮ ଗଣ
୧୧୯ ଭଗବାନ
୧୨୦ ଆତ୍ମଘାତି
୧୨୧ ସନ୍ଧ୍ୟା
୧୨୨ ସୀମା
ପୃଷ୍ଠା ଭରଣମ
୧୨୩ ସାରସ୍ୱତ ପାରିବାରିକ
୧୨୪ ପରିଶିଷ୍ଟ (୧)
୧୨୫ ପରିଶିଷ୍ଟ (୨)
୧୨୬ ପରିଶିଷ୍ଟ (୩)
୧୨୭ ପରିଶିଷ୍ଟ (୪)
୧୨୮ ପରିଶିଷ୍ଟ (୫)
ମୁଖଶାଳା
କବି, ଲେଖକ ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସ(୧୯୧୭) ବିଂଶ ଶତକର ଚତୁର୍ଥ ଦଶକ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ଅନ୍ୟତମ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ, ଜୀବନଧର୍ମୀ ଲେଖକ । ବ୍ୟକ୍ତି-ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟର ପୂର୍ଣ ଅଧିକାର ଦାବିକରି, ତାଙ୍କ ଲେଖନୀ ଛଅଟି ଦଶକ ଧରି ଗତିଶୀଳ । ସଂଗ୍ରାମୀ ମନୋଭାବ, ସ୍ପଷ୍ଟବାଦିତା, ସାଲିସବିହୀନ ଭାବ ଓ ସର୍ବୋପରି କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବାନ୍ଧି ନ ହେବାର ମାନସିକତା ଯୋଗୁଁ ସେ ଆଢୁଆଳରେ ରହିଯାଇଛନ୍ତି ; ଯେପରି ପ୍ରଚାରିତ ଓ ପ୍ରସାରିତ ହେବାକଥା ସେପରି ସେ ହୋଇପାରି ନାହାନ୍ତି । ଅମଡ଼ାରେ ବାଟ ତିଆରି କରିବାର ଆଗ୍ରହ ଯୋଗୁ ତାଙ୍କ ପାଦ ଅନେକତ୍ର କଣ୍ଟକିତ ହୋଇଛି , ପଥ ଦୁର୍ଗମ ହୋଇଛି, ଗତିରୋଧ ହେବାର ସଂକେତ ମିଳିଛି,ମାତ୍ର ଅମାନିଆ ବଣ ଝରଣା ଭଳି ସେ ମାଡ଼ି ଚାଲିଛନ୍ତି ଆଗକୁ ଆଗକୁ, ଅନେକ ଆଗକୁ । ଆଜି ସେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ବୟସରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ କିନ୍ତୁ ଆଗକୁ ଯିବାର ମୋହ ତୁଟିନାହିଁ,ନୂଆ ଦେଖିବାର ଇଚ୍ଛା ଯାଇନାହିଁ ।
ଜନ୍ମମାଟି ଅବିଭକ୍ତ କଟକ ଜିଲ୍ଲା (ବର୍ତମାନ ଜଗତ୍ସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲା)ର ସଂଗ୍ରାମପୁର ଗ୍ରାମ, ମାମୁଘରେ ବାଲିକୁଦାରେ ପାଠପଢ଼ା ,ବାନର ସେନାର ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନସିକତାରୁ ତାଙ୍କୁ ନିଆଯାଏ କୁଜଙ୍ଗ-ଏରସମା ଅଞ୍ଚଳର ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ ମାଇନର ସ୍କୁଲ,ସେଠାରୁ ଜଗତ୍ସିଂହପୁରର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏକାଡ଼େମୀ, ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀରେ ବର୍ଷେ ମାତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ପରେ ସେ ଲମ୍ପ ଦେଇ ପହଞ୍ଚିଛନ୍ତି କଳାହାଣ୍ଡି ଷ୍ଟେଟର ରାଜଧାନୀ ଭବାନୀପାଟଣାରେ ! ପାଠପଢ଼ା ଚାଲିଛି, ଲେଖାଲେଖି ଚାଲିଛି , ଚଷୁ ତଳର ନିଆଁ ପରି ସଂଗ୍ରାମ ବି ଆଗେଇ ଚାଲିଛି ! ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ନିଜ ଗାଁର କୋଳ ଛୁଇଁ ବହିଯାଇଛି ଅଳକା ନଦୀ । ତାଙ୍କର ସ୍ଵପ୍ନ ଭୂଇଁ ଚକଡ଼ା ମେଲିଥିବା ବରଗଛର ଛାୟାଶୀତଳ କୋଳରେ ହଳଦୀବସନ୍ତର ଚଳଚଞ୍ଚଳ କ୍ରୀଡ଼ା । ନାରୀକେଳ, ଆମ୍ବ , ପଣସ ଜାମୁ,ତାଳ-ଖଜୁରୀ-କଦଳୀ ବଗିଚାରେ ଶୋଭିତ ସବୁଜିମାରେ ଭରା ପଲ୍ଲୀ ଗାଁ । ଘର ଚକଡ଼ା ଭିତରେ ନଡ଼ିଆ କଦଳୀର ବଗି ଚI, ମାଛଗାଡ଼ିଆର କୂଳଛୁଇଁ ଝଂକାଳିଆ ଆମ୍ବଗଛ, ଛାଇଅଂଧାରୁଆ ବାର୍ତ୍ତାଶବଣ, ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବାଲ୍ୟକାଳକୁ ଯେପରି କାବ୍ୟକ ଭାବନାରେ ଗାଧୋଇ ଦେଉଥିଲା । ତା ସାଙ୍ଗକୁ ଘର ଭାଗବତ ଗାଦିରେ ସଯତ୍ନ-ସାଇତା ନାନା ପ୍ରକାର ପୋଥି, ସଂଧ୍ୟାରେ ଭାଗବତ ଗାଦିରେ ସାଇତୀ ପୋଥିର ପାଠ,ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ପଠିତ ହେଉଥିବା ପୁରାଣର କାହାଣୀ ଓ ପରେ ଅଜା ଆଈଙ୍କୁ ପୋଥି ଶୁଣାଇବା ଅଭ୍ୟାସରୁ ରଜନୀକାନ୍ତ ଆପେ ଆପେ ଯେପରି ଭାରତୀୟ ଧର୍ମ ଓ ଦର୍ଶନର ଚର୍ଚ୍ଚା ଭିତରକୁ ପଶିସାଇଥିଲେ । ଛାତ୍ର ଜୀବନରେ ସାଧାରଣ ପାଠ ସହିତ ସାହିତ୍ୟର ଚର୍ଚ୍ଚା ଓ ରଚନା ଆଡ଼କୁ ମନ ଢ଼ଳି ଯାଇଥିଲା
ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼ିଲାବେଳେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଗୋଟିଏ ଧାରଣା ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହୋଇଥିଲା ଯେ “ସାହିତ୍ୟ ହିଁ ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷା । ସେ ସମୟରେ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହୋଇ ନଥାଏ, ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟା-ସଂପର୍କରେ ସାଧାରଣରେ କିଛି ଧାରଣା ନଥାଏ । ଏଣୁ ‘ସାହିତ୍ୟ ହିଁ ଥିଲା ରାଜା’ । ଅଙ୍କ ଶାସ୍ତ୍ର ଥିଲା ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ । କ୍ରମଶଃ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ପରିବେଶ ହିଁ ତାଙ୍କ ଆଗ୍ରହକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିଦେଲା । ଦୁଇଜଣ ମହାନ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସ୍ରଷ୍ଟାପ୍ରାଣ ଅଙ୍କୁରିତ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା । ଜଣେ ହେଲେ ବାଲିକୁଦା ମାଇନର ସ୍କୁଲର ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ, କର୍ମଯୋଗୀ ରାଜକିଶୋର କାନନୁଗୋ;ଆଉଜଣେ ହେଲେ ସେ ସମୟର ବହୁ ପ୍ରଚାରିତ,ଲୋକପ୍ରିୟ ‘ଧୂପ’ର କବି ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ଡଃ ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ।
ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ପ୍ରଫେସର ଡଃ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦାଶ ରାଜକିଶୋର କାନନୁଗୋଙ୍କର ଛାତ୍ର ଥିଲେ । ଶ୍ରେଣୀ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଠାରୁ ବରିଷ୍ଠ ଥିଲେ । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସାନଭାଇ ପ୍ରଫେସର ଡଃ ସୂର୍ଯ୍ୟକାନ୍ତ ଦାସ ବି ସେ ସ୍କୁଲରେ ଶ୍ରୀ କାନନୁଗୋଙ୍କର ଛାତ୍ର ଥିଲେ । ଶ୍ରୀ କାନନୁଗୋଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ଡଃ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦାଶ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ମୋ ଅକୁହା କାହଣୀ’ ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ---‘ମୁଁ ବାଲିକୁଦI ମାଇନର ସ୍କୁଲର ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମ ଲେଖାଇଲାବେଳେ ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ ଗୋବିନ୍ଦପୁର ଥାନା ଉତ୍ତାରଣ ଗ୍ରାମର ରାଜକିଶୋର କାନନୁଗୋ । ସେ ଜଣେ ଧର୍ମପ୍ରାଣ ତଥା ସାହିତ୍ୟପ୍ରେମୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଆଦର୍ଶବାଦଯୋଗୁ ଅନେକ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ଅବାଗିଆ ଲୋକରୂପେ ବିଚାର କରୁଥିଲେ । ...... ସେ ନିଜେ ଜଣେ କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀ ଥିଲେ । ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆଦର୍ଶରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ସେ ଖଦଡ଼ ପିନ୍ଧୁଥିଲେ ଓ ନିୟମିତ ସୂତା କାଟୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ବହୁ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ପିତଳ ତାକୁଡ଼ି ଓ ତୁଳା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଆମେ ମଧ୍ୟ ସୂତାକଟା ଶିଖିଲୁ । ସ୍କୁଲ ନିକଟରେ ଗୋଟିଏ ଗଞ୍ଜଇ ଅଫିମ ଦୋକାନ ଥିଲା । କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀମାନେ ସେ ଦୋକାନ ଆଗରେ ଶୋଇ ପିକେଟିଂ କରିବାବେଳେ କୌତୁହଳ ବଶତଃ ବହୁ ଛାତ୍ର ମଧ୍ୟ ଏହି ପିକେଟିଂରେ ଯୋଗ ଦେଉଥିଲେ ।... ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଉଦାର ମନୋଭାବ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ କରିଥିଲା । କେବଳ ତାଙ୍କରି ଯୋଗୁ ବାଲିକୁଦା ମାଇନର ସ୍କୁଲର ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଛାତ୍ର କାଳକ୍ରମେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ପୁରୋଭାଗରେ ଥିଲେ ।
ତାଙ୍କର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପ୍ରଭାବ ସବୁଠାରୁ ବେଶି ଥିଲା । ପ୍ରତି ଶନିବାର ସଂଧ୍ୟାରେ ଗୀତାପାଠ ଭଜନ ଓ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରାଯାଉଥିଲା । ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ ଜଣେ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଥିଲେ । ସେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ହବିଷ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ସାରୁପତ୍ରଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଶାଗ ଖାଉ ନଥିଲେ । ଏହାପୁଣି ଭାତରେ ପଡ଼ି ସିଝା ଯାଉଥିଲା । ସେ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ଗାଧୋଉଥିଲେ ଏବଂ ଗାଧୋଇବା ପରେ ଦୀର୍ଘ ଏକଘଣ୍ଟା କାଳ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଥିଲେ ।
ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ଜଣେ ସୁସାହିତ୍ୟିକ ଥିଲେ । ଆମେ ଛାତ୍ର ଥିବା ବେଳେ ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦା ନାମକ ଗୋଟିଏ କାବ୍ୟ ସେ ଅମିତ୍ରାକ୍ଷରରେ ରଚନା କରିଥିଲେ । ସେ ଗୀତାର ସଟୀକ ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି ।’ ସେ ଜୀବନର ଅନ୍ତିମ ଭାଗରେ ରାମଚରିତ ମାନସର ମଧ୍ୟ ଅନୁବାଦ ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀ କାନନୁଗୋ ସେତେବେଳେ ବିଶ୍ୱକବି ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥଙ୍କ ଆଉରି ଅନେକ କାବ୍ୟର ଅନୁବାଦ ଶେଷ କରିଥିଲେ । ସୁନ୍ଦର ଓ ସୁଗଠିତ ହସ୍ତାକ୍ଷର ଯୋଗୁ ପାଣ୍ଡୁଲିପି ନକଲ କରିବାର ଦାୟିତ୍ବ ଦିଆଗଲା ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ହାତରେ । ସେ ସଂପର୍କରେ ରଜନୀକାନ୍ତ କହନ୍ତି: “ ସତେ ଯେପରି ଗଭୀର ସମୁଦ୍ର ଭିତରେ ଉବେଇ ଟୁବେଇ ହୋଇ ଯାଇଥିଲି । ମାଇନର ସ୍କୁଲରେ ପାଠପଢୁଥିବା ଅବୋଧ ଛାତ୍ର ପକ୍ଷରେ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥଙ୍କ କାବ୍ୟ-କବିତାର ବହିଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶନ କରିବା ଥିଲା ଦୂରନ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନ ; କିନ୍ତୁ ମୋ ହାତରେ ଧରାଇ ଦିଆ ଯାଇଥିଲା ଅମୃତଲଡୁ । ନିଜ ମାତୃଭାଷାରେ ରବୀନ୍ଦ୍ରସାହିତ୍ୟକୁ ପଢ଼ିବା ବୁଝିବା ଓ ନକଲ କରିବାର ସୁଯୋଗ ମୋ ହାତକୁ ଚାଲି ଆସିଥିଲା ଏକା ଥରକେ ।( ଉତ୍କଳ ଗୌରବ-ବିଂଶ ଅର୍ଘ୍ୟ -୧୯୮୭)
ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବାପା ଶ୍ରୀ ଦୀନବନ୍ଧୁ ଦାସ ଭବାନୀପାଟଣାରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ଘର ତିଆରି କରି ବ୍ୟବସାୟ କରୁଥିଲେ । ଆଜିକାଲି ଭଳି ସେତେବେଳେ ଏତେ ପରିମାଣର ଓ ଏତେ ପ୍ରକାରର ଦୋକାନ ନଥିଲା । ଗୋଟିଏ ଦୋକାନରେ କଂସା ବାସନ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବହିପତ୍ର ଓ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଜିନିଷ ମିଳୁଥିଲା । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବାପାଙ୍କର ସେହିଭଳି ଅତି ଆବଶ୍ୟକ ବିବିଧ ଜିନିଷରେ ଭରପୁର ବଡ଼ଧରଣର ଏକ ବ୍ୟବସାୟ ଥିଲା । କେବଳ ବ୍ୟବସାୟୀ ଭାବରେ ନୁହେଁ;ଜଣେ ମାନ୍ୟଗଣ୍ୟ ଲୋକଭାବରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବାପାଙ୍କର ସେଠାରେ ମାନ୍ୟତା ଥିଲା । ତାଙ୍କ ବାପା ସେତେବେଳକୁ ଦଶବର୍ଷଧରି ସେଠାରେ ବ୍ୟବସାୟ କରୁଥିଲେ ବି ମାଆ ଶ୍ରୀମତୀ ସୁନ୍ଦରମଣି ଦେବୀ ଗାଁରେ ରହୁଥିଲେ । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କୁ ଭବାନୀପାଟଣା ହାଇସ୍କୁଲକୁ ନେବାବେଳେ ତାଙ୍କ ମାଆଙ୍କୁ ବି ସେଠାରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ତାଙ୍କ ସାନଭାଇ ସୂର୍ଯ୍ୟକାନ୍ତ ସେଠାରେ ଯାଇ ପାଠ ପଢ଼ିଲେ । ରଜନୀକାନ୍ତ ଭବାନୀପାଟଣାରେ ନାମ ଲେଖାଇଲାବେଳେ କବି ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ଭବାନୀପାଟଣା ହାଇସ୍କୁଲରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥା'ନ୍ତି । ରଜନୀକାନ୍ତ ଥଲେ ମାନସିଂହଙ୍କ ର ପ୍ରିୟଛାତ୍ର । ମାନ ସିଂହ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ଦୁଇଭାଇଙ୍କୁ ରଜନୀକାନ୍ତ,ସଜନୀକାନ୍ତ( ପ୍ରଫେସର ଡଃ ସୂର୍ଯ୍ୟକାନ୍ତଙ୍କୁ) ନାମରେ ଡାକୁଥିଲେ । ମାନସିଂହଙ୍କ ‘ଜେମା’କାବ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବହିର ପାଣ୍ଡୁଲିପି ପ୍ରସ୍ମୃତି କାର୍ଯ୍ୟ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ମାନସିଂହଙ୍କ କର୍ମଶାଳାର କାବ୍ୟିକ ପରିବେଶରେ ବେଶ୍ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ ସେ । କାବ୍ୟ-କବିତା ରଚନା କରିବା ପାଇଁ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ମନ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ପ୍ରଶସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର । କବି ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ଉଦାର ହୃହୟର ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ । ଯେପରି ତାଙ୍କୁ କୌଣସି ଅବସ୍ଥାରେ ଆଞ୍ଚଳିକତା ତଥା ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ଗ୍ରାସ କରି ନଥିଲା, ତାଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଛାତ୍ର ରଜନୀକାନ୍ତ ବି ସେହି ପ୍ରକାର ଆଞ୍ଚଳିକତାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ରହି ନାନା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଉଭୟ ପୂର୍ବ-ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ କର୍ମସ୍ଥଳୀ ଥିଲା ନିଜ ଅଞ୍ଚଳଠାରୁ ଅନେକ ଦୂର ।
ନିଜ ପରିବାରରେ ଚର୍ଚ୍ଚା କରାଯାଉଥିବା ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟ,ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନର କାବ୍ୟକ ପରିବେଶ,ରାଜକିଶୋରଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରୀତି ତଥା ଜୀବନାଦର୍ଶ, ରବୀନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଓ ମାନସିଂହଙ୍କ କାବ୍ୟ-ଭୂମିର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥିଲା ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ମନ ଉପରେ । ନବମ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ର ରଜନୀକାନ୍ତ ରଚନାକଲେ ଏକ ଖଣ୍ଡକାବ୍ୟ ରାବଣ ଦର୍ହ ପଥେ’ । ଏହା ଏକ ବ୍ୟଙ୍ଗ କାବ୍ୟ । ଏଥିରେ ସାନଭାଇ ସୂର୍ଯ୍ୟକାନ୍ତ ସମେତ କେତେକ ସାଥଙ୍କୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରାଯାଇଥିଲା । ‘ରାବଣ ଦର୍ହ’ ଜଳପ୍ରପାତ ଭବାନୀପାଟଣା ଠାରୁ କିଛି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରମଣୀୟ ସ୍ଥାନ ।
ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସ୍କୁଲ ଛାତ୍ର-ସମୟ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିର ଏକ ଘଡ଼ିସନ୍ଧି କାଳ । ଜାତିର ଜନକ ବାପୁଜୀଙ୍କ ଆହ୍ବାନରେ ସାରାଦେଶ ତାତି ଉଠିଥାଏ । ମୋହନ ଦାସଙ୍କ ମୋହନବଂଶୀର ସ୍ୱର ଚପଳ ବାଳକମାନଙ୍କୁ ବାନରସେନାରେ ପରିଣତ କରାଇ ଦେଇଥିଲା । ବାଲିକୁଦା ମାଇନର ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ିଲାବେଳେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରଭାବ ତାଙ୍କ କିଶୋର ମନକୁ ଆଚ୍ଛନ୍ନ କରିଦେଇଥିଲା । ସହିଦ୍ ଭଗତ୍ ସିଂହ ଫାଶୀ ତା ସହିତ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଡାକରା ପରିବେଶକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରିଦେଇଥିଲା । ବିଦ୍ୟାଳୟ ସନ୍ନିକଟରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ତାଲିମ ଶିବିର ଖୋଲାଯାଇଥିଲା । ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀମାନଙ୍କ ଆହ୍ବାନର ସ୍ଵର ଅନେକ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ବେଶ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା । ରଜନୀକାନ୍ତ ସଂଗ୍ରାମ ଆଡ଼କୁ ଆଗେଇଯାଉଥିବା ଦେଖି ଅଭିଭାବକମାନେ ତାଙ୍କୁ ବିରାଡ଼ି ଛୁଆ ଭଳି ବାଲିକୁଦା ସ୍କୁଲରୁ କୁଜଙ୍ଗ ଅଞ୍ଚଳର ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ, ସେଠାରୁ ଜଗତସିଂହପୁରର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏକାଡ଼େମୀରୁ ନେଇ କଳାହାଣ୍ଡି ଗଡ଼ଜାତର ରାଜଧାନୀ ଭବାନୀପାଟଣା ହାଇସ୍କୁଲରେ ନବମ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମ ଲେଖାଇ ଦେଲେ;କାରଣ ସେତେବେଳେ ଭବାନୀପାଟଣାରେ ଜାତୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏତେ ତୀବ୍ର ଆକାର ଧାରଣ କରି ନଥିଲା । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମୀ ମନ କିନ୍ତୁ ଦବିଯାଇ ନଥିଲା । ସାମ୍ୟବାଦୀ ନେତା ଭଗବତୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ କେବଳ ସାହିତ୍ୟ ରଚନାରେ ନୁହେଁ, ସଂଗ୍ରାମରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଆସନପାତି ସାରିଥିଲେ । କଳାହାଣ୍ଡିରେ ଚାଲିଥାଏ ସେତେବେଳେ ଅଂନ୍ଧାରି ଶାସନ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗଡ଼ଜାତ ପରି ବେଠି,ଭେଟି ଓ ଲାଠିର ଚାଲିଥାଏ ରାଜୁତି । କଳାହାଣ୍ଡିର ବୃଦ୍ଧ ମହାରାଜା ବ୍ରଜମୋହନ ଦେବଙ୍କ ଶୋଷଣ,ଦମନ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧରେ ରଜନୀକାନ୍ତ ଚିଠିପତ୍ର ଓ ଲେଖାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଥମେ ମୋଗଲବନ୍ଦୀ ଅଂଚଳର ନେତାମାନଙ୍କ ସହିତ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କଲେ ।
ସର୍ବଦା ବାଟ-ଭଙ୍ଗା ଲୋକଟି ପରି ରଜନୀକାନ୍ତ ଲେଖାପଢ଼ାରେ ମନ ଦେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କବିତା ଲେଖାପାଇଁ କଲମକୁ ସଜାଗ ରଖୁଥିଲେ । ସେ ସମୟର ଜଳନ୍ତା ନିଆଁଖୁଣ୍ଟା ସାମ୍ୟବାଦୀ ନେତା ଭଗବତୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ସହିତ ପତ୍ରମାଧମରେ ତାଙ୍କର ସଂପର୍କ ଗଢ଼ିଉଠିଥିଲା । ଗଡ଼ଜାତ ରାଜାମାନଙ୍କର ଅନ୍ଧାରି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ପ୍ରଜାମାନେ ଦାରୁଣ କଷ୍ଟ ଭୋଗୁଥିଲେ । ଏ କଷଣକୁ ରଜନୀକାନ୍ତ ଭଲ ଭାବରେ ଦେଖିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କର ସେଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଥିବାରୁ ଓ ସେମାନେ ଗଡ଼ଜାତର ପ୍ରଜା ହୋଇ ନଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ତାଙ୍କର କିଛି ଅସୁବିଧା ନଥିଲା;ମାତ୍ର ଅତ୍ୟାଚାରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି କବି ଲେଖକର ସ୍ପର୍ଶ-କାତର-ମନ ସହଜରେ ଥମି ପାରୁନଥିଲା । ସ୍କୁଲ ଛାତ୍ର ରଜନୀକାନ୍ତ ଗଡ଼ଜାତର କରୁଣ କାହାଣୀ ବୟାନ କରି ବିପ୍ଳବ ନିମିତ୍ତ ଚିଠି ଲେଖୁଥଲେ ବିପ୍ଳବୀ ଭଗବତୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ପାଖକୁ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଦୈବାତ୍ ଗୋଟିଏ ଚିଠି ଭଗବତୀଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚିବା ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ବଲପୁରରେ ସରକାରୀ ଗୋଇନ୍ଦା ବିଭାଗ ହାତରେ ପଡ଼ିଲା । ତନାଘନା ଅନୁସଂଧାନ ପରେ ରଜନୀକାନ୍ତ ବିପ୍ଳବ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଅଛନ୍ତି ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଗଲା । ରାଜଦଣ୍ଡ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହେଲା କଳାହାଣ୍ଡିରୁ ନିର୍ବାସନ ।
ଓଡ଼ିଶାରେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରମୁଖନେତା ଭଗବତୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ‘କୃଷକ’ ନାମରେ ଏକ ସମ୍ବାଦପତ୍ରଧର୍ମୀ ତଥା ପ୍ରଗତି ଶୀଳ ସାପ୍ତାହିକ ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ପ୍ରକାଶିତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ପତ୍ରିକାରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବିପ୍ଳବଧର୍ମୀ କବିତା ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିଲା । ସେତେବେଳେ ରଜନୀକାନ୍ତ ହାଇସ୍କୁଲରେ ନବମ, ଦଶମ ଓ ଏକାଦଶ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ର । ପରେ ସେ ସବୁ କବିତା ସଂଘର୍ଷ’ ପୁସ୍ତକରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲା ।
ଏହିପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ ତାଙ୍କ ପିତା ତଥା ପରିବାରକୁ ଅନେକାଂଶରେ ବିପନ୍ନ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସଂଗ୍ରାମୀ ରଜନୀକାନ୍ତ ପରିଣତି ବିଷୟରେ ଆଦୌ ଚିନ୍ତା କରି ନଥିଲେ । ରାଜାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଯାଇ ରାଜଦ୍ରୋହୀ ହେବାକୁ ରଜନୀକାନ୍ତ ଏକ ଗୌରବ ପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ବିଚାର କରୁଥିଲେ । ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତିପତ୍ତି ଯୋଗୁଁ ଓ ରଜନୀକାନ୍ତ ନାଁବାଳକ ସ୍କୁଲ ଛାତ୍ର ଥିବାରୁ ପରେ ଦଣ୍ଡାଦେଶରେ ସାମାନ୍ୟ କୋହଳ କରାଗଲା,କେବଳ ହାଇସ୍କୁଲ ପରୀକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ । ପାଟନା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଧୀନରେ ସେ ହାଇସ୍କୁଲ ପରୀକ୍ଷା ଦେଲେ ସମ୍ବଲପୁରରେ । ପରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଅଜ୍ଞାତବାସ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା ।
କବି ରଜନୀକାନ୍ତ,ସଂଗ୍ରାମୀ ରଜନୀକାନ୍ତ ଆପାତତଃ ଅଜ୍ଞାତ ଭାବରେ ନିର୍ବାସିତ ଜୀବନଯାପନ କଲେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶଅନ୍ତର୍ଗତ ସୁରୁଗୁଜା’ ଷ୍ଟେଟର ରାଜଧାନୀ ଅମ୍ବିକା ପୁରରେ । ସେଠାରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ବଡ଼ବାପା ରହୁଥାନ୍ତି । ସୁରୁଗୁଜା ଷ୍ଟେଟର ରେଭିନିୟୁ ଡିପାର୍ଟମେଣ୍ଟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପରେ ସେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । କର୍ମ ଦକ୍ଷତା ଓ ଉତ୍ତମ ପରିବେଶ ଯୋଗୁ ସେଠାରେ ଆଦର ପାଇଲେବି ନିଜର ନାମ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ ସବୁ ତାଙ୍କୁ ଗୋପନୀୟ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା । ତଥାପି କଳାହାଣ୍ଡିରୁ ସମନ ପହଞ୍ଚିବାର ଆଶଙ୍କା ସବୁ ସମୟରେ ଥାଏ । ସେଇଠି କିଛି ପଢ଼ାପଢ଼ି, ରାଜକର୍ମଚାରୀ ଭାବରେ କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ, ସେ ପୁଣି ଅଜ୍ଞାତ ଭାବରେ । ଧରା ପଡ଼ିଲେ ଦଣ୍ଡର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁନିଶ୍ଚିତ ।
କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ପୋଲିସ ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ଦପ୍ତରରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତ କର୍ମଚାରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଗାଳ୍ପିକା ତଥା ଅନୁବାଦକ ଶ୍ରୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମହାନ୍ତି ହେଉଛନ୍ତି ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପତ୍ରବନ୍ଧୁ; ଯାହାଙ୍କ ସହିତ ‘ଡଗର’ ମାଫିତରେ ପରିଚୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସାକ୍ଷାତ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ରଚିତ ରାଜଦ୍ରୋହମୂଳକ କବିତା ଗୁଡ଼ିକର ସେ ହୋଇଥିଲେ ମାର୍ଫତର ତଥା ପ୍ରକାଶକ । ତାଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଭଦ୍ରକ ସହର ସଂଲଗ୍ନ ଜଗନ୍ନାଥପୁରରେ ଗଢ଼ା ଯାଇଥିଲା ସାହିତ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଜଗନ୍ନାଥ ସାହିତ୍ୟ ସମିତି । ଏହାର ପ୍ରଥମ ଅବଦାନ ଭାବରେ କାନ୍ତକବିଙ୍କ ମୁଖବନ୍ଧ ସହିତ ଭଦ୍ରକର ଗୋପୀନାଥ ପ୍ରେସରୁ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ପ୍ରଥମ କବିତା ପୁସ୍ତକ “ସଂଘର୍ଷ । କାନ୍ତକବି ଲେଖିଲେ ‘ସମାଜର ଚଳନ୍ତି ଚିନ୍ତାଧାରାରେ କବି ଗୋଟାଏ ବିପୁଳ ବିପ୍ଳବ ଆଣି ଦେଇଛନ୍ତି । ଚିର ବନ୍ଦୀର ଶୀତଳ ରକ୍ତ ଯେପରି ମୁକ୍ତିର ଆଲୁଅ ବତାସରେ ଉଚ୍ଛୁଙ୍ଖଳ ହୋଇ ଉଠିଛି ! କବିତା ଗୁଡ଼ିକର ଛତ୍ରେ ଛତ୍ରେ ବିଦ୍ରୋହର ବହ୍ନି ,ବ୍ୟଥାର ତପ୍ତଶ୍ୱାସ ଓ ବେପରୁଆ-ଭାବର ତୀବ୍ରତା ସଜୀବ ଓ ଜାଗ୍ରତ । ଭାଷାର ପ୍ରବାହ ଏତେ ପ୍ରଖର ଯେ ତାହା ଛନ୍ଦ ବନ୍ଧ ଭାଙ୍ଗି ମତୁଆଲା ହୋଇ ଧାଇଛି ଅନନ୍ତ ମୁକ୍ତି ପଥରେ । ଆମ ସାହିତ୍ୟରେ କବି ଗୋଟାଏ ନୂତନ ପ୍ରେରଣା ଆଣି ପାରିଛନ୍ତି ବୋଲି ମୋ’ର ଧାରଣା ।’ ଭାରତ ସେବକ ସମିତିର ସଭ୍ୟ ଶ୍ରୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ସାହୁ ‘ସଂଘର୍ଷ ସଂପର୍କରେ ଏକ ଦୀର୍ଘ ମତାମତ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।
ଶ୍ରୀ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଗିରଫ ହେବା ସମୟରେ ଡଗର’ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିବା ଗୋପୀନାଥ ପ୍ରେସ ଖାନତଲାସ କରାଗଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଗୋଇନ୍ଦା ବିଭାଗର କୋପଦୃଷ୍ଟିରେ ପଡ଼ିଲା ଏଇ ବହିଟି ! ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ପରି ଏ ବହି ‘ସଂଘର୍ଷ’ ବି ହେଲା ନିର୍ବାସିତ । ପ୍ରଥମତଃ ଏହା ରାଜଦ୍ରୋହମୂଳକ କବିତା, କବି ରଜନୀକାନ୍ତ ବିଦ୍ରୋହ କାରଣରୁ ନିର୍ବାସିତ, ଏଣୁ ସେ ସରକାରଙ୍କର ଶତ୍ରୁ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏ ପ୍ରକାର ବହିର ଲେଖକକୁ ଓ ବହିକୁ ଭାରତରକ୍ଷା ଆଇନ ବଳରେ ବେଆଇନ ଘୋଷଣା କରାଯାଉଥିଲା । ବହି ବାଜ୍ୟାପ୍ତି ହେବାର ଆଶଙ୍କା କରି, ପ୍ରକାଶକ ତଥା ମୁଦାକରଙ୍କର ଜେଲ ଜୋରିମାନା ଭୟରେ ଭଚନ୍ଦ୍ର କ ଓ କଟକର ଥିବା ସମସ୍ତ ବହିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଆଗଲା । ସେଥିରୁ ଯେତିକି ରକ୍ଷା ପାଇଯାଇଥିଲା, ଆଜିର ଏହି ସଂକଳନରେ ତାହା ସ୍ଥାନିତ । ସେତେବେଳେ କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ତଥା ତାଙ୍କର ସଂଗ୍ରାମୀ ପୁତ୍ର ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ଗାନ୍ଧୀ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଗ୍ରାମୀ । ଭଚନ୍ଦ୍ର କର ତାଳପଦାରୁ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥାଏ ହାଏ; କୌତୁକ-ବ୍ୟଙ୍ଗ ପତ୍ରିକା ‘ଡଗର’ । ରଜନୀକାନ୍ତ ଡାକରା ପାଇ ଭଦ୍ରକ ଆସିଲେ ‘ଡଗର ପତ୍ରିକାରେ ସହକାରୀ ସଂପାଦକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକରିବା ପାଇଁ । କବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ କିମ୍ବା ‘ଡଗର’ ସଂପାଦକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ପୂର୍ବରୁ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଚେହେରା ଦେଖି ନଥିଲେ । ରଜନୀକାନ୍ତ ପହଁଚିବା ପରେ ସଂପାଦକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର “ଭାରତଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନ’ର ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ତାଲିକାର ରକ୍ତ ସେନାନୀ ଭାବରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଭାରତଛାଡ଼ ଡାକରା ଦେଇ ଜେଲବରଣ କରିବା ସୁନିଶ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲା । କାରଣ ସ୍ଵୟଂ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଓଡ଼ିଶା କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀମାନଙ୍କ ତାଲିକା ଭିତରେ ‘ଡଗର’ ସଂପାଦକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରି ସାରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ-ଜଗତ ପ୍ରତି କବି ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସମ୍ମୋହ ଏତେ ବେଶି ଥିଲା ଯେ ସେ ମଧ୍ୟ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟରେ ମିଳିଥିବା ସ୍ଥାୟୀ କର୍ମ ନିଯୁକ୍ତି ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେବାର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ନିଜେ ନିଜ ଉପରେ ଛାଡ଼ିଦେଇ ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକାର ସହ ସଂପାଦକ ହେବାଲାଗି ଅକୁଣ୍ଠିତ ଭାବରେ ଚାଲିଆସିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଏ ଅଂଚଳରେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ରହଣି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଗତ କାରଣରୁ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିଲା ନାହିଁ ।।
ତତ୍କାଳୀନ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜଣେ ଅର୍ବାଚୀନ କବି ଲେଖକ ଭାବରେ ରଜନୀକାନ୍ତ ଥିଲେ ପୁରାପୁରି ଅଚିହ୍ନା । ତାଙ୍କ ବହିର ପ୍ରକାଶକ, ବିତରକ କି ଆଲୋଚକ କେହି ସାକ୍ଷାତରେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ନ ଥିଲେ । କଟକ ସହରର ବହି ଦୋକାନଗୁଡ଼ିକରେ ସେ ନିଜ ହାତରେ ବହି ଦେଇ ନ ଥିଲେ । ସେ କୌଣସି ଦୋକାନୀଙ୍କୁ ଚିହ୍ନି ନଥିଲେ ବା ଦୋକାନୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ଚିହ୍ନି ନ ଥିଲେ ।
ସେହି କାରଣରୁ ଇଂରେଜ ଶାସନକାଳର ପୋଲିସ ଓ ଗୁଇନ୍ଦା ବାହିନୀ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିଲେIଡ଼ି ଚିହ୍ନଟ କରି ପାରିଲେନାହିଁ । କଟକ ଠାରୁ ପ୍ରାୟ ଏକ ହଜାର ମାଇଲ ଦୂରରେ ଅଗମ୍ୟ ତଥା ଅଜ୍ଞାତ ସ୍ଥାନରେ ସେ ଆତ୍ମଗୋପନ କରି ରହିଥିଲେ, ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରଚିତ ରାଜଦ୍ରୋହଧର୍ମୀ କବିତା ସଂକଳନର ପ୍ରକୃତ ରଚୟିତାକୁ ଚିହ୍ନଟ କରି ନ ପାରିବାରୁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ପଲଟଣ କିମ୍ବା ଗୁଇନ୍ଦା ବାହିନୀ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କୁ ଠାବ କରିପାରି ନଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରତି କୌଣସି ଶାରୀରିକ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇପାରିଲା ନାହିଁ ।
‘ସଂଘର୍ଷ’ର ରଚନା ଶେଷ ହେଲାବେଳକୁ ରଣପୁର ଗଡ଼ଜାତର କାହାଣୀ, ବେଜଲଗେଟ୍ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ, ରଘୁନାଥ ମହାନ୍ତି ,ଦିବାକର ପରିଡ଼ାଙ୍କ ଫାଶି ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ମନକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରିଥିଲା । ‘ସଂଘର୍ଷ’ ପ୍ରକାଶର ସାତବର୍ଷ ପରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ‘ରଘୁ ମହାନ୍ତି’ ନାମକ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର କାବ୍ୟ । ଏହାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ସେ ସମୟର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା ସାରସ୍ୱତ ଭଣ୍ଡାର । ପୁସ୍ତକଟି ଭଲଭାବରେ ବିକ୍ରୟ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରକାଶକ ରୟାଲଟି ବାବଦ ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ପଠାଇଥିଲେ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଜୀବନର ତାହାଥିଲା ପ୍ରଥମ ସାରସ୍ୱତ ସମ୍ମାନ । ।
କବି ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସଙ୍କ ଏ ଯାବତ ସଂକଳିତ ପୁସ୍ତକ ସଂଖ୍ୟା ଚଉଦଟି । ୧-ସଂଘର୍ଷ( କବିତା, ୧୯୪୦); ୨-ରଘୁମହାନ୍ତି (କବିତା, ୧୯୪୬); ୩ -ମାଓ-ସେ-ତୁଙ୍ଗ ( ଜୀବନୀ , ୧୯୫୨); ୪-ଦିଗ୍ବଳୟ( ଉପନ୍ୟାସ, ୧୯୫୬);୫-ଚରିତ୍ରହୀନା (ଅନୁବାଦ ଉପନ୍ୟାସ, ୧୯୬୦); ୬-ବିରଳ ମୃର୍ତ୍ତିକା(କବିତା, ୧୯୭୪);୭-ଦିପାଳୀ ସଂଘ( ଉପନ୍ୟାସ, ୧୯୭୪); ୮-ଜୀବନଧର୍ମୀ ସାହିତ୍ୟର ଭୂମିକା(ଆଲୋଚନା, ୧୯୭୫);୯-ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରେତ(ଅନୁବାଦ ଉପନ୍ୟାସ, ୧୯୭୯);୧୦-ମାଟିର ମୁକୁଟ(ଗଳ୍ପ , ୧୯୮୧);୧୧-ଟିକି ଟିକି ପାହାଡ଼ର ଫୁଲ ଗଛ, ୧୯୯୩);୧୨-ନିଜ ସଂଧାନରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ( ଗଳ୍ପ , ୧୯୯୬) । ଆଗରୁ ଏହି ୧୨ ଟି ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ସାରିଛି ଓ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀର ଏହି ଭାଗରେ ନୂତନକରି ଦୁଇଟି ପୁସ୍ତକ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରୁଛି । କବିଙ୍କର ଆଦ୍ୟ ଜୀବନର କବିତା ପୁସ୍ତକ ସଂଘର୍ଷ (୧୯୪୦)ଯେପରି ନାନା ସଂଗ୍ରାମରେ ଗତି କରିଥିଲା ,ଦ୍ବିତୀୟ ପୁସ୍ତକ ‘ରଘୁ ମହାନ୍ତି (୧୯୪୬) ବି ସମଧର୍ମୀ ରାଜନୈତିକ ଚେତନାରେ ଭରପୂର ।
ରଜନୀକାନ୍ତ ଦଳିତ ଜନତା ସହିତ ସାମିଲ ହୋଇ ପାରିଛନ୍ତ କିନ୍ତୁ ନିଜ ସମୟ ଓ ସମାଜ ସହିତ ସାଲିସ୍ କରିପାରି ନାହାନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଶବ୍ଦ ତୀକ୍ଷ୍ଣ, ଭାଷା ଶାଣିତ ଓ ବକ୍ତବ ସିଧାସଳଖ । ଲେଖକ ଜୀବନ ସହିତ ସେ ବାଛି ନେଲେ ଆଉ ଏକ ଦୁର୍ଗମ ପଥ, ସାମ୍ବାଦିକତା,ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଚତୁର୍ଥ ସ୍ତମ୍ଭର ସୂତ୍ରଧର । ରଜନୀକାନ୍ତ ୧୭ ବର୍ଷର ସାମ୍ବାଦିକ ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ଆନନ୍ଦ ବଜାର ପତ୍ରିକା ଲିମିଟେଡ଼ ଗ୍ରୁପର ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ଷ୍ଟାଣ୍ଡାର୍ଡ଼, ବିଜିନେସ୍ ଷ୍ଟାଣ୍ଡାର୍ଡ଼, ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତିର ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର,ଇଷ୍ଟର୍ଣ୍ଣ ଟାଇମ୍ସ, ମାନ୍ଦ୍ରାଜରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ପ୍ରେସ ଟ୍ରଷ୍ଟ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବାଦଦାତା ଭାବରେ ସଫଳତାର ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିବା ପରେ ନିଜ ସଂପାଦନାରେ ଦୀର୍ଘ ୧୬ ବର୍ଷ ହେବ ‘ରାଉରକେଲା ରିପୋର୍ଟର' ନାମରେ ଏକ ସପ୍ତାହିକ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଚଳାଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ସାମ୍ବାଦିକତାରେ ସେ ଶାନ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଅସାଧୁ ଉପାୟରେ ସଂପଦ ଅର୍ଜନର ମସୁଧା କରି ନାହାନ୍ତି । ଅନେକଙ୍କର ରୋଷର ଶିକାର ହୋଇଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଅଯଥା ତାକୁ ଅସ୍ତ୍ର କରି କାହାକୁ ରୁଷ୍ଟ କରି ନାହାନ୍ତି । ସାହିତ୍ୟ ଓ ସମ୍ବାଦିକତାରେ ସମୟ ଓ ସମାଜକୁ ଚିତ୍ରିତ କରିଯାଇ ଜନ ମାନସରେ ନୂତନ ଆସନ ପାତିଯାଇଛନ୍ତି ।
ଉତ୍ତର ଜୀବନରେ କର୍ମଭୂମି ଭାବରେ ସେ ବାଛିନେଲେ ଓଡ଼ିଶାର ଉପାନ୍ତ ଅଂଚଳ ରାଉରକେଲାକୁ । ସେ ସମୟରେ ଯେଉଁମାଟିରେ ଓଡ଼ିଆ ଅପାଙକ୍ତେୟ । ଓଡ଼ିଶା ମାଟିରେ ଥାଇ ଯେଉଁଠି ଓଡ଼ିଆମାନେ ମାତୃଭାଷାରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲାବେଳେ ବି ଶଂକି ଯାଆନ୍ତି । ସନ୍ତ୍ରସ୍ତ ଓଡ଼ିଆଏ, ଭୟରେ ହେଉ, ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ହେଉ,କି ହୀନମନ୍ୟତା ଯୋଗୁ ହେଉ ମୁହଁଛପା ଦେଉଥିଲେ,ସେଇ ସହରର ଆଦ୍ୟ ଜୀବନରେ ନିଜର କର୍ମଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କଲେ ରଜନୀକାନ୍ତ । ରାଉରକେଲାର ଟାଙ୍ଗର ମାଟିରେ,ଯେଉଁଠି ପିଇବା ପାଇଁ ପାଣି ଟୋପାଏ ବି ସେତେବେଳେ କିଣିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । କେବଳ ସାମ୍ବାଦିକତା ନୁହେଁ ;ଆରମ୍ଭ ହେଲା ସଂଘ,ସଂଗଠନ ଓ ନାନା ସାଂଗଠନିକ କାର୍ଯ୍ୟ । ସେ ସମୟରେ ଯେଉଁ ସଚେତନ ଓଡ଼ିଆମାନେ ଭାଷାକୁ ଆଗେଇ ନେବାକୁ ,ଜାତି କୁ ବଞ୍ଚାଇବାକୁ, ସାହିତ୍ୟକୁ ପ୍ରସାରିତ କରିବାକୁ ଅଣ୍ଟା ଭିଡ଼ି ବାହାରି ଆସିଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରଜନୀକାନ୍ତ ଥିଲେ ଅନ୍ୟତମ । ସାହିତ୍ୟକୁ ଜୀବନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଜୀବନଧର୍ମୀ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିବାକୁ ହେବ । ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଧର ନାୟକଙ୍କ ସଂପାଦନାରେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ନବପତ୍ର’ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା । ରଜନୀକାନ୍ତ ଥିଲେ ଏହି ପତ୍ରିକାର ସହକାରୀ ସଂପାଦକ ଓ ପ୍ରକାଶକ । କିଛିଦିନ ପରେ ରଜନୀକାନ୍ତ “ନବପତ୍ର’ର ସଂପାଦନା ଭାର ଗ୍ରହଣ କରି ଏହି ପତ୍ରିକାକୁ ଆଗେଇ ନେଲେ, ନୂତନ ରୂପଦେଲେ,ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପତ୍ରିକା ଭାବରେ ଦୁଇ ଦଶକରୁ ଅଧିକ କାଳ ସଂପାଦନା କରି ଏକ ନୂଆ ଧାରାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ ।
ରାଉରକେଲାକୁ ଆସିଲା ପରେ ରଜନୀକାନ୍ତ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଏଇ ନୂଆ ସହରରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନର ଅଭାବ ଫଳରେ ଏକ ଭିନ୍ନ ଧରଣର ଅପ-ସଂସ୍କୃତି ଗଢ଼ି ଉଠିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ଏହି ଉପଲର ଫଳଶ୍ରୁତି ହେଲା କଲଚରାଲ ଏକାଡ଼େମୀ । ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଲକ୍ଷ୍ମୀଧର ନାୟକ ଏଥିସହ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବହୁକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଲଚରାଲ ଏକାଡ଼େମୀ ଓ ରଜନୀକାନ୍ତ ଓତଃପ୍ରୋତ ଥିଲେ । ଏହି କଲ୍ଚରାଲ ଏକାଡ଼େମୀ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଉରକେଲାରେ ଏକ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ ତରୁଣ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ସେ ଗଢ଼ି ପାରିଥିଲେ । ଶିଳ୍ପ ଓ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତିର ଅଭିଘାତରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମସ୍ୟା ନେଇ ଏକ ସର୍ବଭାରତୀୟ ବିରାଟ ସଂପାନ ‘ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳୀୟ ସାହିତ୍ୟ ସମ୍ମେଳନ” ଶୀର୍ଷକରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଥିଲା ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ସାଂଗଠନିକ ପାରଦର୍ଶିତାର ଏକ ସଫଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ଓଡ଼ିଶାରେ ମଞ୍ଚ ନାଟକର ଅବକ୍ଷୟ ହେତୁ ତାଙ୍କରି ନେତୃତ୍ୱରେ କଲଚରାଲ ଏକାଡ଼େମୀ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା ‘ଲୋକନାଟକ ମହୋତ୍ସବ’ । ଓଡ଼ିଶାର ବିବିଧ ପ୍ରାନ୍ତରରୁ ଆସିଥିବା ନାଟ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକର ଏଭଳି ଏକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସେତେବେଳେ ଥିଲା ଅଭୂତପୂର୍ବ । ।
ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ କବିତା ସହିତ ଗଳ୍ପ ,ଉପନ୍ୟାସ,ପ୍ରବଂଧ ଓ ସଂପାଦକୀୟରେ ସଂଗ୍ରାମୀ ମନୋଭାବ ସହିତ ସାମାଜିକ ଅବକ୍ଷୟ ଓ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଚିତ୍ର ପ୍ରତିଫଳିତ । ପ୍ରାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତବର୍ଷର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସୂକ୍ଷ୍ମଚିତ୍ର ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ରଚନାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ । ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ଉତ୍ତର ଜୀବନର କବିତାରେ ହେତୁବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସହିତ ମାନବ ଜୀବନର ମହତ୍ତର ଅନୁଭୁତିର ପ୍ରକାଶ କ୍ରମଶଃ ଐଶ୍ବରୀୟ -ଚେତନା ଆଡ଼କୁ ଧାବିତ ହେବାପରି ମନେହୁଏ । କବିଙ୍କର ସଂପ୍ରତି ସଂକଳିତ କବିତା ପୁସ୍ତକ ‘କୁମ୍ଭକାମୋଦୀ’ରେ ବୌଦ୍ଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ସହିତ କବି ଜୀବନର ଚରମ ଅନୁଭୂତି ବର୍ଣିତ ।
ସଂଗ୍ରାମୀ ରଜନୀକାନ୍ତ,ସାମ୍ବାଦିକ ରଜନୀକାନ୍ତ, ସାହିତ୍ୟିକ ରଜନୀକାନ୍ତ, ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବରେ ଲେଖିଚାଲିଥା'ନ୍ତି ତାଙ୍କର ସୃଜନଶୀଳ ସୃଷ୍ଟି ସଂପଦ ଗଳ୍ପ, କବିତା, ରମ୍ୟରଚନା ଓ ସଂପାଦକୀୟ ମାଧ୍ୟମରେ । ରାଜଧାନୀ ଠାରୁ ଅନେକ ଦୂରରେ ରହିଥିବା ରଜନୀକାନ୍ତ ସୃଷ୍ଟି ମାଧ୍ୟମରେ ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ପରିଚିତ ଥିଲେବି ସାକ୍ଷାତରେ ଖୁବ୍ କମ୍ଲୋକ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଜାଣିଥିଲେ । ଶ୍ରୀଦାସ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ସହଯୋଗ ସମିତି ଲିମିଟେଡ଼ କଟକଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ମାସିକ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ‘ଉଦୟ’ର ସଂପାଦକ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଯୁବଲେଖକ ସମ୍ମେଳନର ୧୯୬୮ର ସଭାପତି ଭାବରେ ନିଜର ସାଂଗଠନିକ ଦାୟିତ୍ବ ବହନ କରି ସେ ସମୟରେ ଅନେକ କିଛି କରିପାରିଥିଲେ । ଉତ୍ତର ଜୀବନର ସର୍ବାଧିକ ସମୟ ସେ ବିତାଇ ଦିଅନ୍ତି ନିଜର କର୍ମଭୂମି ରାଉରକେଲାରେ । ସମୟ ପାଇଲେ ସହରର କୋଳାହଳରୁ ନିବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ପାଇଁ ସେ ଧାଇଁ ଯା’ନ୍ତି ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପଲ୍ଲୀନିବାସ ସୁଦୂର ଚାନ୍ଦିପୋଷକୁ । ମନରେ ଅସୀମ ସାହସ । ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୟସ ତାଙ୍କୁ କାମରୁ ହଟାଇ ପାରିନି । ଲେଖନୀ ଦବିଯାଇନି । ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ରଜନୀକାନ୍ତ କେବେ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯଦିତୋର ଡାକ୍ ସୁନି କେଉ ନା ଆସେ ତବେ ଏକଲା ଚଲୋରେ ଭାବ ହିଁ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହୋଇଛି । ଉତ୍ତର ଜୀବନରେ ରଜନୀକାନ୍ତ କବି ବିନୋଦ ଚଂନ୍ଦ୍ର ନାୟକଙ୍କ ସହଯୋଗିତାରେ ଗଢ଼ିଛନ୍ତି ବେଦବ୍ୟାସ ଫାଉଣ୍ଡେସନ୍ । ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ତରଫରୁ ସାହିତ୍ୟିକ ସମ୍ମାନ,ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ଓ ଆଦିବାସୀ ଜୀବନ-ସାହିତ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ଗବେଷଣା ଚଳାଇବା ଏହି ଫାଉଣ୍ଡେସନର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସଂପ୍ରତି ଏହି ସଂସ୍ଥାକୁ ଏକ ଟ୍ରଷ୍ଟ ହାତରେ ଅର୍ପଣ କରିବାପାଇଁ ରଜନୀକାନ୍ତ ତତ୍ପର । ସୁପ୍ତିର ପୁରୋଭାଗରେ ଯୋଜନ ଯୋଜନ ପଥ ଚାଲିବାକୁ ରଜନୀକାନ୍ତ ଯେପରି ଶପଥ ନେଇଛନ୍ତି । ରାଉରକେଲାର ପାଣି ପବନ,ସାହିତ୍ୟିକ ସଂଗଠନ ର ଜନୀକାନ୍ତ ଦାସଙ୍କୁ ଅତି ଆପଣାର ବୋଲି ଭାବି ନେଇଛି, ମୁରବୀର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଦେଇଛି,ସମ୍ମାନ ଜଣାଇଛି । ଆଜି କବି ରଜନୀକାନ୍ତ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନୁହନ୍ତି ଗୋଟିଏ ଅନୁଷ୍ଠାନ,ଗୋଟିଏ ସଂଗଠନ ।
ରାଉରକେଲାର ବିଶିଷ୍ଟ ସାମାଜିକ-ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଗଠନ ତଥା ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା “ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ’ ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କର ଏହି କାବ୍ୟ-ସଞ୍ଚୟନ ପ୍ରକାଶନ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନିବେଦନ କରିଛି । ଏହି ସଂସ୍ଥା ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କୁ ପବିତ୍ର ଉତ୍କଳ ଦିବସ ଅବସରରେ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନୀତ କରିଛି । ପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ଭାବରେ ବାରମ୍ବାର ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଛି, ଆପଣାର କରିପାରିଛି ! “ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ’ ଓଡ଼ିଶାର ଉନ୍ନତି,ଓଡ଼ିଆଭାଷାର ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ । ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ଭାଷାର ହୁଅନ୍ତୁ,ଯେଉଁ ଜାତିର ହୁଅନ୍ତୁ, ଯେଉଁ ଧର୍ମର ହୁଅନ୍ତୁ ବା ଯେଉଁ ଅଂଚଳର ଅଧିବାସୀ ହୁଅନ୍ତୁ;ଯିଏ ଓଡ଼ିଶାର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସଶ୍ରଦ୍ଧ ଉଦ୍ୟମ ଚଳାଇ ରଖିଲା,ସେ ‘ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ’ର ଶ୍ରଦ୍ଧା-ଭାଜନ ହୋଇପାରିଛି । ସେଇ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଂଘର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ପ୍ରକାଶନୀ ଉଦ୍ୟମ ଚାଲୁ କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ସଂଭ୍ରାତ୍ୟର ପ୍ରତୀକ ଜାତୀୟ ଗୌରବ କୁଳବୃଦ୍ଧ ମଧୁସୂଦନଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନିବେଦନ କରି “ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ’ ୧୯୬୮ ମସିହାରୁ ପାଳନ କରି ଆସୁଛି ଉତ୍କଳ ଦିବସ ଓ ମଧୁସୂଦନ ଜୟନ୍ତୀ । ପ୍ରକାଶ କରିଛି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ଧାରାବାହିକ ଭାବରେ ଗବେଷଣା ମୂଳକ ସ୍ମରଣିକା । ସ୍ଥାପନ କରିଛି ରାଉରକେଲାରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣାବୟବ ବ୍ରୋଞ୍ଜ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି । ପ୍ରକାଶ କରିଛି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ରଚନାବଳୀରପ୍ରଥମ ଖଣ୍ଡ Madhusudan Das:The Legislator,ମଧୁସୂଦନଂକ ପ୍ରାମାଣିକ ଜୀବନୀ ଗ୍ରନ୍ଥ Madhusudan Das: The Man and His Missions, Madhusudan Das: His Life and Achievements , ସେହି କ୍ରମରେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଉନ୍ନତି କଳ୍ପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବା ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ପୁସ୍ତକ ଯଥା:--ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ, ଶତାବ୍ଦୀର ନାୟକ ଗୌରୀଶଙ୍କର,କୃଷ୍ଣଚୀନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି, ବିଶ୍ଵନାଥ କର ଓ ଐତିହାସିକ ନବୀନ କୁମାର ସାହୁ, ପ୍ରକାଶ କରିଅଛି । କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଓ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ମାୟାଧର ମାନସିଂହଙ୍କସଂପର୍କରେ--ଗଙ୍ଗାଧର:କବିତା ଓ କବିଆତ୍ମା , ଚିନ୍ତାନାୟକ ମାନସିଂହ ଗବେଷଣା ସଂଦର୍ଭ ‘ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ’ର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାଶନ ।
ସଂପ୍ରତି ପ୍ରଗତି ଉତ୍କଳ ସଂଘ ପ୍ରକାଶନୀ ବିଭାଗ ତରଫରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଅନ୍ୟତମ ବିଶିଷ୍ଟ କବି, ଲେଖକ ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସଙ୍କ ସମଗ୍ର ରଚନାବଳୀର ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ଏହି ସଂକଳନଟି ରଜନୀକାନ୍ତଙ୍କ ରଚନାର କବିତା ଅଂଶ । ଏହା ପରେ ପରେ ତାଙ୍କ ରଚନାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖଣ୍ଡ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚିପାରିଲେ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଉଦ୍ୟମ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ।
ଡକ୍ଟର ଶ୍ରୀଚରଣ ମହାନ୍ତି ।
ଫଗୁଦଶମୀ-୧୯୯୯
ରାଉରକେଲା-୭୬୯୦୦୩.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
କବିତାନୁବୃତି
ମୋ ମତରେ କବିତା ରଚନା ଉଚ୍ଛନ କିଂବା ଅଣାୟତ୍ତ କର୍ମ ନୁହେଁ । ତାହା ସବୁବେଳେ କବିଗଣଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣାଧୀନ । ମୁଁ ନିଜ ରଚନାଶକ୍ତିରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ । ନିଜ ଉପରେ ବିଶ୍ବାସ ରଖି କବିତା ଲେଖୁଛି । କବିତା ନାମରେ ଫୁଲ ଫାନୁସ ଖଞ୍ଜି ନାଇଁ କିମ୍ବା ଆକାଶରେ ଗୁଡି ଉଡାଇବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ନୁହେଁ ।
କବିତା ସୂକ୍ଷ୍ଣ, କବିତା ସ୍ଥୂଳ ଅଥବା ପୃଥୁଳ କାୟ ହୋଇପାରେ । କବି ଜଣେ କାରିଗର । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରତିମାକୁ ସେ ନିଜ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟଦେଇ ପଣତରେ ବାନ୍ଧି ରଖେ । ଯାହାର ମୂଲ୍ୟ ନିଜେ ଦେଇ ପାରିବ ନାଇଁ, ସେ ସବୁ ଗରାଖଙ୍କ ପାଖକୁ ଛାଡିଦିଏ ।
କବିର ଜୀବନ ଆନନ୍ଦ ଓ ନିରାନନ୍ଦ । ସବୁ ଯୁଗରେ ସନ୍ତାନ ବତ୍ସଳା ସରସ୍ବତୀ ଦରିଦ୍ରା ମାତା । ସବୁବେଳେ ଅସ୍ୱଚ୍ଛଳ ଜୀବନର ଧାରାବାହିକତା ମଧ୍ୟରେ କବିତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ I
ପୃଷ୍ଟିସାର ଅଭାବରୁ ସୃଷ୍ଟିସାର ଦୁର୍ବଳ ହୁଏ । ଆପାତତଃ ସେଇ କାରଣରୁ, ମୋ ପରି ରୁଗ୍ଧ କବିମାନଙ୍କର ମାନସାଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ଦୁର୍ବଳତର । ଏକ ସହିତ ଏକ ମିଶାଇ ଯୋଗଫଳ ଦୁଇ ସଂଖ୍ୟାରେ ସୀମିତ ରଖିବାକୁ କବିଗଣ ଚାହାନ୍ତି ନାଇଁ । ସେମାନେ ଯୋଗଫଳରେ ନିଜକୁ ମିଶାଇ ଦେଇ ତିନି ସଂଖ୍ୟା ଉଚ୍ଚାରଣ କରନ୍ତି । ବେଳେବେଳେ ଏଗାର ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି ।
କବିତା ବିଦ୍ୟା ଏବଂ ଅବିଦ୍ୟା । କବିର ସ୍ୱପ୍ନ ସବୁବେଳେ ସମତଳ କିଂବା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଭୂମିରେ ବିଚରଣ କରେ ନାଇଁ । ବେଳେ ବେଳେ ତଳକୁ ଓହ୍ଲାଇ ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଝୁଲି ରହେ । ପୁଣି ବେଳେବେଳେ ନିମ୍ନଭାଗରେ ବାସ୍ତବ ଧରାତଳ ଉପରକୁ ଖସିପଡେ । କବିମାନଙ୍କର କଳ୍ପନା ଜଗତ ସିଧା ସଳଖ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ନୁହେଁ । ବେଳେବେଳେ ତାହା ତିର୍ଯ୍ୟକ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ।
ମୋ ନିଜର ଚେତନାରେ କବିର ଚରିତ୍ର ଗୁଣ-ସାମ୍ୟ ଯୁକ୍ତ, ଶିବ, ଶୀଳ, ସଂଭ୍ରମ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିବନ୍ତ ରହିଥାଏ । କବିତା ରଚନା କରିବା କର୍ମ, ଶକ୍ତି ଉପାସନା ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ନୁହେଁ ।
ଦେବଗଣ ଶକ୍ତି ଦେବୀଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବା ଲାଗି, କବି ମାର୍କଣ୍ଡେୟକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ଛନ୍ଦ ଲେଖି ଦେବା ଲାଗି ବରାଦକଲେ । ମହାକବି ମାର୍କଣ୍ଡେୟ “ନମଃ ପ୍ରକୃତ୍ୟୈ ଇଦ୍ରାୟୈ ନିୟତାଃ ପ୍ରଣତାଃ ସ୍ମ ତାମ୍” ଲେଖୁଥିଲେ । କବିଗଣ ଚରିତ୍ରବାନ ଏବଂ ସଂଭ୍ରମଶୀଳ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ମୁଁ ନିଜେ ଆପାତତଃ ଏଥିରେ ବିଶ୍ବାସ ରଖିଚି ।
କବିଗଣ ପ୍ରଥମତଃ ନିଜର ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ଲାଗି କବିତା ରଚନା କରନ୍ତି । ତେଣୁ କବିଙ୍କର ସବୁ ପାଠକ ତାଙ୍କୁ ଠାରୁ ଅଜାଣତରେ ବୃହତ୍ତର ହେଲେ ବି, ସଂଖ୍ୟାରେ ସ୍ଵଳ୍ପତର । କବି ସ୍ଵୟଂ, ନ୍ୟାସୀ ଓ ସନ୍ୟାସୀ । ସିଦ୍ଧ କବିର କବିତା ଓଜଃ, ରକ୍ତ ଏବଂ ପଞ୍ଚଭୂତ ।
ନିଜ କଥା କହିବାକୁ ଗଲେ, ଚନ୍ଦ୍ରମା ପାଖରେ ନିଜର ଆଲୋକ ନଥାଏ । ଯେଉଁ ଆଲୋକ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଠାରୁ ମିଳେ ତାହାହିଁ ଚନ୍ଦ୍ରାଲୋକ । ଏହା ମୋର ସାରସ୍ଵତ ଜୀବନର ଅନୁଭୂତି । ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ ବହି ଖଣ୍ଡକ ଲେଖୁଚି, ତାହା ପୂର୍ବ କଳ୍ପିତ ବି ନୁହେଁ । କାଇଁକି ଲେଖୁଚି, ନିଜେ ନିଜକୁ ପଚାରେ I ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ପIଠକ ବେଳେବେଳେ ଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି ।
ବହୁ ବନସ୍ତ ଭ୍ରମିଚି । ବହୁ ବନସ୍ତର ସବୁଜ ପତ୍ରକୁ ଚିହ୍ନିଚି । ମୋ ମୁଣ୍ଡରେ ବାସ୍ନା ଝରିଚି, ଫୁଲ ଖସି ନାଇଁ । ସବୁଫୁଲ ଧରଣୀ ଉପରେ ବିଛେଇ ହୋଇଗଲେ, ମତେ ଖୁସି ଲାଗେ । ଫୁଲ ଡେମ୍ଫରୁ ଗୋଟିଏ ବି ଫୁଲ ହାତରେ ତୋଳେ ନାଇଁ ।
ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ କବିତା ରଚନା କରିଚି, ଅଥବା ବହି ଛାପିଚି, ସବୁରି ପରିଚୟ ପୃଥକତର । କବିତା ରଚନା କରିବାର ମାନସିକତା ଏକାଭଳି ନୁହେଁ । ବ୍ୟବଧାନ ଗୁଡିକ ବାରି ହୋଇଯାଏ । ଏହାର କାରଣ କବି ଖଣ୍ଡିଏ ଶିଳାଲିପି ନୁହେଁ । ସବୁବେଳେ ସଜ ସବୁଜ ପାହାଡ ଖଣ୍ଡର ଭଗ୍ନାଂଶ ଭଳି କ୍ଷତବିକ୍ଷତ । ହାତୁଡି ଚୋଟରେ କବିତା ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
ଉଷ୍ଣାଣ ଉଦ୍ଦୀପନା ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଶୃଙ୍ଗରୁ ଅନ୍ୟ ଶୃଙ୍ଗକୁ ଚାଲି ଆସିଲି । ଭୋକ ଉପାସ ପ୍ରତି ଉଦାସୀନତା ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଜଳା ସାହିତ୍ୟ ଉପବନରେ କେଜାଣି କିପରି ଜୀବନକାଳ ସାରସ୍ୱତ ସେବାରେ ବ୍ୟୟିତ ହୋଇଗଲା । ମୁଠାଏ ପାଉଁଶ ଭିତରେ ବି
ମୋ କବିତା ଶେଷ ହୋଇଯିବ ।
ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କ୍ଷୁଦ୍ରତର ଅପରିଚିତ ବସ୍ତି ଭିତରେ ଅନାବାଦୀ ଜମିକୁ ଆବାଦ କରିବାର ଅବଶୋଷ ବିହୀନ କର୍ମ ମଧ୍ୟରେ ସମୟ ଲାଗିଗଲା । ଗୋଟାଏ ପ୍ରକାର ଉଜୁଡା ଉଦ୍ବାସ୍ତୁ ବସ୍ତିର କାନ୍ଥ ନଥିବା କାଗଜ ଘରର ଧୂସର ଚିତ୍ରଲେଖା ଭଳି ମୁଁ ନିଜେ ନିଜକୁ ଦେଖାଯାଉଚି ।
ତନୁଶୂନ୍ୟ ଅତନୁର କଳ୍ପିତ ଫୁଲଧନୁ ଉପରେ ପାଟ ଓ ମଠାର ଡୋର ବାନ୍ଧି, ଯେଉଁ ବନ୍ଧୁ ଓ ଶୁଭେଛୁ ପାଠକଗଣ ମତେ ଯେପରି ଚିହ୍ନଟ କରିଚନ୍ତି, ମୁଁ ଆପାତତଃ ସେହିପରି ରହିଥିବି ଜୀବନ କାଳ । ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ କାଳରେ ଉଜୁଡା ବସ୍ତିରୁ ବାଦାମୀ କାଗଜର ଛିନ୍ନ ଓ ଅବଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଂଶରେ, ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତା ଯୁଗର ନୂତନ ମଲାଟ ବାନ୍ଧିଦେଇ, ତୁଳିକାଧରା ସ୍ନେହଶୀଳ ହାତଗୁଡିକ ମୋ ନିମନ୍ତେ ଅଭିନନ୍ଦନ ପତ୍ର ରଚନା କରିଚନ୍ତି ! ସେଇଥି ଲାଗି ବଡ ବଡ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିବା ଅନ୍ୟ କାହାରି ପାଇଁ ମୁଁ ହୁଏତ ଈର୍ଷାର ପାତ୍ର ।
ମୋ ପାଇଁ ଲେଖା ହୋଇଥିବା ପ୍ରଶସ୍ତି ଏବଂ ଅଭିନନ୍ଦନ ପତ୍ର ଅଥବା ପରିଚୟ ଲେଖାଗୁଡିକ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ମୁଁ ନିଜେ ପଢିବି ଏବଂ ସାଇତି ରଖୁଥିବି । ତାହା ପରେ ହୁଏତ ସେ ଗୁଡିକ ଶୁଷ୍କ ଘାସପତ୍ର ସାଥିରେ ଜଳାଇ ଦେଲାବେଳେ ଅଧାପୋଡା କାଠଖଣ୍ଡ ନଦୀ ପାଣିରେ ଭସାଇ ଦିଆଯିବ । ମୋ ଲାଗି ପ୍ରଶସ୍ତି ଲେଖିଥିବା ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ ପାଠକ ଗଣ କିଛିନା କିଛି ଉଇଲନାମା ଲେଖୁ ନଥିଲେ, କବିତା କିଛି କାଳ ବଂଚି ରହି ପାରିବ ନାଇଁ ।
ମୁଁ ଲେଖିଲାବେଳେ, କବିଗଣ ପାଠକଙ୍କ ପାଖରେ କାଇଲିମାନି କଲମ ଧରୁଥିଲେ । ବୁନିଆଦି କବିତା ଯୁଗରେ ବହୁ କବି ଝୁଣ୍ଟି ପଡୁଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ସାରସ୍ୱତ ଜଗତରେ ଆପାତତଃ ପାଞ୍ଚହଜାର ବର୍ଷତଳର ରତ୍ନ ଭଣ୍ଡାର ସାଇତା ହୋଇଛି । ଏ ପ୍ରକାର ପୁରୁଣା ସମ୍ପଦ କେଉଁ ଦେଶରେ ନାଇଁ । କବି ଗଣ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନିୟମ ମାନି ତାରାମାନଙ୍କୁ ଗଣି ଗଣି କବିତା ରଚନା କରୁଥିଲେ ।
ଏବେ ଆଉ ପାଠକଙ୍କ ପାଖରେ କବିଗଣ ଝୁଣ୍ଟି ପଡିବାର ଯୁଗ ନାଇଁ । ବୁନିଆଦି କବିତା ଯୁଗରେ ପାଠକଗଣ କବିଙ୍କୁ ଡ଼ରାଉଥିଲେ । ଏବେ କବିଗଣ ପାଠକଙ୍କୁ ଡରାଉଚନ୍ତି । ଏତେ କବିତା ଲେଖାଯାଉଚି ଯେ, ପାଠକ ଗଣ କବିତା ଭଣ୍ଡାରରେ ପଶି ନ ପାରିଲେ, କବିମାନଙ୍କ ପାଖରେ କାଇଲି ହୋଇ ରହିଯିବେ । ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ କବିତା ରଚିତ ହେଲାଣି । ବୁନିଆଦ କବିତା ଗୁଡିକ ପାଠକ ମାନଙ୍କ ମନ ଭିତରେ ଅମାପ ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ଏବଂ ଭକ୍ତି ଜାତ କରୁଥିଲେ । ଏବେ ପାଠକଗଣଙ୍କ ପାଖରେ କବିତା ସଂପଦ ଆବାର କିମ୍ବା ନା-ଓ୍ୟାରିସ ହୋଇ ଯାଉଛି । ତେଣୁ କବି ପାଠକଙ୍କୁ ପରବାଏ କରୁନାଇଁ । କବି ପାଠକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପତିଆରା ବଢୁନାଇଁ ।
ଇଂରେଜୀ କବିତାର ଆଧିପତ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ବୁନିଆଦ ବଦଳି ଯାଇଚି । ପ୍ରଥମେ ସେତେବେଳେ ଇଂରେଜୀ ଶାସିତ ଯୁଗରେ, ଶାସକମାନଙ୍କୁ ବୋଧଗମ୍ୟ ହେବା ଭଳି ଭାଷାରେ ତାଙ୍କ ଦେଶର କବିତା ରଚନା ଶୈଳୀକୁ ଅନୁକରଣ କରି କବିତା ଲେଖାଗଲା; କିନ୍ତୁ କ୍ରମେ ସେହି ପଦ୍ଧତିର ରଚନାଶୈଳୀକୁ ଭାରତୀୟ କବିଗଣ ନିଜ ନିଜ ଭାଷାରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ । କବିତା ଜଗତରେ ମୌଳ ଆଚରଣ ପଦ୍ଧତିର ପୁରୁଣା ଛାଞ୍ଚ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ବଦଳିଗଲା । ଏବେ ସେଇ କାରଣରୁ ସମ୍ଭବତଃ, ନିଜ ଭାଷାର କବିତା ମଧ୍ୟରେ, ଆବାରା ଯୁଗ ସୃଷ୍ଟି ହେଲାଣି । କାରଣ କବିତାକୁ କେହି ପଢିଲେ ନାଇଁ କି ଆଦର କଲେ ନାଇଁ ।
ଓଡ଼ିଆ ସାରସ୍ୱତ ଜଗତରେ, ମୁଁ ନିଜର ପରିଚୟକୁ ଠାବ କଲାବେଳେ, ଅବଲୀଳାକ୍ରମେ, ତୃତୀୟ ଦଶକ ଶେଷ ହେଉଥିଲା । ଆମରି ଦେଶ ଭିତରେ, କ୍ଷୟପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିବା ପୁରୁଣା ସମାଜର, ପରିବର୍ତନଶୀଳ ଜୀବନ-ଜିଜ୍ଞାସା ଗୁଡିକର ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେବାଲାଗି, କବିଗଣଙ୍କର ଖୋଜା ପଡିଥାଏ । ତୃତୀୟ ଦଶକର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଆହ୍ବାନ ଗୁଡିକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ, ବାହାରି ପଡୁଥିବା ଯୁବକ ଶ୍ରେଣୀକୁ, ଯେତେବେଳେ ତାରିଫ କରାଯାଇ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଆଖ୍ୟାତ କରାଯାଉଥିଲା, ମୁଁ ନିଜେ ସେତିକିବେଳେ, ଅର୍ବାଚୀନ ଭାବେ କଲମ ଧରୁଧରୁ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲି । ୧୯୪୦ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ସଂଘର୍ଷ’ ପୁସ୍ତକ ମୋ ପାଇଁ ଏକ ମାଇଲ ଖୁଣ୍ଟ କୁହାଯାଏ । ଏପରି ଏକ ଅର୍ବାଚୀନ କବିତା ବହି, ସେତେବେଳେ, ବହୁ ଆଦର ଲାଭ କରିଥିଲା; କିନ୍ତୁ ଅମାନିଆ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର, କ୍ଷୁଦ୍ର କବିତା ବହିକୁ, ସ୍ୱଦେହରେ ବଂଚି ରହିବାଲାଗି, ସୁଯୋଗ ଦେଲେ ନାଇଁ । ପାଠକଗଣଙ୍କ ସାମନାରୁ ସଦ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ବହି ଖଣ୍ଡିକ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା ।
ତରୁଣ ଜୀବନର ଉନ୍ମାଦନା ମଧରେ, ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ସିଡିରେ ଚଢିଲି, ଚିହ୍ନଟ ପରେଡରେ ସଫଳ ହେବାରୁ, ମୋ ହାତରେ ଖଣ୍ଡେ ଟୋକେନ ଧରାଇ ଦିଆଗଲା । ସେହି ସମୟରେ କବିତା ସାହିତ୍ୟ ଜଗତରୁ, ଛନ୍ଦ ଓ ଯତିପାତର ମୋହ, କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଅପସାରିତ ହୋଇ ଯାଉଥିଲା । ନୂଆ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଯୁଗର କବିତା ମଞ୍ଚରେ, ହେତୁବାଦୀ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚେତନା ଗୁଡିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ବେଳେ, ସମସାମୟିକ କବିଗଣ ବୁନିଆଦି ଶିଳ୍ପ କର୍ମକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲେ ।
କାଇଁକି କେଜାଣି, ବୁନିଆଦ ଶିଳ୍ପ କର୍ମ ପ୍ରତି, ମୋର ମନଭିତରେ ମୂଳରୁ ଯାହାକିଛି ମୋହିଥିଲା, ତାହାକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ମୁଁ କଦାଚିତ ଆବାରା ହୋଇ ନାଇଁ । ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ ଯୁଗର ଉତ୍ତରଣ ବେଳକୁ, ନିଜେ ନିଜର ସଠିକ ପରିଚୟ ଦେବା ନିମନ୍ତେ ଯାହା ଯେପରି ଖୋଜୁଥିଲି, ଉତ୍ତର ଜୀବନରେ ଛଅ ଦଶକ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ତାହାର ନୈବେଦ୍ୟ ବାଢିଛି ।
ପ୍ରଗତି ଯୁଗର କାବ୍ୟ ଚେତନା ମଧ୍ୟରେ, ବିଜ୍ଞାନାଶ୍ରୟୀ ମାନସିକତା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । କବିତା ଜଗତକୁ ସ୍କୁଳ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗବାଦୀ ବିଜ୍ଞାନ; ଉଭୟେ ଆକ୍ରାନ୍ତ କଲେ । ପ୍ରଚଳିତ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ସୂକ୍ଷ୍ଣତର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
ବହୁ ରାଜନୈତିକ ତତ୍ତ୍ବର ମନ୍ଥନ ଏବଂ ଆଲୋଡନ ପ୍ରଗତି କବିତା ଜଗତରେ, ମୁଖ୍ୟସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଚି । ପୁରାତନ ଇତିହାସର, ହେତୁବାଦୀ ସଜ୍ଞାଗୁଡିକ ଉଦ୍ଘାଟିତ ହେଲେ । ଏତେଗୁଡିଏ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଚେତନାକୁ ଏକାଠି କରି, ମୌଳିକ ଶିଳ୍ପକର୍ମର ନିୟମ ଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ, ପ୍ରକାଶ କରିବା କଠିନତର ହେଲେ ମଧ୍ୟ; ମୁଁ କଦାଚିତ ଆବାରା ହୋଇ ନାଇଁ । ।
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ପରିଚୟ ମଧ୍ୟରେ, ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଜଣେ କବିତା-ଶ୍ରୟୀ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ବ୍ୟକ୍ତି । ରଚନା କରିଥିବା କବିତା ଗୁଡିକ ମୋର ନିଜ ଜୀବନର ପ୍ରତିଲିପି । ମୋ ପାଖରେ ଛନ୍ଦର ଆସକ୍ତି ତଥା ପଦ୍ୟ ରଚନାର ମୌଳିକ ବୁନିଆଦି ଅପ୍ରତିହତ । ଛଅଦଶକ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ନିଜର ସାରସ୍ଵତ ଜୀବନ, ଆମ ଭିତରେ ପ୍ରବେଶ କରି ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ହୋଇଗଲା ।
ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସ
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
କୁମ୍ଭକାମୋଦ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ମୁଖବନ୍ଧ
କିଛିକିଛି ଶବ୍ଦ ପ୍ରୀତି, ଭାବ ପ୍ରୀତି ଏବଂ ଛନ୍ଦ ଅନୁରାଗକୁ ନିଜର କଳ୍ପନା ପ୍ରବଣତାରେ ଏକାଠିକରି ପୁସ୍ତକର ନାମ ‘‘କୁମ୍ଭ-କାମୋଦୀ’ ରଖିଚି । ।
ନିଜ ତୁଳିକାରେ ଚିତ୍ରଣ କରିଥିବା, ମନ ଭିତରର ସରାଗଭରI କଳ୍ପନାର; ପୂର୍ଣ କୁମ୍ଭକୁ ପ୍ରଦର୍ଶନୀର ମଣ୍ଡପ ଉପରେ ଥୋଇ ଦେଲି । କେହି ଅକସ୍ମାତ ପଥର ଫିଙ୍ଗିଲେ ଘଟ ପାଟିଯିବ । କାହାରି କିଛି ଲାଭ ହେବ ନାଇଁ ।
ଶୁଚିବନ୍ତ ନବବଧୂଙ୍କ ହାତରେ କୁମ୍ବାର ଘରୁ କିଣାହୋଇ ଆସିଥିବା କଳା କି ନାଲି ରଙ୍ଗର ନୂଆ ମାଠିଆ ଦିଆଯାଏ । ସେମାନେ ସେଥିରେ ଏକାଗ୍ର ମନରେ କୂଅ ଭିତରୁ ପାଣି କାଢନ୍ତି । କ୍ଵଚିତ କାହାରି ମାଠିଆ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ । ପ୍ରଦର୍ଶନୀ ମଣ୍ଡପରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଚିତ୍ରିତ ମାଠିଆର ଅବସ୍ଥା ସେଇପରି । ।
ଚିତ୍ରିତ ଜଳ-କୁମ୍ଭରୁ କେବେ ନାଁ କେବେ, ଚିହ୍ନି ବି ଅଚିହ୍ନା ନାଦ-ଶିଳ୍ପୀ ଛନ୍ଦ ତୋଳିବେ । ସେଥିଲାଗି ସମସ୍ତ ଗୌରବ କୁମ୍ଭକାରର । ଧ୍ବନିତତ୍ତ୍ବ ତ ମାଠିଆ ଭିତରେ ଜନ୍ମ ନେଇଚି । ମାଠିଆକୁ ଚିତ୍ର କରିବାର ଶିଳ୍ପୀ କଦାଚିତ୍ ସେ ଗୌରବରେ ଅଧିକାରୀ ।
ବୃତ୍ତିଗତ କର୍ମଗୁଡ଼ିକ ସାରା ଜୀବନ ଗଦ୍ୟମୟ ରହିଥିଲା । ଗଦ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଛନ୍ଦ ରହିଛି । ବୁଝି ବସିଲେ ଜୀବନର କୌଣସି କର୍ମ ବିଛନ୍ଦ ନୁହେଁ । ଜଡ଼ ମାଠିଆରୁ ଧୂନି ନିର୍ଗତ କରିବା ଲାଗି ଗ୍ରାମ୍ୟ କୁମ୍ଭାର ସଂଗୀତ ଜାଣେ ନାଇଁ । ଛନ୍ଦ ବି ଜାଣି ନାଇଁ । ଓଦା ମାଟି ପିଣ୍ଡୁଳାକୁ ହସ୍ତକର୍ମର କୌଶଳରେ ଧରି, ଚକରେ ଘୂରାଇ ଦେଲେ ଛୋଟବଡ଼ ମାଠିଆ ପ୍ରସବ ହୁଅନ୍ତି । କୁମ୍ଭକାରର ହସ୍ତକର୍ମରେ କଳା ରହିଚି ଏବଂ ରହିଚି ଓସ୍ତାତୀ । ଚକ୍ରର ଘୁର୍ଣ୍ଣନରୁ ଛନ୍ଦ ଜାତ ହୁଏ । ମାଠିଆ ପୋଡ଼ିଦେଲେ ବି ଜଡ଼ ଘଟରୁ ନାଦ ବାହାରେ । ସଂଗୀତ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତାହା ହେଉଚି ଓସ୍ତାତର ନିପୁଣତା ।
ସଂଗିନୀ କବିତା ମୋ ପାଖରେ ସବୁବେଳେ ଦ୍ବିତୀୟ କୋଠରୀରେ ବସିଥିଲେ । ଆମେ ଦୁହେଁ ଏକାଠି ହୋଇଚୁ । ସାରା ରାତ୍ର ଉଜାଗର ରହି କବିତା ଲେଖୁତ୍ର ଏବଂ ପଢ଼ିଚୁ। ଥରେ ହେଲେବି ସଂଗିନୀ ମତେ ରାଜଦରବାରକୁ ଯିବା ପାଇଁ ଛାଡି ନଥିଲେ ।
ଈର୍ଷା ପରାୟଣ କବିଗଣ ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ପାଖକୁ ରାଜାଙ୍କ ଉଆସରୁ ଆସୁଥିବା ସିଧାସଂଚା ଓ ରସଦକୁ କୌଶଳ କ୍ରମେ ବନ୍ଦ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ । କାଳିଦାସ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ରାଜ ସଭାରେ କବିତା ପଢ଼ି ଭୋକ ରାଜାଙ୍କ ହାତରୁ ରତ୍ନମାଳ ପିନ୍ଧନ୍ତି । ଅନ୍ୟ କବିଗଣ ନିରାଶରେ ଫେରି ଯାଉଥିଲେ । ଶେଷକୁ ସେମାନେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର ଖଳବୁଦ୍ଧି ପାଞ୍ଚି ରାଜନଅରରୁ କବିଙ୍କ ପାଇଁ ଆସୁଥିବା ରସଦକୁ ବନ୍ଦ କରାଇଦେଲେ ।
ଏହା ଗୋଟିଏ କିଂବଦନ୍ତୀ । କବି କାଳିଦାସ ରାଜ ସଭାକୁ ଆସିଲେ ନାଇଁ । ଭୋଜରାଜଙ୍କ ଦରବାରରେ କବିତାର ମାନ ଖସିପଡ଼ିଲା । ରାଜା ଶେଷରେ କବି କାଳିଦାସଙ୍କ ପାଖକୁ ଆସିଲେ ।
କବି କହିଲେ, ‘‘ଅନ୍ନଚିନ୍ତା ଚମତ୍କାରଃ/କାତରେ କବିତା କୁତଃ ?” ଭୋଜ ରାଜା ଲଜିତ ହୋଇଗଲେ ।
କବିମାନେ ଯଶପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବେ ନାଇଁ । କିନ୍ତୁ ମନ୍ଦକବି ଯଶପ୍ରାର୍ଥୀ ହୁଅନ୍ତି । ମୋ ପାଖରେ ସଂଗିନୀ କବିତାଙ୍କ ନାସ୍ତିବାଣୀ ସେଇପରି ।
.
ରଜନୀକାନ୍ତ ଦାସ
ଜୁଲାଇ-୨୦, ୧୯୯୭
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ଉତ୍ସର୍ଗ
ପ୍ରଣପତ୍ୟ ମହାଶୟ ।
ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଦାନେ,
ତୁମରି ସମ୍ମାନେ ।
ଯିଏ ଆଦିଗନ୍ତ ବିଶ୍ୱ
ପୁନଶ୍ଚ ଦିଗନ୍ତ ;
ଆଦିମନ୍ତ, ଶେଷ ମନ୍ତ୍ର
ବିଲୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ !
ବୀଜ ଓ ବୀଜଗଣିତ
ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟ ଅଥବା ଅଗମ୍ୟ
ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଅବିଜ୍ଞାନ
ଫଳିତ ଲଳିତ II
ଉତ୍ସର୍ଗ ମହୋଦୟଙ୍କୁ :
ପ୍ରାଣର ସର୍ବସ୍ଵ
ଦୁରାଶା ଓ ଆଶାମୟ
ଅନନ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ II
ଅଶେଷ ଚିନ୍ତା କଳ୍ପନା
ସବୁ କାୟାହୀନ
କାୟା ଭିତରୁ ବି ଜନ୍ମ
କାୟାକଳ୍ପ ତଥାପି ନିର୍ଜନ !
ବହୁ ମନୁଷ୍ୟ ସହିତ
କା’ ଉପରେ ଭରସା କରିବି,
ଚାରଣ ଭୂମି ମଧ୍ୟରେ
ସଂସାରକୁ ପ୍ରେମ କି କରିବି ?
ବାକଶକ୍ତି ବିହୀନ ପ୍ରାଣ,
ପୁନଃ ପଶୁ ପକ୍ଷୀ
ଉତ୍ସର୍ଗ ପତ୍ର କାହାକୁ
ଯୋଡ଼ ହସ୍ତେ ଦେବାକୁ ଏକାକୀ ।
କଳ୍ପନା ସର୍ବସ୍ବ ସିଏ ।
ଚିରନ୍ତନ ବିକଳ୍ପ-କଳ୍ପନା ।
ସର୍ବମୟ ଜୀବପ୍ରାଣୀ
ପୁନର୍ବାର ମୃତ୍ୟୁ ଓ ସର୍ଜନା ।
ଅମୃତ ବୃକ୍ଷ ଓ ତୃଣ
ମୃତ୍ୟୁହୀନ ପଶୁପକ୍ଷୀଗଣ
ତଥାପି ମନୁଷ୍ୟ ଆସେ,
ବାରମ୍ବାର ହେଲେ ବି ନିର୍ଜନ ।
ପଥପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ
ନତଜାନୁ କରୁଣାନିଧାନ
ତନଜାନୁ କରିଣନିଧାନ
ଅନ୍ଧକାରେ ଆଲୋକର
ସଂଜୀବନୀ ଏକାନ୍ତ ନିଦାନ,
ମୋ କବିତା ସଂଗୀତ’ ବା
ପାଠ୍ୟକି ଅପାଠ୍ୟ ଆପାତତଃ
ନୀଳ ସମୁଦ୍ର ବେଳାରେ
ପୁନର୍ବାର ପରୀକ୍ଷା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।
ଦାନ ପ୍ରତିଦାନ ଭରା
ଅନୁରାଗୀ ମିଳିତ ଜୀବନ ।
ଯଦି କେବେ ହୋଇଗଲା
ଶ୍ରଦ୍ଧାଶୂନ୍ୟ, କୁଣ୍ଡିତ, ବିଷର୍ଣ ।
ଦୀପରେ ଦୀପ ଜଳାଇ
ପୁଣି ଥରେ କରି ଆଲୋକିତ,
ତୁମେ ଅନ୍ଧକାର ନାଶୀ
ଆଶା ତରୁ କର ପଲ୍ଲବିତ ।
ଅବରୋହ ଆରୋହଣ
ସବୁଦ୍ୱାର କରି ଉନ୍ମୋଚନ ।
ଅନର୍ଗଳ ଅଧଃ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ।
ତିର୍ଯକ ଓ ବକ୍ର ପଥ ମାନ ।
କରି ଦିଅ ସାବଲୀଳ
ମୋ ନିମନ୍ତେ ସାଧ ଅତିକ୍ରମ ।
ବାହୁରେ ବାହୁକୁ ଛନ୍ଦି ଦିଅ
ମୋତେ ନୂଆ ପରାକ୍ରମ ।
ତୁମ ବଂଶୀ ମୋ ବଂଶୀରେ ,
ଭରିଦିଏ ସ୍ଵର, ଲୟ, ତାନ ।
ମିଳିତ ଜୀବନ ଛନ୍ଦ,
ତୁମେ ସଖା, ମୁଁ ମଧୁମଙ୍ଗଳ ।
ପତ୍ର ହୀନ, ପୁଷ୍ପ ହୀନ
ଦେହଶୂନ୍ୟ ଅଶରୀରୀ ଜ୍ଞାନ ।
ତୁମେ ଦେବ ମହାବାହୁ
ମୁଁ ତୁମର ଉଦ୍ଧବ ସମାନ I
ମାର୍କଣ୍ଡେୟ
ସାତଶହ ଶ୍ଳୋକାୟିତ
ଅଙ୍ଗୀକାରବଦ୍ଧ ଆରଣ୍ୟକ
ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ମହାଋଷି ।
ମୁଁ ତୁମରି ଶିଷ୍ୟ ନାବାଳକ ।
ଷୋଡଶୀ ସୁନ୍ଦରୀ ନାରୀ
ଶୁଣୁଅଛି ତୁମ ଛନ୍ଦଧ୍ବନି,
କି ଉତ୍କୋଚ’ ଦେଇଥିବା
ଏକାନ୍ତରେ ତୁମକୁ କେଜାଣି !
ପ୍ରତିଶ୍ଳୋକ ପ୍ରତିଫକ୍ତି
ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶ ବିହୀନ ନିଃସର୍ତ୍ତ ;
ଅଭ୍ୟୁଦୟ ସଂଗ୍ରାମର
ପ୍ରତ୍ୟୟର ସ୍ଵୀକୃତି ବିଧୃତ ।
ସ୍ନେହେ ସାଧ୍ୟତୀତ ଯଦି
ଦୁରାଗ୍ରହେ ମହା ଭୟଙ୍କର
ଚିତ୍ତରେ କୁରଣାମୟୀ
ସମରରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଷ୍ଣୁର ।
ଘୋର ଅନ୍ଧକାର ପୂର୍ଣ
ଜନପଦ, ନାରୀ ରୂପ ତେଜ,
ମନେହେଲା ଲୁଚିଯାଇ ।
ଆକାଶର ଅସ୍ତମିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ
ଏ ନାରୀର ପଣତରେ
ଚଳମାଣ କଟାକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ
ଦୃଷ୍ଟଜନ ଆଖିଡାକୁ
ଭାଙ୍ଗି ଦେବ ଆସିଛି ସାଧରେ ।
ଅୟୁତ ନିୟୁତ ନିଦ୍ରା
ସାନ୍ଦ୍ରବନ ଅସାଧ୍ୟ ସପନ ।
ଝରଣାର ନାଦ ଭରା
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ମହୁମାଛି ପୂର୍ଣ
ଫୁଲର କାମନା-ବିଦ୍ଧ ।
ଝୁଣାଧୂପ କସ୍ତୁରିକା ଗନ୍ଧ
ଯିବାପାଇଁ ପଥ ନାଇଁ ।କେଉଁଠାରେ
ବସିବ ଦୁର୍ଭେଦ୍ୟ !
ଅସଂଖ୍ୟ ଫୁଲ ଶଗଡ
ଚାଙ୍ଗୁଡିରେ ଭରି ମହାଶୟ !
ପ୍ରତି ଶ୍ଳୋକ ପ୍ରତିଛନ୍ଦ
ଶ୍ରବଣରେ ଏକାନ୍ତ ତନ୍ମୟ ।
ଉଚ୍ଚାରଣ ଜ୍ଞାନଦୋଷ
ତୁମେ ତାର କ୍ଷମିବ ନିଶ୍ଚୟ
ସାତଶହ ଶ୍ଳୋକାବୃତ୍ତ
ଅଙ୍ଗୀକାରବଦ୍ଧ ସମୁଦାୟ ।
ସମୁଦ୍ର ଗର୍ଜନ ଭେଦି
କଂଠେ ତୁମ ଅନର୍ଗଳ ଛନ୍ଦ,
ମଇଁଷି ବେକର ଟିପା ।
ବେଳେବେଳେ ଆଣୁଛି ବିଛନ୍ଦ ।
ମହାଭାଗ ! ... ଶ୍ରାନ୍ତ ଭୂମି
ସ୍ୱାମୀ ପୁତ୍ର ମାୟା ବିବର୍ଜିତ
ନୀଳ ଜହ୍ନ ଉପତ୍ୟକା
ଛିଡା ହୋଇ ନିଃସଙ୍ଗ ମୁହୂର୍ତ ।
ନଦୀ ପୁଷ୍କରିଣୀ ଶୁଷ୍କ
ତୃଷ୍ଠାମୟ ସକଳ ଧରିତ୍ରୀ
ରନ୍ଧ୍ରହୀନ ଦେବାଳୟ ।
ଶୁଭୁଅଛି ତୁମରି ଆବୃତ୍ତି ।
କର୍କଶ କୋମଳତର
ଭୌତିପୂର୍ଣ ରାତ୍ରିର କାଳିମା
କାରୁଣ୍ୟର ଅଟ୍ଟହାସ ।
ତାରୁଣ୍ୟର ଦିଗବିଜୟ ସୀମା।
ଗାନ୍ଧାର, ଭୈରବ, ରୌଚନ୍ଦ୍ର ,
ଧୃପଦ ମଲ୍ହାର ଓ ଧୈବତ
ତୁମ୍ଭ କଂଠେ ଭାସିଯାଏ
ଅଭ୍ୟୁଦୟ, ପ୍ରତ୍ୟୟର,
ସଂଗ୍ରାମୀର, ସୁକୃତିବନ୍ତର,
ଶୀଳତା ଓ ଲଜ୍ଜା, ପ୍ରୀତି,
ଧୃବତାରା ଶେଷ ପରିଯନ୍ତ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଧୈର୍ଯ, କ୍ଷମା, ବିନୟର ।
ହେ ନିଷାଦ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ! ଆରଣ୍ୟକ ଆର୍ଥି ଓ ଦ୍ରାବିଡ଼
ବିଶାଳ ଭାରତବର୍ଷ
ଶାଶ୍ବତର ଶେଷ ପିରାମିଡ଼ !!
ସର୍ପ ଓ ସରୀସୃପ
କି କରିବି ମୋ ଆଶ୍ରମେ
ବଳକ୍ରାରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କ ମତି
ଜରାଜୀର୍ଣ ବିକଳରେ
ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ଯେବେ ପୃଷ୍ପବତୀ ।
ଝିନ ବସନର ଲୋଭୀ ।
ପୁରୁଷେ ସେ’ବେଶେ ବୀତସ୍ପୃହ
ଏବେ ସବୁ ଖୋଜିଲେଣି
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଉଲଗ୍ନ ବିଗ୍ରହ ।
ପ୍ରସ୍ତରର ମୂର୍ତ୍ତି ସବୁ ବିଗଳିତ
ହିମ-ଜଡ଼ ଦେହ ଜ୍ୱାଳାମୟ
ଜଳ,ସ୍ଥଳ,ବାୟୁ, ଅଗ୍ନି
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ମିଳିତ ପ୍ରଦାହ ।
ଗୋଟିଏ ନାରୀ ଦେହରେ
ସମ୍ମିଳିତ ଯେତେ ଉର୍ଜାଶକ୍ତି
ବୈଷ୍ଣବୀକୁ ନିନ୍ଦା କରି
ହେବ କିଏ ନିଜ ପାପ ମୁକ୍ତି ?
ତୁମକୁ ମୁଁ ଢାଙ୍କିଦେଲି
ମୋ ଦେହର କାର୍ପIସ ବସନେ,
ପ୍ରଥମ ମଧୁର ରାତ୍ରି
କାମନାର ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ
ମଉଳିଲା ଯାନ୍ତବ କ୍ଷୁଧାରେ |
ପୁନର୍ନିବା ଔରସରେ
ହେବା ଲାଗି ଆଉ ଥରେ ଜାତ
ପୁଣି ଥରେ ହାତ ଧରି ।
ଚାଲିବାକୁ ମୁହାଣ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।
ତୁମ ଦେହ ମୋ ଦେହର
ଊର୍ଜାଶକ୍ତି ଗହନ ବନସ୍ତ
ଗୋଟିଏ ଜୀବନ ବ୍ୟାପୀ
ଅବୁଝା-ବୁଝାର ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ।
ଦିନ ଶେଷ ସବୁବେଳେ
କି’ତାଲିକା ଲେଖା ନାଁ ଅଲେଖା,
ଘର ଖର୍ଚ୍ଚ ଖାତା ବହି
ବିଛଣାରେ ପଡ଼ିଥାଏ ଏକା ।
ପଇସା ନଥାଏ ହାତେ
ସକାଳ ପାହିଲେ ଆବଶ୍ୟକ,
ତେଲ ଲୁଣ ସଂସାରରେ
ନିଅଣ୍ଟିଆ ହୋଇଯିବା ଦୁଃଖ ।
ବକଳର ଦେହ ସବୁ
ଯେତେବେଳେ କାର୍ପାସ-ବସନ
ଢ଼ାକିଦେଇ ଶୋଇଥିଲ
ଏକାକିନୀ ନୈମିଷଅରଣ୍ୟ ।
ଅଜସ୍ର ଜ୍ୱାଳାରେ ଏକ
ନାଗସାପ ମାରିଥିଲା ଚୋଟ
ତୀବ୍ର ହଳାହଳ-ଦେହୀ
ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ସ୍ତବ୍ଧ ଛଟପଟ ।
ବଦ୍ରୀକା ଯିବା ପାଇଁକି
ଉଦ୍ଧବକୁ କରୁଥିଲେ ସଜ
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବାଳୁତ ଶିଶୁ
ଯେବେ ଆମେ ଥିଲୁ ଉଦ୍ଯାପନେ ।
ଖୋଲିଲ ବଳକଳ ଦେହ
ପ୍ରତ୍ୟୟର ଅଙ୍ଗୀକାର ଭରି :
ଆମେଦୁହେଁ ରହିଥିଲେ।
ଦୁଇ ନଦୀ ମୁହାଣ ସେପାରି ।
ମୋ କାର୍ପାସ ବସ୍ତ୍ର ମଧେ
ଭରିଥିଲା ଯେତେ ପତିଆରା
ଏ ଝିନ-ବସନ ଦେଖି ।
ଭୁଲିଗଲ ପ୍ରଥମ ଚେହେରା ।
ଗୋଖର ସାପ ଦେହରେ
ଝିଲିମିଲି ଖରା ତେଜ ବେଳେ
ବିରହ ବିମୁକ୍ତ ରାତ୍ରି
ଶେଷ ହେଲା ସରୀସୃପ ମେଳେ ।
ସାରା ଦିନ ଖଟି ଖଟି
ନାଗସାପ ବସା ବିଳ ଜଗି
ତୁମରି ମସୃଣ ଦେହ
କ୍ଲାନ୍ତ ହେଲା ଅବସାଦ ଭୋଗୀ ।
ଉପବାସେ ସରୀସୃପ
ବନ୍ଧ୍ୟା ହେଲେ, ପୀଡ଼ିତ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ
ଯୁବା କାଳେ ରସିକ ନିର୍ଲଜ ।
ବେଳେବେଳେ କହିଦେବା
ତାଙ୍କ ପକ୍ଷେ ବୈରାଗ୍ୟ ସହଜ) !!
ସରୀସୃପୀ କାମନାର
ଅଜସ୍ର ଜ୍ଵାଳାରେ ସ୍ବେଦଯୁକ୍ତ
ସଂସାରରେ, ଯେଉଁମାନେ
ବସିଛନ୍ତି ପାପ-ତାପ ମୁକ୍ତ ।
ଯୋଗୀଜନ ସେଇମାନେ
ଦେହ ମନ ମିଳିତ ଶାଖାରେ
ଅବିଚଳ ରହିଛନ୍ତି।
ନାଗସାପ ଦଂଶନ କାଳରେ
ଐଶ୍ଵର୍ଯ୍ୟର ପାଗ ବାନ୍ଧି
କାଳିନ୍ଦୀରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ
ପିତୃ ପୁରୁଷଙ୍କ ବଂଶେ ।
ପୁନର୍ବାର ସାକାର ହେବାକୁ ।
ପୁନଶ୍ଚ ପୃଥକ୍ ଦେହୀ
ଜ୍ବଳନ୍ତ ଈଶ୍ବର ସର୍ପମୟ
ସହସ୍ର ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
ପାର୍ବତୀଙ୍କ ତପମାନଦେହ
ଗୋଟିଏ ଶୁଖିଲା ପତ୍ରେ
କରିଥିଲେ, ଜୀବନ ରକ୍ଷଣ
ସର୍ପଦେହୀ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ
ପ୍ରୀତିବାଞ୍ଚ। ନିଷ୍ଣୁର କଷଣ ।
ଈଶ୍ଵର ହିଁ ସବୁଦିନେ
ଦେହ ମନେ ଅନୁତପ୍ତ ଦୋଷୀ
ଅଦୃଶ୍ୟ ସଂଭୋଗଶୀଳ
ଦୃଶ୍ୟମୟ ବୈରାଗ୍ୟ ବିଳାସୀ ।
ଈଶ୍ଵର
ମୋ ପ୍ରୀତିର ତମସୁକ
ତୁମ ଓକିଲାତିନାମା ସଂଗେ
ଗୁନ୍ଥା ହୁଏ ବାରଂବାର
ଛାଡ଼ପତ୍ର ବିଧାନ ପ୍ରସଙ୍ଗେ ।
ମୋ ଦେହ ପ୍ରସ୍ତର କରି
ତୁମ ଦେହ କରି ଧIତୁପିଣ୍ଡ
ଆନୁଗତ୍ୟ କିଂବଦନ୍ତୀ
ସବୁ ଛାଡ଼ ପ୍ରାକ୍ତନ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ;
ତଥାପି ଥରକୁ ଥର
ମୋ ପ୍ରସଙ୍ଗେ ଅଜି ବରଖାସ୍ତ
ସତେ ଅବା ମାନ୍ୟବର
ଅଦାଲତ ନିଜେ ପକ୍ଷଭୁକ୍ତ ।
ଦେଖାକି ଅଦେଖା କହ,
ଅଳ୍ପ ଦେଖା ଅନୁଭବୀ ଦେହ ।
ସ୍ଥୂଳ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଆକର୍ଷଣେ
ବ୍ୟକ୍ତ ଅବା ନିର୍ବକ୍ତ୍ୟ ସମ୍ମୋହ ।
ଜୈବିକ କି ଜଡ଼ମୟ
କାମଦଗ୍ଧ ଅଥବା ନିଷ୍କାମ ।
ବୁଝିତ ପାରିନି ଜମା
ସ୍ନେହୀ କି ନିଷ୍ଣୁର ପ୍ରିୟତମ !!
ତଥାପି ପ୍ରସ୍ତର ଅବା
ଧାତୁ ପିଣ୍ଡ ପୂର୍ବ ପରିଚିତି,
ଗୁଣହୀନ ରୂପହୀନ
ସ୍ପର୍ଶକୁଣ୍ଠ ବସ୍ତୁ ପରିଣତି ।
କ୍ଷର ଅକ୍ଷରର ତତ୍ତ୍ବ
ଶୁଣିଥିଲି ଯେତେ ବାରମ୍ବାର,
ରହିଥିଲା ମନେ କିଛି
ବାସ୍ତବତା କଲା ତିରସ୍କାର ।
ବିପନ୍ନ ବିଷର୍ଣ୍ଣ ମନ
ପରିତ୍ୟାଗୀ ସମାଧି ପୀଠରେ,
ବାରଂବାର ଅର୍ଜି ଦେଇ
ଅଦାଲତେ କ୍ଷମା ଭିକ୍ଷା କରେ ।
କୃଶବିଦ୍ଧ ମଣିଷର
ଶାସ୍ତି ପାଇଁ କର ମୋତେ କ୍ଷମା,
ଘୁମନ୍ତ ପର୍ବତ ତଳେ
ମୁଁ ଖୋଜୁଛି ସାନ୍ଧ୍ୟ ଅରୁଣିମା ।
ଆପାତ ଉଠିବେ ଚନ୍ଦ୍ର
କେତେ ଘଡ଼ି କେତେବା ପ୍ରହରେ
ମୋ ପ୍ରେୟସୀ ଖୋଜୁଥିବେ
ସୁର୍ଯ୍ୟ ତେଜ ନିଆଁ ଉମ୍ହେଇରେ ।
ବଗ
ମୃତ-ନଦୀ ସ୍ରୋତ ପୁଣି
ଆଉଥରେ ଫେରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ,
ଅପେକ୍ଷା କରି ବସିବେ
ମୋ ଦୁଆରେ ପାତିହଂସ ଯୂଥ ।
ଆମ ଗାଆଁ ନଈ ଧାରେ
ଖୋଜି ଖୋଜି କାଦୁଅ ଓ ପଙ୍କ,
ନଳୀଗୋଡ ପାଇଜାମା
ଢିଲା ତୋଫା ଧଳା କୁର୍ତ୍ତା ପିନ୍ଧି,
ସସମ୍ମାନେ ଫେରିଯିବେ ।
ପୁଣି ତାଙ୍କ ପୃଥକ ଚୌହଦୀ ।
ବଗର ବଙ୍କୁଲି ବେକ
ଭାସିଯାଏ ନୀଳ ଆକାଶରେ,
ଠିକଣା ରଖିଚି କେତେ
ନଦୀହ୍ରଦ ଭିନ୍ନ ପ୍ରଗଣାରେ ।
ପ୍ରବାଦ ପୁରୁଷମାନେ
ସଂସାରରେ ପୂର୍ବ କିଂବଦନ୍ତୀ,
ଧର୍ମରାଜ ଯୁଧୁଷ୍ଠିର
ଦେଇଥିଲେ ଅସୀମ ସ୍ଵୀକୃତି ।
ବହୁଘାଟ, ବହୁ ତୁଠ,
ନଖ ଥଣ୍ଟ ପ୍ରାକୃତ ବିଜେତା,
ବଗମାନେ ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି,
ନିଜ ଦେହେ ଯାମଳ କୁରୁତା
ଭୂମିରେ ଧୂସର ବର୍ଣ
ଆକାଶରେ ସଫେଦ ଧବଳ,
ନଗରବାସୀଙ୍କ ପରି
ସଉଜନ୍ୟ-ବିପଦ-ସଂକୁଳ ।
ଧବଳ ଭୂଷଣ ମଧ୍ୟ
ବଗମାନେ ଦ୍ୱୈତ ଓ ଅଦ୍ୱୈତ,
ଦୁଇ ରୂପ ହୋଇଯାଏ।
ଯେତେବେଳେ ଶିକାର ପ୍ରମତ୍ତ ।
ଅଶରଣେ ଚଳୁଛନ୍ତି
ଯେଉଁ ପରି ଛଟେଇ ଶ୍ରମିକ ।
ବଗମାନେ ପହଞ୍ଚିଲେ,
ଖୁସିମନେ ସିଧା ଓ ସଳଖ୍ ।
ସେମାନେତ ସିଆଣିଆ
ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି ସଫାରୀ ପୋଷାକ ।
ଶୈବାଳ ସୈକତେ ମିଶେ
ଧୂସର ଓ ସବୁଜ ଚେହେରା,
ଜଳଚର ଜୀବଙ୍କର
ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ପୂର୍ବ ପତିଆରା ।
ପୁନଶ୍ଚ ବିଜୟୀ ବଗ
ଡେଣାମେଲି ଉଡ଼େ ଆକାଶରେ;
ଧବଳ ବସନେ କେବେ
ଲାଗେ ନାଇଁ ପାପ ପୃଥିବୀରେ ।
ଗାଆଁ ଚାଷୀ ସାନପୁଅ
ରସୁଣ ପାଖୁଡ଼ା ଫାଳକରି,
ହାଟରେ ବସିଚି ବିକି
ଭାଗ ଭାଗ ଗାମୁଛା ପ୍ରସାରୀ ।
ନଦୀ ଜଳେ ମନ୍ଦ ମନ୍ଦା
ସେଇପରି ମୀନ ମାଛ ଯାକ,
ଯେତେବେଳେ କାର୍ତ୍ତିକରେ
ପାଳୁଥିବେ ବଗ ଶ୍ରୀପଞ୍ଚକ ।
ବଗ କହେ ଧର୍ମତ୍ତ୍ୱ
ଧର୍ମରାଜ ପ୍ରଥମେ ତାଟକା,
ଯୋଜନାର ବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣି ।
ଗ୍ରାମବାସୀ ଯେପରି ଅବିକା ।
କିଂବଦନ୍ତୀ ଅପେକ୍ଷାରେ
ଆମ ଗାଆଁ ପାତିହଂସ ଯୂଥ,
ସେଇପରି ବସିଛନ୍ତି
ମୃତ-ନଦୀଫେରିବାପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।
ମୁକ୍ତି
ସବୁ ସୈନ୍ୟ ସେନାପତି,
ଯଦି ବିଶ୍ୱ ସୀମିତ ଆୟୁଷ;
ଅନ୍ଧୀୟୁଷ ଈଶ୍ବର ହିଁ,
ବଂଚିଥା’ନ୍ତି ଅନନ୍ତ ବୟସ ।
ସମସ୍ତେ ଭେଟନ୍ତି ତାଙ୍କୁ,
ନିତିଦିନ ବ୍ୟାଙ୍କ କାଉଣ୍ଟରେ,
ସମୟ ଲାଗୁଚି ସେଠି,
ଯାହା ପାଇଁ ଟଙ୍କା ଗଣତିରେ ।
ଈଶ୍ୱର ସବୁଠି ଚିହ୍ମା,
ଦେ-ଦୋ ଚିହ୍ନ କ୍ୱଚିତ ଅଚିହ୍ନI
ବ୍ୟାଙ୍କ କାଉଣ୍ଟର ମାତ୍ରେ,
ଈଶ୍ବର ସବୁଠାରେ ଚିହ୍ନା
ଝାଳୁଆ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ଦେହ,
ସବୁଯାକ ମଫସଲ ବ୍ୟାଙ୍କ,
ଈଶ୍ବର ଜଗନ୍ତି ସେଠି,
ଯେଉଁମାନେ ବରିଷ୍ଠ ଗ୍ରାହକ ।
ଚୁଆ ତେଲ ମାଲିସରେ,
ଫଗୁ ବୋଳା ପଥର କାଠରେ,
ଗ୍ରାମୁଁ ନଗର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଈଶ୍ବର ସେଠାରେ ।
ସୈନ୍ୟ ସେନାପତି କରି,
ଭୁମିବାଡ଼ି ଦଖଲ ନେବାକୁ;
ଧନୀକୁ ସମ୍ରାନ୍ତ କରି,
ଉଦବୃତ୍ତ ଆୟୁଷ ଦେବାକୁ ।
ଘାସ ତରୁଲତା- ଗୁଳ୍ମ
ମୋ ଉଦ୍ୟାନ, ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଘର;
ମାନକି ନମାନ କେହି
ରାଜି ଅବା ଅରାଜି ଈଶ୍ଵର ।
ଅସଂଖ୍ୟ ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ା,
କ୍ଲାନ୍ତିହୀନ ଆମ୍ବ-ପ୍ରତ୍ୟୟରେ,
ଈଶ୍ବର ଜଗି ବସନ୍ତି
ନିତି ନିତି ପ୍ରୀତି ପୁଲକରେ ।
ଜାଣେ ମୁଁ ଈଶ୍ଵର କିଣା,
ଅର୍ଥବଳେ, ପାରୁ ପରିଯନ୍ତ;
ଜାଣେ ମୁଁ ଈଶ୍ଵର ସାଥୀ
ସବୁ ରାଜା, ଧନୀ ଓ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ।
ଜାଣେ ମୁଁ ଈଶ୍ଵର ପ୍ରେମ :
ମଣିଷର ଆମ-କେନ୍ଦ୍ରୀ ଗୁଣ,
ତେଣୁ ନିଜେ ବସିଗଲି
ଖୋଲିଦେଇ ସମସ୍ତ ତୋରଣ ।
ରୂପକଳ୍ପ
ଦ୍ଵାଦଶ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଅଗୋଚର
ନିର୍ବିବାଦ ଯଦି ମାତ୍ର ଚକ୍ଷୁ ଓ କର୍ଣର
ସ୍ପର୍ଶ ଘଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଶୂନ୍ୟ,
ବାସ୍ତବ ଓ ଅବାସ୍ତବ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ
ସକଳ ମଉନ
ସମସ୍ତ ହୃଦୟ କୁଣ୍ଠା
ଆଗମନ ପ୍ରତ୍ୟାଗମ
ବିହୀନ ପ୍ରାନ୍ତର,
ସମସ୍ତ ଜଡ଼ତା ମୟ ।
ଶୁନ୍ୟ ନିରାକାର
ତୁମେ ଏଠି ପରିଚିତ
ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ଏକାନ୍ତ ଈଶ୍ୱର
ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ବିଶୃଙ୍ଖଳା
ଜିମାଦାର ନିଜ ସର୍ଜନାର
ଯଦ୍ୟପି ସେ ବାରଂବାର
କରୁଛନ୍ତି ତାକୁ ଅସ୍ବୀକାର,
ପ୍ରବୃତ୍ତି ଓ ନିବୃଦ୍ଧିର ।
କାମନା ଓ କଳ୍ପନା ସବୁର ।
ସମୟ ଓ ମହାକାଳ
ପ୍ରକୃତିର ସୀମାରେଖା ଭେଦି,
ତୁମେ ଶୂନ୍ୟ ମହାଶୂନ୍ୟ।
ନାଦହୀନ ସ୍ଵର ଅନ୍ତର୍ଭେଦୀ ।
ପଦାର୍ଥ ନୁହଁ ବିକଳ୍ପ ...
ରୂପ କଳ୍ପ ନୁହଁ: ନିର୍ବିକଳ୍ପ
କାର୍ପଣ୍ୟ ଓ ଅବିବେକୀ ପଣ
ତୁମେ ତାର ସ୍ଵୟଂ ସମାଧାନ ।
ଗୋଟିଏ ପାତାଳସ୍ପର୍ଶୀ
ଅନନ୍ତ ବିବର,
ଘନୀଭୂତ ମୃଭିକା-ପ୍ରସ୍ତର
ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ଏକାନ୍ତ ଈଶ୍ୱର ।
ଅନୁଭୂତି ନୁହଁତ ସଂକଳ୍ପ ...
କାୟା ବିହୀନ ହେଲେବି ...
ସ୍ବୟଂ କାୟାକଳ୍ପ ।
କାଳ ଓ ପ୍ରବୃତ୍ତି ମଧେ
ଅବିଭାଜ୍ୟ ସଂଶୟ ଦ୍ଵନ୍ଦ ର,
ସୃଷ୍ଟିଶୀଳ ମନୁଷ୍ୟର
କ୍ରିୟାଶକ୍ତି ସମତା ରକ୍ଷାର ।
ତୁମେତ ପରୀକ୍ଷାଗାର
ବାରମ୍ବାର ଡାକୁଚି ଅର୍ଜୁନ,
ତୁମେ ଚିର ନିର୍ବିକଳ୍ପ
କଳ୍ପନାର ଦିବ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତିମାନ ।
ତୁମେ ଟିର ନାଦହୀନ ବାଣୀହୀନ
ପୁଣି ଅବାମୟ,
ତୁମ ପାଇଁ ସବୁ କଂଠେ ।
ସବୁବେଳେ ଛନ୍ଦର ସମ୍ମୋହ !!
ମୋ’ ସହର
ପଙ୍ଗପାଳଙ୍କ ପ୍ରେମ ଚିଟାଉରେ
ଭରି ଗଲା ଏବେ ମୋ ସହର
ସିନ୍ଦୁକ ଭିତରେ ନାଚି ଖେଳିବୁଲେ
ରଜାଘର ପୋଷା ଅଜଗର ।
ଟେଣ୍ଡର ପଡ଼ବି ହଜାର ହଜାର
ବଢ଼ତି ମୂଲ୍ୟର ଅମାପ,
ରଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଖୋଲା ହେବାଯାଏ
ଲୁହା ସିନ୍ଦୁକର କୋଲପ
କିଏବା ଜାଣିଚି ସହର କିମତ
ଅଧିକ ହେବ କି ଅଳପ ?
ଛକାଛକି ଗଛି, ଗହଳ ବନସ୍ତ,
ପୁରୁଣା ଜୀବନ ଶୀତଳତା ।
ଶରତ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଘାସଫୁଲ ଗନ୍ଧ
ଭୁଲି ଗଲିଣି ସେ ମାଦକତା ।
ନୂଆ ମାଟି ପଡ଼ି ପୋତି ହୋଇଗଲା
ପୁରୁଣା ଜୀବନ ଆଦିମତା,
ବଛାବଛି ଲୋକ, କଚ୍ଛାକଛି ଜାତି, ।
ପୃଥକ କରିବା ଚଞ୍ଚକତା । ।
ନାଲିପାନବିବି ସରାଗ ବଢ଼ିଚି,
କଳାପାନବିବି ସହରକୁ
ଠିକିରି ଚିଡ଼ିଆ ନିଲାମ ଡାକିବେ
ଗୋଲାମ ବଇଁଶ ମହଲକୁ ।
ବଢୁଚି ସହର, ବଢ଼ି ଯାଏ ଦର
ତାଡ଼କା ରାକ୍ଷସୀ ପାଟରାଣୀ,
ହବାକୁ ଶରଧା, ରାମ ତଡ଼ି ଦେଲେ
ତଥାପି ଅଯୋଧ୍ୟ ନବ କିଣି ।
ସାରା ଭାରତର ଭୋକଶୋଷ ବାନ୍ଧି
ପତାକା ହଲାଏ ମୋ’ ସହର
ବଛା ଖାନଦାନୀ ନୂତନ ସହରୁ
ଅନାଡ଼ି ମଣିଷ ବହିଷ୍କାର ।
ଶଶୁରଙ୍କ ଘରୁ ତଡ଼ା ଖାଇଥିବା
ଜ୍ୱାଇଁଙ୍କ ପିଲାଏ ଥରେ ଥରେ
ଚୋରମୁହାଁ ହୋଇ ପହଂଚି ଯାଆନ୍ତି
ଅକୁହା ଅପୁଛା ମାମୁ ଘରେ ।
ବସ୍ତି ଅଗଣାରେ ଅଚିହ୍ନା ଚଢ଼େଇ
ସେହିପରି କେବେ ଥରେ ଥରେ
ଲନ୍ ବଗିଚା ବୁଲି ଆସୁଛନ୍ତି
ସହରବାସୀଙ୍କ ଅଗୋଚରେ ।
କୁଆଁରୀ ମୃତ୍ତିକା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ କରି
ନିଜ ଶକ୍ତିତି ରେ ସାତଥର
ସମତଳ ଭୂମି ବାଣ୍ଟି ଦେଇଥିଲା
ଯନ୍ତ୍ର-ଦାନବ ବଳିଆର ।
ମଣିଷ ହୃଦୟ ପତିଆରା-ଶୂନ୍ୟ
ତାଲିକା କାଢ଼ିଲା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ।
ରୂପବତୀ ନାରୀ ସ୍ନାନାଗାର ପାଶେ
ସହର ଆପାତ ଲଜ୍ଜାଶୀଳ
ସେତିକି ସୁରୁଚି ଅନୁକୂଳ ।
ତାହାପରେ ଖାଲି ଚନ୍ଦ୍ର ବ୍ୟ ବିନିମୟ
ହୃଦୟ ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧକାର
ସ୍ପଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗୀକାର ସବୁ ଅସ୍ବୀକାର
(ମାନସିକ-ସୃଷ୍ଟି କୋମଳ ଗାନ୍ଧାର)
ସବୁ ହୋଇଗଲା ହତାଦର ।
ମୁଣ୍ଡେ ପାଦ ରଖି ବସିବୁ ସକଳେ
ଏକାଠି ଜଗିଚି ଜାନୁଆର ।
ଈଶ୍ବର ଆସନ୍ତି ହାତୀ ଓଟ କାନ୍ଧେ
ଆମରି ମୁଲକେ ଥରେ ଥରେ,
ତାମସିକ ବୃତ୍ତି, ମାଫିଆ ସଂସ୍କୃତି,
ନିମନ୍ତ୍ରଣକରି ଆଣି ପାରେ;
ନିର୍ଲିପ୍ତ ଅନ୍ଧାର ପଡ଼ିଆରେ ଠିଆ
କରି ଦିଏ କେହି ନିର୍ବିକାରେ ।
- ତସ୍କର ଆସିବେ, ଆଖି ଖୋଳିନେବେ,
ବିନିମୟ-ସୀଧ ମୂଲ୍ୟରେ ବିକିବେ,
କିଏ ସେ ଶୁଣିବ ଅନାଡ଼ି ମଣିଷ
କାଇଁ ରହିଗଲା କେତେ ଦୂରେ,
ହେଟାବାଘ ସଂଗେ ପଳାଇ ଗଲାକି
ଜଗଲ ଉଜୁଡ଼ି ଯିବା ପରେ ।
ନୂତନ ସହର ସୌଦାଗରୀ,
କ୍ରେତା ଓ ବିକ୍ରେତା ଏକାଠି ଅଛନ୍ତି,
ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରେ ଧରାଧରି ।
ଗୋଟିଏ ଚରିତ ଆସିଟି ଯାବତ
କିଏସେ ଶୋଷକ କିଏ ସେ ଶୋଷିତ
ଜାଣି ହେଉ ନାଇଁ ପରିଷ୍କାର,
ଦୁଇମୁଣ୍ଡ ସାପ ରକତ ଶୋସୁଚି
ନିଜ ଶରୀରରୁ ନିରନ୍ତର ।
ନିର୍ବାଚନ-୯୫
ରୋଗୀ ଦେହ ଭୋଗୀମନ,
ଅଣସର ବିଳାସୀ ଶଯ୍ୟIରେ
ଗୋଲାମି ବଉଁଶ ଛୁଆ,
ସାଆନ୍ତିଆ ଚିତ୍ତ ମିଞ୍ଜାସରେ ।
ଅୟସରେ ଆୟାସରେ,
ପୋତି ହୋଇ ଯିବାର ସପନ,
ଖୋଜାଯାଏ ଅଧାପୋତା
ବନ୍ଦରରେ ସବୁ ଖରାଦିନ ।
ଚରିତର ଅନୁକୁଳ
ପ୍ରତିକୂଳ ଦୋଛକି ପଥରେ,
ଭେଜାଲ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ -
ପରଖିବା ଭାରତବର୍ଷରେ :
ମୁକ୍ତ ଏକ ବନ୍ଦୀଶାଳା ଘରେ ।
ଚାଳିଶ ବରଷ କାଳ
ସ୍ଵଦେଶୀ ରଜାଙ୍କ ଅମାନତ,
ମାତା ମହାଫିଜଙ୍କ ସୃହସ୍ତ । (୧)
ଭରଣ ପୋଷଣ ପାଇଁ
ବିଦେଶୀ ରାଜାଙ୍କ ସନ୍ଧିପତ୍ର :
ଆମେ ସବୁ ନିଜ ଜମାନତ ।
ରୋଗୀ ଦେହ ଭୋଗୀ ଶଯ୍ୟା
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ବାନ୍ଧିଚି ତୋରଣ,
କନ୍ୟାର ବିଭା ବୟସେ
ଯମ ଦ୍ୱାରେ ଫିଟିବି ନିଦାନ ।
ଏବେ କି କରିବା କହି ।
ସମୟତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦାରୁଣ ।
ବୟସ ପଚାଶ ବର୍ଷ
ସ୍ଵାଧୀନତା ବଜାଉଚି ଘଣ୍ଟି,
ପୃଥିବୀର ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ,
ଭାରତର ନାମରେ ଅରଷ୍ଟି ।
ବହୁ ଶୃଗାଳଙ୍କୁ ରଖି
ଏକତ୍ର, ମଝିରେ ମହୁଫେଣା
ଆମେ କି’ କରିବା କହ,
ସୁଝିବାକୁ ପିତୃତ୍ଵ ଦେଏଣା ।
ମାଇଲ ମାଇଲ ଲମ୍ବ ,
ତାଳଗଛ ମଣିଷଙ୍କ ଧାଡ଼ି,
ଠେକା ବାନ୍ଧି ଚାଲିଛନ୍ତି ।
ଶୀତରାତି ଅଜସ୍ର କୁହୁଡ଼ି
ପାଣି ଥୋପା ଥୋପା ଝରେ
ସତେ ଅବା ମହୁଫେଣା ଫାଟି :
ତେଜୀୟାନ ହେଲା ମନ,
ରାତ୍ର ସାରା ଶୃଗାଳ ଏକାଠି ।
ଆସନ୍ନ ପ୍ରସବା ନାରୀ
ଆମେ ସବୁ ଅଭିଜାତ ବଂଶ,
କି ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କଲେ
ନିଜ ଦେହେ ଜାଗିବ ପୌରୁଷ :
ଚିତ୍ତ ମନୁ ଦୁର ହେବ,
ଉପଦଂଶ ସଂକ୍ରମଣ ଦୋଷ ।
ଧାଡ଼ିଧାଡ଼ି ଫେରୁଛନ୍ତି,
ସତେ ଅବା ଛଟେଇ ଶ୍ରମିକ,
ପୁଣି ଅଭିଜାତ ବଂଶ
ଆକାଶକୁ ଦେଇ ଦୋଷଯାକ ।
ଅନ୍ଧକାର କୋଠରିରୁ
ଯେଉଁଠାରେ ଆଖି ପଟି ବାନ୍ଧି;
ଦେଖାଇ ଯେ ଦେଇଥିଲେ
ଦୁଇସସ୍ର ଉତ୍ତର ଶତାବ୍ଦୀ
ଅଥବା ଭେଳିକି କରି
ନେଇଗଲା ଭୂତ ଡାକି ତାଙ୍କୁ,
ରାତି ଅଧେ ରଜାଘର
ଆଖୁ ଖେତେ ପାଣି ତେଣ୍ଡିବାକୁ ।
ସଉତୁଣୀ ମୁଣ୍ଡେ ଲଦି
ଅଠାଯାକ ସାନବୋହୁ ଗେହ୍ଲୀ,
ଭାବୁଚି ସ୍ବାମୀ କୋଳିରେ
ମନେ ମନେ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଲି !
ଅଥବା ଆଉ କେଉଁଠି,
ବୃଦ୍ଧା ରାଣୀ ସଲ୍ଲଜ ମନରେ
ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ଖୋଜେ
ପୁତ୍ର ଜନ୍ମ ନିଜ ଉଆସରେ ।
(୧) ଇନ୍ଦିରାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଶାସନ କାଳ
ରାଉରକେଲା
ବୃତ୍ତ, ତ୍ରିଭୁଜ, ଆୟତ,
ବର୍ଗକ୍ଷେତ୍ର ଆଦି,
ଯେତେ ଯେତେ ରେଖାଚିତ୍ର
ତୁମ ଆଖି ଦେଖିଚି ଅବଧି
ଅସଂଲଗ୍ନ, ଅସଜଡ଼ା, ଅସଳଖ
ତୀର୍ଯକ ରେଖାର,
ସବୁତ ବିନ୍ଦୁରୁ ଜାତ
ହାତେ ଗଢ଼ା ନିଜ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ।
ତୁମକୁ ମୁଁ ଚିହ୍ନିଥିଲି
ଊନବିଂଶ ଚଉବନ ସାଲେ
କଳାକଳା ବପୁ ତୁମ ।
ମାଉଁସିଆ ଥିଲା ସେତେବେଳେ
ମଉଳଣ ପଡ଼ୁଥିଲା ।
ଆଗ କିସ୍ତି ପ୍ରଥମ ଯୌବନ,
ଦ୍ବିତୀୟ ଜୁଆର ଆସି
ଭରି ଦେଲା ମୋର ମନପ୍ରାଣ
ଦୁହିଙ୍କର ପ୍ରେମ ହେଲା
ଆମେ ଦୁହେଁ ଏକାଠି ଚଳିଲେ
ଚାଳିଶ ବରଷ କାଳ
ଅସଂଲଗ୍ନ ରେଖାକୁ ଯୋଡ଼ିଲେ
ବୃତ୍ତ ଓ ତ୍ରିଭୁଜ କଲେ
ଘର, ପାର୍କ, କୋଠାବାଡ଼ି ଭରା
ଅନେକ ସନ୍ତାନ ଆମେ
ଜନ୍ମ କଲୁ ମିଳିତ ଚେହେରା
ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ ରୁ ଜାତ
ବଢିଗଲା ଏତେବଡ଼ ବଂଶ,
ଭାବୁଥିଲି ଉପାଖ୍ୟାନେ
ଏ ଯୁଗର ଯଯାତି ନହୁଷ ।
ମାତ୍ର ଚାଳିଶ ବର୍ଷରେ
ସତେ ଅବା ପୁରୁରବା ଋଷି
ନୂତନ ମଣିଷ ବଂଶ
କରିଦେଲେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମୌରସୀ ।
ବୟସ, ବୃଦ୍ଧି ଓ ପ୍ରେମ ।
ପରଷ୍ପର ଆକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି
ସଂସାର ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣେ ।
ଯଦି ତାର ନ ହେଲା ବିରତି :
ଏପରି ବିଶ୍ୱାସ ଥିଲା :
ଚାଳିଶ ବରଷେ ତୁମେ ବୃଦ୍ଧା,
ବିଜୁଳି ଚମକ ହୀନ ।
ଅନ୍ଧକାର ସକଳ ବସୁଧା
ଉତ୍ପାଦନ ବେଗଶୂନ୍ୟ, ।
ଏବେ ପୁଣି ଖୋଜା ହେଲା
କୌଶଳର ନବ ସଂସ୍କରଣ
ବେଗ ଓ ଶକ୍ତିର ତେଜ ଭରିବାକୁ
ନବ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନ ।
ମୋ ଦେହେ ଅନନ୍ତ କ୍ଷୁଧା
ପୂର୍ବ-ଶଯ୍ୟା ପ୍ରତ୍ୟୟ ବିହୀନ ,
ଚାଳିଶ ବରଷେ ଦେଖେ, ,
ବିନ୍ଦୁ ସବୁ ବିସର୍ଗର ଚିହ୍ନ !
କଳ୍ପନା ପୁରୁଣା ନୁହେଁ,
ସେମାନେ ତ ସୁଯୋଗେ ପଛୁଆ,
ସମୟ ଖସିଯାଇଚି
ଅପହଂଚ ଆକାଶ କଇଁଆ ।
ସବୁଠାରେ ବଂଚିତଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା
ଏବେ ବଢ଼ିଚି ବହୁତ
ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଗୋଡ଼େଇ ଚାଲେ
ଦିନ ରାତି ସେମାନେ ବିବ୍ରତ ।
ଅସଜଡ଼ା, ଅସଂଲଗ୍ନ , ଅସଳଖ |
ତୀର୍ଯକ ରେଖାର
ମଣିଷ ଗୁଡ଼ାକ ଏବେ ।
ପରିତ୍ୟକ୍ତ ବୃତ୍ତ ତ୍ରିଭୁଜର ।
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*(ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଥମ ଶିଛାୟନ ରାଉରକେଲାକୁ୪୦ ବର୍ଷର ବାଦ୍ଧକ୍ୟ ଘୋଟିଗଲା । ଆଧୁନିକୀକରଣ ଶେଷ ହେବା ପରେ ବି, ଉତପାଦନ ବେଗଶୂନ୍ୟ । ୪୦/୫୦ ବର୍ଷରେ ରାଉରକେଲାର ବୃହତ ଶିଳ୍ପ ଅଥର୍ବ ବିକଳାଙ୍ଗ ।)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ବୃହନ୍ନଳା
ତୁମ ଅପତ୍ୟ ସ୍ନେହ ବଳିଆର,
ମୁଁ କେବେ ହେବିନାଇଁ ନାରଖାର ।
ଜନ୍ମ ଦେଇଚ ମତେ ନୈ-ରାଜ୍ୟେ
କର୍କଶ ତୁହୀନ ବାଲି ଶେଯେ ।
ବର ଭୁଜରେ କରି ଆଲିଂଗନ
ନାମ ଦେଇଚ ମୋର ଜନାର୍ଦନ ||
ମୁଁ କିଂପା କାହାର କି’ ଶୁତ୍ର ହେବି
ନିଜ ଅପର ଜନ ଭେଦଭାବି ।
ସମସ୍ତେ ଭୟଙ୍କର ପ୍ରେମମୟ
ମତେ କରନ୍ତି ଯଦି ବରାଭୟ ।
ସାରା ଜୀବନ ପଡ଼ି ଆହ୍ମାନରେ
ଚାଲିଚି ଛାୟାପଥ ଧାରେ ଧାରେ ||
ଜାଣେନାଁ କିଏ ସେଇ ପାର୍ଥବ,
ମୋ ସଂଗେ କଲେ ମିତ୍ର ବନ୍ଧୁଭାବ ।
ହାତେ ନଥିଲା କିଛି ପ୍ରତିଦାନ
କି ଦେଇ କରିବାକୁ ସନମାନ II
ଡାକିଲି ସେତେବେଳେ ହାତଠାରି
ଜାଣିବି ଯଦି ତୁମେ ବାରନାରୀ ।
ପ୍ରେମ ଭକ୍ତିରେ ପଡ଼ି ଆମେ ଦୁହେଁ
ମହତ ସରି ନାଇଁ ଆଜିଯାଏ
କାଇଁକି ଡ଼ାକଶୁଣି କଲଡେରି
ସେମାନେ ଫେରିଲେ ମନମାରି ||
ଭୁମି ଓ ବାସଗୃହ ପୁରାତନ
ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ହସେ ନୀଳଜହ୍ନ
ବାସର ରାତି ସାରI ଜଗି ଜଗି
ଧୂସର ମେଘ ଯେବେ ଗଲା ଭାଙ୍ଗି ।
ତୁମେ କଲ କବାଟେ ମୃଦୁଘାତ
ବିତାଇ କାହିଁ ନିଜ ମହୁରାତ ।
ଭରସାହୀନ ଏଇ ପୃଥିବୀରେ
ଯେତେ ନିର୍ମଳ ମନ ଦୃଢତରେ ।
ମୂଢ଼ ଜନଙ୍କ ସଂଗେ କରି ପ୍ରୀତି
ସାରିଲି ଯଉବନ ସବୁ ତିଥ || ।
ମନେ ରହିଲା ଖାଲି ଅଭିମାନ
କେବଳ ଋଣଭାର ବିଶୋଧନ ।
ତୁମକୁ ଡାକି ଡାକି ଗଲି ଥକି
ହବାକୁ ଅଦାଲତେ ରାଜସାକ୍ଷୀ ।
କଚେରି ଅଦାଲତେ ଉପସ୍ଥାନ
ନଦେଇ ଚାଲିଗଲ ଉଦାସୀନ ||
ସବୁ ବିପତ୍ତି ଆଉ ସଂପତ୍ତିର
କେ ଦେଇଥିଲା ତୁମ ଅଧିକାର ।
କିପରି ଯେଉଁଦିନ ସୌଦାଗର
ଭରସା ଦେଇ ହାଟ କଲା ଜୁର ||
ପର୍ବତ ଉପତ୍ୟକା ଶୂନ୍ୟକରି
କେ ବୈତାଳିକ ଫୁଲ ନେଲା ତୋଳି
ଜଗି ବସିଚି କାଲି ସାରା ରାତ୍ର
ପିତୃ ଓ ମାତୃ କୁଳ ପରିଯନ୍ତ ।
ପଢ଼ି ସକଳ ଶାସ୍ତ୍ର ସ୍ତବସ୍ତୋତ୍ର
ହେବାକୁ ଛାନ୍ଦସିକ ପ୍ରାଣବନ୍ତ ||
ବିଶ୍ବାସ ଅବିଶ୍ୱାସ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ
ଖୋଜି କରୁଣାତମ ସପ୍ତସିନ୍ଧୁ
ପ୍ରାଣ କୋମଳତମ ସହୃଦୟ
ଯଦି ଶଠତା ଦେଲା ପରାଜୟ ।
ବିରାଟ ଉପବନେ ବୃହନ୍ନଳା
ତଥାପି ନିଜଦର୍ପ ବଞ୍ଚିଥିଲା |
କୁଣ୍ଠିତା ଚନ୍ଦ୍ରମା
କଳାପଡ଼ି ଆସୁଥିବା,
ଲଣ୍ଠନ କୁ ଅଚିରାତ୍ ତେଜି
ଭଦାସୀ ଚନ୍ଦ୍ରମା ମୁହଁ
ଦିଶିଗଲା ମୋ ପଲକେ ଆଜି ।
ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ହୋଇନି ମୋର
ପରାଜୟ ତଫସିଲ ଚୁକ୍ତି
ଆସିବେ କି ନଆସିବେ ।
କରୁଥିଲେ ଭୀଷଣ ଦ୍ୱିରୁକ୍ତି :
ମୋ ପ୍ରେମିକା ବାରଂବାର,
ବୈଦୁର୍ଯର ମାଳା ଦେଇ
ଯେବେ କଲେ ଆମ ସ୍ଵୟଂବର ।
କୁଣ୍ଠିତା ଚନ୍ଦ୍ରମା ମୁହଁ
ଦିଶୁଥିଲା ବିଳଂବିତ ରାତି,
(ମୋ ପ୍ରିୟା କଂକଣ ନାଦ
ଶୁଭୁଥିଲା ଭୀରୁ ଅଚଳନ୍ତି) ।
କାହାରିବି ଅସ୍ୱୀକାରେ –
ଦୁଃଖ ମୋର ନଥିଲାତ କେବେ,
ଅବଜ୍ଞାରେ ପାଉଥଲି
ମୋର ସଜ୍ଞା ନିଜ ଅନୁଭବେ ।
କୃତକର୍ମ ସବୁ ବ୍ୟର୍ଥ,
ଈଶ୍ଵରୀୟ ସ୍ମୃତି ବି ମୁଖସ୍ତ,
କବିତାର ଭୃଣ ନାଶ ।
ଦ୍ଵାରକାରୁ କାଶୀ ପରିଯନ୍ତ |
ଉଜ୍ଜୟିନୀ ନଗରକୁ
କେବେକେବେ ଚIଲିଗଲେ ଥରେ
ଚନ୍ଦ୍ରମା ମୁହଁ ଲୁଚାଇ
ରହୁଥିଲା ନିଜ ଉଆସରେ ।
ମୋ ସଙ୍ଗୀତ ଉଦାସିଆ
ଦେହେ ତାର ବିଗତ ଯୌବନ,
ଚମଡ଼ାର ଖୋଳ ମଧ୍ୟେ ।
ରହିଗଲା ବିସ୍ତର ସପନ |
ମୋ ପତ୍ନୀର ନୀଳ ଶେଯେ
ଲିଭିଗଲା ଲଣ୍ଠନ ର ବତୀ ।
ହାତରୁ ଛାଡ଼ିଚ ଛାଲ
ବୋଳୁଥିଲେ ପ୍ରେମେ ମଞ୍ଜୁଆତି ।
ମୋ’ ପଲଙ୍କେ ପାରିଦେଇ
ଧଳା ଶେଯ ଥରେ ଥରେ ସିଏ,
କେଜାଣି କାଇଁ କି ପୁଣି
କାହାପାଇଁ ଭୁଲତା ନଚାଏ ।
କରବୀର ଉଦ୍ୟାନରେ
ଗଭା ତାର ଖୋଲିବା ଆଗରୁ
କେଜାଣି କିପରି ଶୁଖେ
ମଲ୍ଲୀମାଳ ନିତି ସକାଳରୁ ।
ମୋ କବିତା ଅନାବନା
ପଡ଼ିଥିବ ତାକୁ କେବେ କେବେ,
ମୋ କାହାଣୀ ଶୃଗାଳଙ୍କୁ
ଭେଟିଥୁବ ବନସ୍ତରେ ଯେବେ,
ସେମାନେ କହିବେ ନିଜେ
ଥିରି ଥିରି କେଇପଦ କଥା,
ସବୁଜ ଜହ୍ମକୁ ଚାହିଁ ।
ମୋ ମନର ଝାଉଁଳିବା ବାର୍ତ୍ତା ।
ଭଙ୍ଗା ଦର୍ପଣର ଛବି
ଦିଶେନାଇଁ ଚହଟ ଚିକ୍କଣ
ଶୃଙ୍ଗାର ବିହୀନା ନାରୀ
ଯେଉଁ ପରି ଦିଶେ ପ୍ରିୟମାଣ ।
ଉତ୍କଣ୍ଠାର, ଅବଜ୍ଞାର,
ହତାଶାର ପ୍ରତିଟି କାହାଣୀ
ମୋ ସଙ୍ଗାତେ ସୁର ବନ୍ଧା ।
ଯଦି ତୁମେ ପାରିଥିବ ଶୁଣି ।
ପ୍ରେମ
ବନ୍ଧ୍ୟା ହେଲେ ବି ତ ପ୍ରେମ,
ଅନୁରକ୍ତା ପତ୍ନୀଙ୍କ ସହିଦୀ
ପ୍ରେମ ଏକ ବେଦଖଲି
ମପାଚୁପା ନହେବା ଚୌହଦୀ !
କେଉଁ ନୀଳ ସମୁଦ୍ରର
ପଥେ ଏକ କିଂହ୍ମୀରିଆ ନଦୀ ।
ପ୍ରେମକୁ ବୁଝିବା ଲାଗି
ବେଳେବେଳେ ପ୍ରେମୀ ଗୃହବନ୍ଦୀ ।
ଅଥବା ପାଗଳଖାନା
ନବାଗତ ଅଚିହ୍ନା କଇଦୀ
ପ୍ରେମ ସମର୍ପିତ ଆତ୍ମା
ଯଦ୍ୟପି ତା’ ଅନ୍ୟର ବରାଦୀ ।
ପ୍ରେମ ଦିନେ କାତହୀନ
ନଈ ପରି, କଳାପାଣି ସ୍ରୋତେ
ଭସାଇ ନେଲା ମୋ ଡଙ୍ଗା
ପଡ଼ିଗଲି ଭଉଁରୀ ଆବର୍ତ୍ତେ,
ତିମି ମାଛ ପେଟ ଚିରି
ବାହାର କରିଲେ ପ୍ରିୟାମତେ
ତଥାପି ବାନ୍ଧିଲେ ନାଇଁ
ଚିରକାଳ ଆପଣା ପଣତେ ।
କହିବାକୁ ନିଜ ଲୋକ
ମାତା କି ଭଗିନୀ ଚିହ୍ନିବାକୁ
ପତ୍ନୀ ତ ଦୂରର କଥା
ଦେହ ଘଷା ପଥର ହେବାକୁ ।
ତୃପ୍ତି ଓ ଅତୃପ୍ତି ମଧ୍ୟେ
ପ୍ରେମ କେଉଁ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନ ।
ସ୍ମୃତି ଓ ବିସ୍ମୃତି ମଧ୍ୟେ
ସବୁବେଳେ ଘଟଣା ପ୍ରଧାନ ।
ପ୍ରେମ କେଉଁ ଶଙ୍ଖ ଧ୍ୱନି
ହୃଦୟର ନିଭୃତ ଅନ୍ଧାରେ
ଦେବତା ମନ୍ଦିରେ ଅବା
ଅପ-ଦେବତାର ସ୍ଵୟଂବରେ ।
ପ୍ରେମ ଏକାନ୍ତ ମନର
ଇତିହାସ ନୈରାଶ୍ୟ ଦୁଃଖର
ଅଥବା କଠିନତମ
ଅସହଣି ନିଷ୍ଣୁର ଶ୍ରୀପଦ ।
ସଂପ୍ଳବ ଓ ଉତ୍ପ୍ଲବ
(ପ୍ରଥମ)
ଶିକାରୀ ଓ ବାଘ ରୁଗଣ
ଧରାଶାୟୀ ସକଳ ବନସ୍ତ
ପଶୁଗଣ ନିଦ୍ରାହୀନ
ବାରମାସୀ ମୈଥୁନେ ପ୍ରବୃତ୍ତ ।
ସହସା ଏପରି ହେଲା
ସମୟ କି ଅତି ଅବାଂଛିତ
ବାଂଛିତ ପୁରୁଷଗଣେ
ଯଦି ହେଲେ କାଳ ବିତର୍କତ ।
ସବୁ ଅଘଟଣ ମଧେ
ବର ବେଶେ ଶୃଗାଳ କେବଳ
ସମସ୍ତ ବଂଶର କେହି
ରକ୍ଷାକର୍ତ୍ତା ନାଇଁ ଆଦିମୂଳ ।
ରାଜପୁତ୍ରଗଣେ ଯଦି
ବହିର୍ଭୁତ ରାଜ ସିଂହାସନେ
କାଳକୁ ଧରିବା ଲାଗି
ଧାଇଁଛନ୍ତି ଏରକା-ଅରଣ୍ୟେ |
ଚେତନା ଓ ଜଡ଼ତାର
ପ୍ରତିକେନ୍ଦ୍ରେ ଜାଗେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
ଧାତୁର ଓଜନ ହ୍ରାସ
ବିଶୃଙ୍ଖଳ ବେଗର ପ୍ରକ୍ରିୟା
ଦୃଶ୍ୟ ଓ ଅଦୃଶ୍ୟ ଯେତେ
ଗୁଣ, କର୍ମ ବସ୍ତୁ ଓ ଶକ୍ତିର
ଅବଚେତନ ମାନସେ
ଯଦି ତାକୁ କର ଅସ୍ବୀକାର ।
ଏପରି ଅନ୍ଧାରୟ
ସମୟରେ ବହୁ ଦୂର ବ୍ୟIପୀ,
ସମସ୍ତ ଜଙ୍ଗଲ ବୁଲି
ପାଦ ମୋର ଥକିନି ଅଦ୍ୟାପି ।
(ଦ୍ଵିତୀୟ) ,
ଉତ୍ପବ ଅବାରିତ ରକତ ନଈ
ଶତ୍ରୁ ଶିବିରେ ଗଲେ ମୁହାଣ ଡେଇଁ
ମୋ ବଂଧୁ ଜ୍ଞାତିଜନ ଦୁରେ ରହିବ
ଅକ୍ଷତେ ଫେରିଆସେ ଯଦି ଦେଖି ବ ....
ବାହାବା ନବ ନାଇଁ ତୁମେ ସମସ୍ତେ
ଧରମ-ପଦ ଥାପି କରି ନମସ୍ତେ ।
ବିବର୍ତ୍ତନର କାଳ ଶକ୍ତି -ସଂପ୍ଳବ
ବିବର୍ତ୍ତନର କାଳ ଳକ୍ତି-ସଂପ୍ଳବ
ମୋ ବେଗ ବୃଦ୍ଧିକରି ତାଙ୍କ ଗାଣ୍ଡିବା
ଖସିପଡ଼ି ମୋ ହାତେ ବିନ୍ଧିଲେ ଶର
ତୁମେ ବିକ୍ଷତ ଯଦି ମୁଁ ତ ନାଚାର ।
ଚଳିତ ଶତକର ଦ୍ୱିଧା-ମିତ୍ରତା
କେଜାଣେ କି’ ଦେବ ତା’ ବିଜୟ ବାର୍ତ୍ତା ।
ଖୋଜେ ମୁଁ ଆଶାବାନ୍ଧି, ସଂଦେହାଛନ୍ନ
ବେନି ଶିବିରେ ଦେଖ ବିବେକ ରୁଗ୍ ଣ ।
ଶତ୍ରୁ ଶିବିର ଅବା ମିତ୍ର ଶିବିର
ଉଭୟେ ଆପେକ୍ଷିକ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱେ ଅଧୀର
ଯଦ୍ୟପି ଉଦ୍ ବେଳ ଶକ୍ତି ପ୍ରବଳ,
ଶତ୍ରୁ ଶିବିରେ କଲା ଶକ୍ତି ଉଦ୍ବେଳ ।
ଲୁହର ସ୍ରୋତେ ମିଶି ରକତ ଜଳ
ସବୁ ସବୁଜ-ପଠା କଲା ଉଚ୍ଛଳ
ସଂକଳ୍ପ ବଦ୍ଧମୂଳ ବିଜୟIକାଂକ୍ଷା,
ଉତ୍ ପ୍ଳବ ସ୍ରୋତ ଧାରେ ଯଦି ଅପେକ୍ଷା !
ମରାଳର ଅପମୃତ୍ୟୁ
ଫୁଲରେ ସଜେଇବାକୁ
କେ ଜାଣିଚି ଋତୁର ବିଭ୍ରାଟ ?
ଋତୁହୀନ ପୂଜକର ।
କେ ଜାଣିଟି ବିଶ୍ବାସ ସଂକଟ ?
ଈଶ୍ବରଙ୍କ ସତ୍ତା ମଧ୍ୟେ
ମନୁଷ୍ୟର ପତିଆରା ଘେନି
କେ ଜାଣିଚି ଋତୁ ଆସେ
କୁଣ୍ଠିତରେ, ଅକୁଣ୍ଠିତ ପ୍ରାଣୀ
ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ୱ କି ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ମନ
ସବୁବେଳେ ସମୟର ଚାପେ,
ଉଜୁଡ଼ା ବନସ୍ତ ମଧ୍ୟ
ବୁଲୁଅଛି ଭୀଷଣ ସନ୍ତାପେ ।
ଚଳମାଣ ବିଚଳିତ
ସ୍ଥିର ମନ ଅସ୍ଥିର ବିବେକ:
ଭୁଲି ଯାଇ ନିଜ ସ୍ଥିତି
ଯେଉଁପରି ଗୃହୀ-ନଫୁସକ
ପତ୍ନୀ ପିନ୍ଧା ଶାଢ଼ୀ ପିନ୍ଧି ।
ନଗରରେ ଫୁଲ ବିକିବାକୁ
ରସିକତା କରୁଥାଏ
ଗ୍ରାହକଙ୍କ ମନ କିଣିବାକୁ ।
ଫୁଲରେ ସଜେଇବାକୁ
ଋତୁ ଯଦି ଯାଇଥିଲା ଫେରି
ତା’ପଣତ କାନି ଫିଙ୍ଗି
ଗହଳିଆ ବନସ୍ତ ସେପାରି ।
ପୂଜକ, ବିଟପୀ ନାରୀ
ମେଳବାନ୍ଧି ମରାଳ ଦଳଙ୍କୁ
ଆତଙ୍କର ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇ
କହୁଥିଲେ ହ୍ରଦ ତେଜିବାକୁ ।
ଗୋଟିଏ ସାରସ ଦେହେ
ତୀରଟିଏ ବାଜିବା ଆଗରୁ
ପଳାଇ ସେ ଯାଇଥିଲା
ଅନ୍ୟ ହ୍ରଦେ, ନିଜ ତାଲିକାରୁ,
କେହି ତାକୁ ମାରିବାକୁ
ପଣକରୁ ଅଥବା ନକରୁ,
ପଳାଇ ସେ ଯାଇଥିଲା।
ମନଦୟେ ସୁରକ୍ଷା ଶିବିରୁ ।
ରାଜାଙ୍କ ଉଆସ ଡେଇଁ
ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଅନେକ ଦିଗନ୍ତ
ରାଣୀ ଚାହିଁ ବସିଥିଲେ ।
ନିଦ ଆଖି ଘାରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।
ହେ ମରାଳ ଫେରିଆସ ।
ଲକ୍ଷେ ରାଜା ଧରିଛନ୍ତି ତୀର
ଅପମୃତ୍ୟୁ ଭୟ ଯଦି ।
ଘାରିଲାଣି ଏତେ ତରବର
କାଇଁକି ପଳାଇଗଲ
କହ କିବା ଦେବ କଇଫତ ?
ଚାପଧାରୀ ବସିଛନ୍ତି
ରାଣୀ ମହାଅଭିମାନ ଗ୍ରସ୍ତ ।
ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଋତୁଶୂନ୍ୟ
ମନ୍ଦିରରେ ପଡ଼ିବ କିଳିଣି
ପୂଜକ ଯାଇଛି ଚାଲି
ମହୋତ୍ସବ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ମାନି,
ଜାଣି ସେ ନ ଥିଲା ଜମା
ମହୋତ୍ସବ ଏକାଦଶ ତିଥି
ଈଶ୍ୱର ଯେଉଁଠି ମରି
ସମୁଦ୍ର ରେ ଫିଙ୍ଗା ହୋଇଛନ୍ତି ।
ତିଳୋତ୍ତମ ସହର
ମାତୃତ୍ନ ସରଳ ରେଖା
ପିତୃତ୍ଵ ତିର୍ଥିକ,
ବୃତ୍ତାକାର କରିବାକୁ
ବହୁଦିନୁ ସବୁ ପ୍ରବଂଧିକ
ତିଳୋଉମା ସହରରେ
ବାରଂବାର ଭୂକମ୍ପନ ଫଳ
ଧୂଳିସାତ କରିଦିଏ ।
ସେମାନଙ୍କ ଅଜସ୍ର କୌଶଳ ।
ପିତୃ ଦାଦନ ଥିଲା
ସେତେବେଳେ ତୁମରି ସହରେ
ସମୟର ଭଗ୍ନ-ସେତୁ ।
ଖସି ପଡ଼ି ନିମଗ୍ନ ଲଜାରେ
ପିତୃତ୍ଵର ପରଂପରା
ବହି ଋଣ କରଜର ବୋଝ
ମଧ୍ୟବିର ଚେତନାକୁ
ବୋହିଚାଲେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗରଜ ।
ବର୍ଜିବା; ବେଦନାମୟ
ବୋହିବା ବି କଷ୍ଟ,
ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଚେତନାର
କୌତୁକିଆ ପାଷାଣ ମୁକୁଟ ।
ବେକାରୀ, ବେ-ରୋଜଗାରୀ
ଭଡାଘର, କ୍ଷୁଦ୍ର ପରିବାର,
କମିଲାନି ଯାହା କଲେ
ଓଜନ ସେ ନିଦI ମୁକୁଟର ।
ପିତୃତ୍ୱ ବିପତ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ
ଭଗ୍ନ ଜାନୁ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଘରେ,
ବୁଝି ନପାରିଲ ଯଦି
ବୁଝିଯିବ ଶତାବ୍ଦୀ ଶେଷରେ ।
ପ୍ରତିଘରେ ପିତୃତ୍ଵର
ଦସ୍ତାବିଜ କରୁଚି ଆହ୍ବାନ,
ପରବର୍ତ୍ତୀ ବଂଶଧର
ତୁମଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ଆଶାବାନ ।
ପିତୃତ୍ୱ ସଂକଟମୟ
ତିଳୋତ୍ତମI ସହର ମଧ୍ୟରେ
ପିତୃତ୍ବ ଉଜୁଡ଼ିଯାଏ
ପଚମାନ ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମାରେ ।
ପିତୃତ୍ୱ ବି ବିଳପିତ
ସାଧୁସଂଥ ଧର୍ମଗୁରୁ ମଠେ,
ଭୃଣ ହତ୍ୟା ପରିଯନ୍ତେ
ପିତୃପଣ ରହିଛି ସଂକଟେ !
ପିତୃ ଦାଦନ ନୁହେଁ
ତିଳୋତ୍ତମI ପିତୃତ୍ଵ କରଜ,
ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ସଂସାରରେ
ଭଡ଼ାଘର ଯାହାର ଗରଜ ।
କୃପଣ
ବହୁନାମ ସମାହାର:
ଏକାର୍ଥ ବୋଧକ,
ଭଗ୍ନାଶ ବିୟୋଗ କଲେ
ହୋଇଯାଏ ଏକ ।
ବିଶେଷ୍ୟ ଓ ବିଶେଷଣ
ପାର୍ଥକ୍ୟ ନଥାଏ-,
ଏକେଶ୍ଵର, ନିରୀଶ୍ୱର
ପ୍ରାଣେଶ୍ଵର ଯାଏ .... )
ମୁଁ ନଚାହେଁ ପିତା-ପୁତ୍ର,
ସ୍ଵାମୀ ପତ୍ନୀ, ଭ୍ରାତା-ଭଗ୍ନ ହେବି,
କେହି ନାଇଁ ତୁମ ଘରେ
ମୋ ପାଖରେ ବନ୍ଧୁ ବା ବାନ୍ଧବୀ
ଏକାକୀ ବକ୍ର କିଳିଣି
କାରାରୁଦ୍ଧ ଅକିଞ୍ଚନ ଜନ,
ଛୋଟ ପକ୍ଷୀ ପର ଲାଗି
ବାରମ୍ବାର କରୁଚି କ୍ରନ୍ଦନ ।
ମୋ ବନସ୍ତ ଶୂନ୍ୟ ନୁହେଁ,
ଉଡୁଛନ୍ତି ବହୁତ ଚଢ଼େଇ,
ଆକାଶରେ ଉଦାସିଆ
ପବନରେ ଭାସି ଉଡ଼ିଯାଇ
ଯେଉଁଠାରେ ଶେଷ ବିନ୍ଦୁ
ସେଇଠାରେ ପୁନଶ୍ଚ ଆରମ୍ଭ
ସବୁରି ଆରମ୍ଭ ଶେଷ
ମୁଇଁ ଏକ ଅକିଞ୍ଚନ ଜୀବ ।
ଟିକି ଚଢ଼େଇର ଡେଣା
ତାହା ମଧ୍ୟେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ନିବାସ
ଚାନ୍ଦିନୀ ସୌରଭ ଭରା
ଯଦି ତାହା ଋଦ୍ଧ କାରାବାସ ।
ତଥାପି ହେ ସର୍ବନା
ପୃଥିବୀର ସର୍ବରସ ପୂର୍ଣ୍ଣ
ତୁମରି ସଂଗୀତ ମଧେ,
ଯଦି ତୁମେ ଏକାନ୍ତ ମଗନ !
ପ୍ରାର୍ଥନା
ମୋର ଉଦ୍ୟାନେ
ଏବେ ତୁମ ପାଇଁ
କି ଗଛ ରୋପିବି ମୁଁ
ଜାଣେ ନାଇଁ ।
ତଥାପି ବହୁ ଫୁଲ
ଆପେ ଆପେ
ଫୁଟନ୍ତି ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ
ମୋ ସମୀପେ ||
ଫରମାସି
କେଉଁ ତିଥି ତାରିଖ
ବାରମାସି ।
ଅଛିକି ଦିନୁଟିଏ
ଫୁଲ ନାଇଁ
ମାଳି, ପିଆଦା ଗଲେ
ଲାଜ ପାଇଁ ?
ପାଣିରେ ଫୁଟେ ଫୁଲ
ଅଗ୍ନିରେ ବି
ଅଙ୍ଗାରେ ଫୁଲ ଅଛି
ଜହରେ ବି.
ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ମହାମାରୀ
ହାହାକାରେ
ଫୁଲ ଫୁଟଇ ସବୁ
ଉଦ୍ୟାନରେ ||
ଦେବତା ଶୂନ୍ୟ ଅବା
ଦେବ-ସ୍ଥାନ
ଫୁଲ ଫୁଟେ ସବୁଠି
ପ୍ରତିଦିନ ।
ଅନ୍ଧାରେ ଫୁଲଫୁଟେ
ଆଲୋକରେ
ଫୁଲ ଫୁଟୁଛି ନିଜ ।
ପୁଲକରେ ।
ବାୟାଣୀ ଫୁଲ ସୂଂଘେ ।
ବିଳାପରେ
ଯୁବତୀ ଫୁଲ ଫୁଘେ
ବିଳାସରେ ।
ରସିକ ଫୁଲ ଖୋଜେ ଭରମରେ
ଅରସିକ ଖୋଜୁଚି ସରମରେ ||
ବହୁ ବନସ୍ତେ ଫୁଲ ଅନ୍ୱେଷଣ
ଦେବତା କାଇଁ ପାଇଁ ଅଭିମାନ ?
ପ୍ରାଣୀ ପଚାରେ ତାଙ୍କୁ ଅଚିରାତ ।
ଚକ୍ଷୁ ନଥାଇ ତୁମେ, ଦିନ-ନାଥ ?...
ଘ୍ରାଣ ଶକ୍ତି ନଥାଇ ଫୁଲ ବନ ।
ନିତିକରୁଛି କଂପା ବିଦଳନ ?
ଅବିବେକୀ ମଣିଷ ଚେତନାରେ ।
ରୁଗଣ ମଣିଷ ହୃଦ ଯାତନାରେ ।
ବିତ୍ତଶାଳୀ ମଣିଷ ଲାଛନାରେ ।
ତୁମେ ସୁଖ୍ୟାତ ଖାଲି ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ।
ଇତିହାସ
(୧)
ମୁଗଧାନIରୀ କୁଚିପରି
ମୋ ମନର ସ୍ନିଗ୍ଧ ଦେବାଳୟ
ଅଗମ୍ୟ ବନସ୍ତେ ଠିଆ ।
ନିକାଂଚନ ଅନ୍ଧକାର ଗର୍ଭI ।
ହଠାତ୍ ଦେଖିଲି ଦିନେ
ଘେରିଗଲା ପ୍ରସ୍ତର ବଳୟ,
ଶାଳ, ପିଆଶାଳ, ଶିଶୁ,
ସାଗୁଆନ, ଅନେକ ଗଛର
ମୁନିଗଣ ଠିଆହୋଇ
ପଢୁଛନ୍ତି ତ୍ରିସଂଧ୍ୟାରେ ସ୍ମୃତି ।
(୨)
ସମଗ୍ର ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟ
ଯେତେ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ ଯେତେ ପରାଭବ,
ସବୁ କିଛି ପ୍ରତିହତ
ବଂଶପରେ ବଂଶ ଅଗଣିତ ।
ଯାଯାବର ଆରଣ୍ୟକ
ପ୍ରବାହିତ ନଦୀ ଝରଣାର
ଚଳମାଣ ଇତିହାସ
ସ୍ମୃତି ଆଉ ଲୌକିକ ବିଶ୍ୱାସ ।
(୩)
ଅନନ୍ତ ବର୍ତ୍ତୁଳ ପ୍ରେମ
ଏକମୁଖୀ ବିରହ ମିଳନ
ପୁରୁଷ ଓ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଦୁଇ
ସଂସାରରେ ଅଙ୍ଗୀକାରବଦ୍ଧ ।
ଐହିକ ଓ ପାରତ୍ରିକ
ଆପାତତଃ ବହୁତ ପୁରୁଷ
ମୃତ ଦେହ ପୋତି ଦେଇ
ବଂଚିଛନ୍ତି ପିତୃବଂଶ ଗର୍ବେ ।
(୪)
ଏମନ୍ତ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବାର୍ତ୍ତା
ଗୋତ୍ର ବଂଶ ବହୁ ପ୍ରସାରିତ
ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଅବିଶ୍ୱାସ
ପରଂପରା ଅନେକ ନିବିଡ଼ ।
ଇତିହାସ ପୋଷା ହେଲା ।
ଧଳା ଆଉ ମଖମଲି ଶେଯେ ।
ପ୍ରଭାତ କାକଳି ମଧ୍ୟେ
ପ୍ରତିଦିନ ମୁହଁ ଦେଖା ଦେଖି
ସ୍ୱର୍ଗେ ଆଉ ପୃଥିବୀର
ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଆମ ପ୍ରତ୍ୟୟରେ ।
(୫)
ବହୁ ଯୁଗ ବହୁ ସତ୍ୟ ।
ବହୁ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତାରିତ ପ୍ରାଣୀ
ଅନ୍ତତଃ କେବେବି ଥରେ
ଖୋଜିବାକୁ ପ୍ରାଚୀନ ବିବର ।
ଗଛ ଓ ପୃଥିବୀ ମେଳେ
ଅଥବା ଏ ଋକ୍ଷ ପଥରରେ
ବର୍ଷା ଯଦି ପାଣି ଢ଼ାଳି ।
ପ୍ରେମକଲା ଘୁମନ୍ତ ଶ୍ରାବଣେ ।
(୬)
କିଛି ବି ସ୍ମରଣ ଥାଏ ।
ବିସ୍ତରିତ ଅନେକ ବର୍ଷର
ବହୁ କଥା ଆଖ୍ୟାୟିକା
ଛନ୍ଦଗୀତ ଲୌକିକ କାହାଣୀ ।
ଗୀତିମୟ ସୃତିମୟ
ସବୁ ପୁଣି ହୁଏ ଅବାଙ୍ ମେୟ
ବହୁ ପୀଡା ବେଦନା ଓ ।
କାମନାର ଇଙ୍ଗିତ ମାତ୍ରକ ।
ରାଜକୀୟ
ମୋ’ ଦ୍ଵାରେ କାଗଜ ଗଛ
ବୁନିଆଦି ଗହନ ବନସ୍ତ,
ମାଟି କାଂଥେ ଲିପାପୋଛା
ଆଦିଗନ୍ତ ଯେତେ ମାନଚିତ୍ର ।
ବସ୍ତି, ପ୍ରଗଣା, ତାଲୁକ
ତହସିଲ, ଯେତେ ଅଂକାବଂକା,
ସପତ ପୁରୁଷ ନାମ
ନବଦଳି ରହିଛି ଅବିକା ।
ପୁରାତନ ବଂଶଲତା
ପୁରୋହିତେ କି’ ଘେନିବ ଦାନ ?
ସପତ ପୁରୁଷ ପିଣ୍ଡ
ଦେବାଲାଗି ଅମୋକ୍ଷ୍ୟ ସନ୍ତାନ
ତେରେଛା ନଈକୁ ସିଧା -
ସଳଖିବା ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀଗଣ
ଏବେ ପୁଣି ରାଜା ଲାଗି
ବାଂଧୁଛନ୍ତି ନୂତନ ତୋରଣ ।
ବାପାଙ୍କର ନାମ ଜାଣି
ରାଜା ମତେ ପାରିବେକି ଚିହ୍ନି :
ସେ ବେଳ ଆଉ ନାଇଁ
ଏବେ ସବୁ ବଂଶ ଗଣାଗଣି ।
ସବୁଜାତି ପାଟକର
ତଫସିଲ ଅଠର ବର୍ଷରେ,
ମିଶାଣ ହେଉଟି ଏବେ
ନୂଆ ଜାତି ଉହ୍ୟ ତାଲିକାରେ ।
‘ବହୁଜନ ହିତାୟ ଓ
ବହୁଜନ ସୁଖାୟ ରୀତିରେ
ଜାତିବଂଶ ବଦଳୁଚି
ତାଲୁକରେ ପୁଣି ପ୍ରଗଣାରେ ।
ତେରେଛା ନଈର ବାଙ୍କ
ଯେତେଥର କରାଗଲା ସିଧା,
ପ୍ରତିଥର ବଦଳିଲା
ସାଂସଦ ଓ ବିଧାନ କାଇଦା ।
ବସ୍ତି, ପ୍ରଗଣା, ତାଲୁକ
ସପତ ପୁରୁଷ, ନାମ କାଟି
ନୁଆନାମ ଯୋଡ଼ି ତାକୁ
ପ୍ରତିଥର ବଢୁଚି ଅରଷ୍ଟି ।
ତେରେଛା ନଦୀରେ ଡ଼ଙ୍ଗା
ଚାଲିଥିଲା ସିଧା ଓ ସଳଖ,
ବେଳେବେଳେ ଲାଗେ ଯଦି
ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆଉ ପୃଥିବୀ ତୀର୍ଯକ ।
ଗ୍ରାମ ଭୂମି ଅଂକା ବଂକା,
ଜାତି ଗୋତ୍ର ଅସମାନ୍ତରାଳ,
ତଥାପି ଶତାବ୍ଦୀ ଶେଷେ
ପହଂଚିଲା ନୂତନ ସକାଳ ।
ସମତାର, ନିର୍ଭୟର
ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଅଂଙ୍ଗୀକାର,
ସ୍ଥାବର ଆଶା ପୁଲକ
ରୋମାଂଚକ ପ୍ରେମ-ପଲ୍ଲବର ।
ଶେIଷଣ ବର୍ଜତ ତନ୍ତ୍ର
ରାଜା ତଂIକୁ ବହୁ ଉପଚାରେ
ଛନ୍ଦିଦେଇ ଟାଣି ନେଲେ
ବଳାତ୍କାରେ ନିଜ ପଲଙ୍କ ରେ।
ନିଷ୍ପାପ କୁଆଁରୀ ମନ,
ନିର୍ବଳ, ଚଟୁଳ, ନିର୍ବିକାର ।
ରାଜା ତାଙ୍କୁ ପିଆଇଲେ,
ଉତ୍କଣ୍ଠାର ତରଳ ଗରଳ ।
ବଳତ୍କାର ଭୋଗ ସଂଭୋଗରେ
ଜରାଗ୍ରସ୍ତ ଲୋମଶ ଦେହରେ
ଶିକ୍ଷା ଦେଲେ ରାଜନୀତି ସାର,
ବାନ୍ଧିଦେଇ ରାଜକୀୟ
ଉତ୍ତରୀୟ, ଉଲଗ୍ନ ଶରୀର ।
ତେରେଛା ନଈକୁ ସିଧା
କରିଥିବା ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀ ଦଳ,
ଏବେ ବୁଲି ପ୍ରତିବାଂକେ
କରୁଛନ୍ତି ନଦୀକୁ କାଇଲ ।
ବାଂନ୍ଧିବା ତୋରଣେ ଲେଖା,
ତିନିଥର ସ୍ଵାଗତ, ସ୍ଵାଗତ !!
ତଲାକ୍, ତଲାକ୍ ଶୁଭେ
ଅଦାଲତ ଘର ପରିଯନ୍ତ ।
ଫୁଲବାଣୀ ଜହ୍ନ
ଫଟକା ଫୁଟାଅ ନାଇଁ,
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ବାଘ ତରକିବ,
ଘୁମନ୍ତ ପ୍ରେମ କାହାଣୀ
ଅକାରଣେ ବ୍ୟର୍ଥ ହୋଇଯିବ ।
ସାରା ରାତି ଶୃଗାଳର
ସ୍ମୃତି ପଢ଼ି ଭୋର ହେଲାବେଳେ,
ଅକସ୍ମାତ ବାଘ ଆସି
ଶେଯ ପାଖେ ବସିଲା ପହିଲେ ।
ଅଗୁର ବନସ୍ତ ଗନ୍ଧ
ଭୁରୁ ଭୁରୁ କରି ଆମୋଦିତ,
ନିଷ୍ଣୁର କର୍କଶ ଦେହୀ
ବାଘ ଆସି ଶୁଣୁଥିଲା ମନ୍ତ୍ର ।
ପୋଷା ମାନିବାକୁ ଯଦି
ବାରଂବାର କରିଦେଲା ନାସ୍ତି
ତଥାପି ସେ ଦେହ ଗନ୍ଧେ
ପ୍ରାଣ-ମନୁ ଘୁଚିଗଲା କ୍ଲାନ୍ତି ।
ମୁଁ ଦେଖିଲି ବାଘ ଦେହେ
ହେମନ୍ତର ଔଦ୍ଧତ ଯୌବନ,
ପାଚିଲା ଧାନ ଖେତର ।
ମଖମଲି ରଂଗଭରା ସ୍ଵପ୍ନ ।
ଆମ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ପ୍ରୀତି,
କର୍କଶ ଓ ସବୁଜ ଧରିତ୍ରୀ ।
ବେଳେବେଳେ ଥରିଉଠେ
ବାଘ ଯଦି ହେଲା ଋତୁମତୀ ।
ମୁଖଶାଳା ଭାଙ୍ଗିପଡ଼େ
ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ଅବନ୍ତୀ ନଗରେ,
ନୈରାଜ୍ୟ ଉତ୍କଳ ହିଂସ୍ର
ବନଭୂମି ଦେବାଳୟ ଥରେ ।
ଫୁଲହୀନ ଫୁଲବାଣୀ
ଆରଣ୍ୟକ କର୍କଶ ଦୁର୍ଦ୍ଦାନ୍ତ,
ଚାରିମେଘ ଏକାକାର
ସଜ୍ଞାହୀନ ବିଦ୍ରୋହ ଘୁମନ୍ତ ।
ସମଗ୍ର ଭଗ୍ନାଶ ମଧେ
ଅର୍ଥହୀନ ଏକ ବିସ୍ଫୋରଣ,
ସୂରଭଙ୍ଗ ହେଲେବି’ ତ
ତାହା ଏକ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଦାରୁଣ
ମାନବିକ ବେଦନାର ।
ଅବଜ୍ଞାର ହତାଶା କୁଣ୍ଠାର ।
ଭାଷାହୀନ ବକ୍ତବ୍ୟର ....
ପ୍ରସ୍ତର କୋଟର ଅନ୍ଧକାର ।
ବିପ୍ଳବର ବକ୍ରଗତି ....
ଆମେ ସବୁ ବୁଝିବା କଣ
ଭାଷାହୀନ ‘କୁଇ’ ଯଦି
ମାଗିଦେଲା ନିଜ ଅଭିଧାନ ।
କେଉଁ ପରି ବୁଝାଇବ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣେୟ ପୈତୃକ ଶାସନ
ବୈତାଳିକ ପୃଥୀ ଯଦି
ରାଜା ଅଜ୍ଞା କରୁଚି ଇଂଘନ I
ଫୁଲ ବଉଳବେଣୀର
ଗ୍ରାମ ଦାଣ୍ଡ ପିଚ୍ଛିଳ ଶ୍ମଶାନ,
ପୁରୁଣା ପାଇକ ବୀର
ଖୋଜେ ଆଜି ଫୁଲବାଣୀ ଜହ୍ନ ।
ସହସ୍ର ସହସ୍ର ହୃଦ
ନିପୀଡିତ ଅଚିହ୍ନା ଅଜ୍ଞାନ ।
ଯାହାକଣ୍ଠ ଭାଷା ନାଇଁ
କେ ବୁଝିବ ତା' ମନ ଗହନ ?
ଅନ୍ଧକାର-ବିପ୍ଳବର ।
ପୃଥିବୀରେ ଆଦ୍ୟ ଭେଟା ଭେଟି
ବାଘ ଯଦି ଖୋଜି ବସେ
ନିଜ ଭାଷା ନିଜର ସଂଗୋଷ୍ଠୀ ।
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ଘୁମନ୍ତ ବନପର୍ବତ ଘେରା ଫୁଲବାଣୀ ଜିଲ୍ଲାରେ ୧୯୯୪ ମସିହାରେ କୁଇ ଜାତି ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ। ରଚିତ କବିତା ତାହାରି ସ୍ମରଣିକା ।)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ପୁରସ୍ତମ
ଲୁହ ଯାକ ପଣତରେ ତୋଳ,
ଏ’ ସହରେ, ଦୋଳା ଚଳେ ନାଇଁ :
ବହୁ ଦୂରୁ ଆସିଥିବ ଶକଟରେ,
ବଧୂ ହେବ, କଳ୍ପ -ବଟ ଚାହିଁ ।
ଶରଧାବାଲିର ଶେଯେ, ଅକୁଣ୍ଠିତ
ମଧୁଶଯ୍ୟା ରାତି-ଅପରାଧୀ :
ରହିଗଲ ବରପୂର୍ବା ତୁମେମାନେ
ବୃକ୍ଷ-କନ୍ୟା-ସୁତେ, ନିରବଧି ।
ଦେବଦାସୀ ଅଭୀପ୍ସାର ଋତୁକାଳ,
ଜଗନ୍ନାଥେ ଏକ-ପତ୍ନୀ-ବ୍ରତ :
ଦେହାତୀତ ଭୋଗ ପାଇଁ,
ଯେଉଁମାନେ ସର୍ବଦା ଅର୍ପିତ ।
ଅସଂଖ୍ୟ ଉପଳଖଣ୍ଡ,
ସମୁଦ୍ର ର ଢେଉ ଅବାରିତ:
ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମାବେଶ,
ସାଧକ ଓ ଭକ୍ତ,
ଅୟୁତ ନିୟୁତ ।
ସବୁରି ପ୍ରାର୍ଥନା ମିଶେ
ସମୁଦ୍ର ଗର୍ଜନେ ଅବିରତ ।
ଏ’ ସହର ଏବେ ରୁଗଣ, ।
ପୁଣି ପାରତ୍ରିକ
ସ୍ପର୍ଶ-କୁଣ୍ଠ, କପଟୀ,ଲୁବ୍ଧକ ।
ଆତ୍ମ-ଜ୍ଞାନ ଶୂନ୍ୟ କେଉଁ
ଜଡଧର୍ମୀ, ବିଜ୍ଞାନର ମେଳା,
ନକଲି କୋଲପ କିଣି
ମୁଦି ଦେଲା ନିଜ ବନ୍ଦୀଶାଳା
ଏ’ ସହରେ ନିଦ୍ରା ନାଇଁ
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ଆବର୍ଜନା ପୂର୍ଣ୍ଣ :
ଅହଂକାର ଉଦାସୀନ,
ଆତ୍ମ-ସେବୀ କାହାଣ କାହାଣ ।
... ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଠିକଣା
ଖୋଜି ଖୋଜି ଢ଼ଳିଚି ମଧ୍ୟାହ୍ନ ।
ଏ’ସହରେ ଦୋଳ ନାଇଁ,
ସୀମନ୍ତିନୀ ବାଗଦରା କେବଳ :
ସ୍ଵୟଂବରା ସ୍ୱତଃସ୍ଫୂର୍ତ,
ଗବାକ୍ଷରେ ଜଳୁଚି ଅନଳ ।
ଲାବଣ୍ୟ ନୁହନ୍ତି ବଧୁ,
ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ସତେଜା ...
ଗୃହିଣୀ ନୁହନ୍ତି କେହି ...
କାମିନୀ ଓ ଭାର୍ଯ୍ୟ ।
ଆମେ ସବୁ ଫେରିବାକି ।
ପୁରସ୍ତମୁ ନିଜ ଲୁହ ଧରି
ହୁଏତ ପାରନ୍ତି ଚିହ୍ନି,
ପୁରାତନେ ତମସୁକ ଧାରୀ ।
ବିଚାରୁଚି, ପୁରୀ ଏବେ,
ପରିବେଶ ଜୁଆଡ଼ିଙ୍କ ଆଡ୍ଡା :
କୈବଲ୍ୟ କୁଢ଼ର ମଧ୍ୟେ,
ଘନମାଛି - ନୀଳମେଘ ଚୂଡ଼ା ।
ସମୁଦ୍ର କୂଳେ ହୋଟେଲ,
ମାଳମାଳ ଭୋଗ ସଂଭୋଗର :
ନୀଳରକ୍ତ କଙ୍କଡ଼ାଙ୍କ,
ରାଜନୀତି-ବଂଶ ବଳିଆର ।
ମୁଖା
ନାକେ ଛିନ୍ଦ୍ର ନଥିବା ମୁଖାପିନ୍ଧି,
ବସିଛି ତୁମ ଘରେ ପଣବନ୍ଦୀ ।
କାଗଜ ଠୁଙ୍ଗା ନୁହେଁ ଫାଟିଯିବି
ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଖୋଳେ କଳ ଦୀର୍ଘଜୀବୀ I
ଅବିଚଳିତ ରହି ବିଚଳିତ
ପରୀକ୍ଷା ଫଳ ସବୁ ଅନିଶ୍ଚିତ ।
ବାରବୁଲା କୁକୁର ସ୍ୱଭାବତଃ,
ତରକା ଚେଙ୍ଗା ମୋଠୁଁ ଅବିରତ ||
ଅବଧି, କାଳାବଧି, କାଳାନ୍ତର,
ଅନ୍ତରାଳ ଓ ମଧ୍ୟ, ଅଭ୍ୟନ୍ତର ।
ଏ’ ସବୁ ଅନ୍ୱେଷଣ ଚ ହୃଦୟର,
ତୁମେ ରହିଚ ତା'ଠୁଁ ବହୁଦୂର ।
ଚନ୍ଦ୍ର ବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ସଂଖ୍ୟାବଢ଼ି,
ମଣିଷ ଜାତିକଲା ଛଡ଼ା-ଛଡ଼ି...
ଶବ୍ଦ, ଆଲୋକ, ଗତି, ଅଣୁତତ୍ୱ
ପଞ୍ଚଭୂତ ପ୍ରକୃତି ଆଧୁପତ୍ୟ :
ତୁମେ ହୋଇଚ ତା’ର ମହାଜନ
ଆତ୍ମା ହୃଦୟ କରି ସ୍ଥୂଳଘନ ।।
ସମୟ ଅବଧିକୁ ସଂକୁଚିତ,
ମାଧାକର୍ଷଣ କରି ପରାଜିତ,
ତୁମେ ନୁହଁ ନାରଦ, ହନୁମାନ :
ମତେ କହୁଚ ପୁଣି ଦିବ୍ୟ-- ଜ୍ଞାନ ?
ଗୋଟିଏ ପାଣିକୁଣ୍ଡ ଅବା କୂପ ।
କହିଲ ଏହା ତୁମେ ବିଶ୍ଵ ରୂପ !
ଆମ ବିବାହ ଥିଲା ସପ୍ତପର୍ଣୀ,
ଦେଖିଲି ଦେହଭୋଗ ମାନହାନି...
ତଥାପି, ଛାଡ଼ପତ୍ର ଅକର୍ମଣ୍ୟ
ଯଦି ଛାଡ଼ିବ କରି ନିର୍ବସନ !
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବୁଭୁକ୍ଷା ଓ ଅସମତା
ମୁଖା ପିନ୍ଧିଲେ ଶୁଣେ ସ୍ଥୂଲବାର୍ତ୍ତା ।
କାନରେ ପଶି କହେ ହେ ଉଦ୍ଧବ
ଏ’ ମୁଖା ଫିଙ୍ଗିଦେବା ଅସମ୍ଭବ ।
ସଂବିତ୍
ଅପତ୍ୟ ବୈରାଗ୍ୟ ମାତା ।
ସଂସାରରେ ରହିଥିଲେ କେହି
ଦେହରେ ହରିଦ୍ରା ମାଖି
କିହ୍ମୀରୀଆ ନଦୀ ପାରିହୋଇ
ଯାଇଥିଲେ ଥରେ ଥରେ
ଅନ୍ୟ କେଉଁ ପୁରୁଷ ଆଶାରେ
ଦୋଚାରୁଣୀ ସ୍ୱୈଚାରିଣୀ :
ପୁନଶ୍ଚ ଫେରିବେ ନିଜ ଘରେ ।
କ୍ଷମା କି ଅକ୍ଷମା କହ
ଆଦର କି ନିରାଦର ଦେହ
କ୍ଷଣକର କ୍ଷମାନିଧି
ଅଯାଚିତ କଠୋର ହୃଦୟ
ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଥିବା ଧନୁ
ସତେ କିବା ସାଜି ପୁଣିଥରେ
ଉଜୁଡା ବନସ୍ତେ ରାଜା
ପଶିଗଲ ମୃଗୟା ବିଧିରେ ।
ସନ ଓ ତାରିଖ ସବୁ
ବଦଳାଇ କେବେ ଥରେ ଥରେ
କାଲେଣ୍ଡର ପୃଷ୍ଠା ଚିରି
ଖାତା ବାଂଧି ଛବି ମଲାଟରେ,
ଯେପରି ନିଜର ଭ୍ରମ
ବୁଝେ ନାଇଁ ଅବୋଧ ବାଳକ :
ଏବେ ମୋର ପଲଙ୍କରେ
ତୁମ ଲାଗି ପିଛିଲା ତାରିଖ
ସେଇପରି ଭରିଦେଲା
ମୋ ମନରେ ନୂତନ ପୁଲକ ।
କିଏ ଜାଣେ ସଂସାରରେ
କବି ଜଣେ ତୁମରି ପାଖରେ
ଦେହରେ ହରିଦ୍ରା ମାଖି
ଅବରଣୀ ବେଦୀର ଉପରେ
ଅନାହୃତ ବରଯାତ୍ରୀ
ବସିଥିଲା ନିଜ ସ୍ଵୟଂବରେ ।
ବିବାହ ମଣ୍ଡପ ପାଖେ
ସ୍ନାନସାରି ଯେତେ ସୁଲକ୍ଷଣୀ
ଫୁଲଶଙ୍ଖା ପିନ୍ଧିସାରି
ତୁମ ପାଖୁ ନେଲେଣି ମେଲାଣି
ସବୁରି ସତେଜ ମନ
ଛାଡ଼ିଦେଇ ଅପାଶୋରା ସ୍ମୃତି,
ମୋ କବିତା ତାଙ୍କ ଲାଗି
ନିତିପ୍ରତି କରୁଚି ଭଣତି ।
ହେ ବିଚିତ୍ର ନଦନଦୀ
ମୋ ସଂବିତ୍ ରଣୀ ତମ ପାଇଁ
ସକଳ ତୀର୍ଥର ଜଳେ
ଥରେ ମତେ ଦେଇଚ ଭସାଇ
ହରିତ ବନସ୍ତ କରି ନୀଳାୟିତ
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଚୌହଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ,
ସନ, ମାସ ତାରିଖକୁ
ବାରବାର କରି ନବୀକୃତ ।
ସୁକଳ୍ପିତ ଵିକଳ୍ପିତ
ମୋ କବିତା ମନ ଜଗତରେ
ନୀଳ ନମ୍ର ମେଘଧାରେ
ସଂବିତ୍ ର ବୀତ କଂଠରେ ।
ମୋ କବିତା ଅକସ୍ମାତେ
ଅନ୍ୟ ଜଣେ କିଏ ଦେଲା ଲେଖି
ପଦ୍ମାବତୀ ଜଗିଥିଲେ
ସ୍ୱାମୀଙ୍କର ଆହ୍ନିକ ପାଇଁକି ??
ଯାଜ୍ଞସେନୀ (୨)
କେଉଁ କୁମ୍ଭାରଶାଳରେ
ଆରଣ୍ୟକ ଦେହ ଉତପୀଡ଼ନ
ପାଉଁଶ ଗଦାରେ ତୁମେ
ନିଦ୍ରାଗଲ ପଲଙ୍କ ବିହୀନ ।
ପ୍ରଥମ ଉତ୍କଣ୍ଠା ରାତ୍ରି,
ସାଥୀହୀନ କୃଶ ମଧୁଶଯ୍ୟ;
ହେ ଅନନ୍ୟ ସ୍ଥିତିବାନ ଭାର୍ଯ୍ୟ,
ଅର୍ଦ୍ଧ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରଥମ ଐଶ୍ଵର୍ଯ୍ୟା (୧)
ତୁମେ କେଉଁ ପ୍ରତୀକ’ ବା ।
କେଉଁ ଯୁଗ ବ୍ୟଙ୍ଗ ସମାଚାର
ମୋ’ ଚିତ୍ର ବହି ପୃଷ୍ଠାରେ
ଦିଶୁଥିଲା ଉଲଗ୍ନ ଶରୀର ।
ତୁମେ ତାକୁ ନିଜ ହାତେ
ଦଳିଫିଙ୍ଗି କରିଦେଲ ଜୁର ||
ସକାକୁ ପୋଡ଼ିବ ଦେହ
ଆଉଥରେ ସଂଜରେ ପୋଡ଼ିବା
ଉତପାତିଆ ପୁରୁଷର
ଯେଉଁଦିନ ପାଳିଟା ପଡ଼ିବ ।
ସେ ଚାହୁଁଚି ଦେହଭୋଗ
ନିଜପାଳି ଖାତା ସଂଶୋଧନ
ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଭ୍ରାତା ଦରବାରେ
ସ୍ଥିର ହେଲା ସପ୍ତI ପାଞ୍ଚଦିନ ||
ସକାଳେ ପେଟ୍ରୋଲ, ଘୃତେ
ଦେହକୁ ଜାଳିବ ରକ୍ତବର୍ଣ
ପୂର୍ବରାତ୍ରି ସ୍ୱାମୀଠାରୁ
ହେବା ଲାଗି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ।
ଅଗ୍ନିରେ ଦେହକୁ ପୋଡ଼ି
ଶେଯେ ପୁଣି ବରେ ଅନ୍ୟସ୍ୱାମୀ ।
ଏପରି ଅବଳା ଜଣେ
ଅନ୍ତଃପୁରେ ରହିଥିଲା ଜନ୍ମି ।
ନପୁଂସକ ସ୍ଵାମୀ ଜ୍ଞାତସାରେ
ନିର୍ବିକାର ଅମ୍ବାନ ଶରୀରେ |
ଶିଖୁଥିଲେ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା
ନିଜେ ସିଏ ବିଧିହନ୍ତା ଯଦି
ଯେଉଁ ବାଣେ ସ୍ୱାମୀ ତାକୁ
ଆଣିଥିଲେ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୀ ବଧୀ ।
ଓଲଟାଇ କରିଥାନ୍ତା
ସ୍ୱାମୀଙ୍କର ଶାପ ବିମୋଚନ
ନିଜେ ହୋଇ ଅଂଗାରେ ଦହନ ||
ଖଇରାତି ଶରୀରକୁ
ଦୁଇଥର ତପ୍ତ ଘୃତେ ଜାଳି
ଦେଢ଼ଶୁର ଗମୁଥିଲା
ସିଏ ଯେଉଁ ବିବାହିତା ନାରୀ ।
ଦୋଚାରୁଣୀ ନୁହେଁ କେବେ ।
ସେତ ପୁଣି ସ୍ୱୌ-ଚାରିଣୀ ନୁହଁ ।
କେମିତି ଜାଣିବା ତାର
ସୁରତିରେ ଥିଲା କି ସମ୍ମୋହ ?
ପ୍ରଣୟ ଜର୍ଜର ମନ ।
ତା’ ପାଖରେ ଥିଲା ଅବା ନାଇଁ ?
କେମିତି ଜାଣିବ ସିଏ
ପତିବ୍ରତା ଅବିଚଳ ଦେହୀ ||
ସ୍ଥିତିବାନ ସ୍ୱାମୀ ପାଳି,
ଭାଙ୍ଗିଗଲା ମଧୁଶଯ୍ୟବାସି,
ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ବାଦଶ ବର୍ଷ
ଅଭିଶପ୍ତ ବନଗିରି ବାସୀ
ଭ୍ରମେ ଉଲ୍ଲଘନ କରି
ଅନାୟତ୍ତେ ଅଙ୍ଗୀକାର ସୀମା,
ପତ୍ନୀ ଝୁରେ ଦିନରାତି
ବୟସର ଅକ୍ଷାଂଶ ଦ୍ରାଘିମା ||
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(୧) ଏଶ୍ଵର୍ଯ୍ୟା ରାୟ, ବିଶ୍ୱ ସୁନ୍ଦରୀ ୧୯୯୪ (୨) ସମାନ ଶିରୋନାମାରେ ଏହି ଲେଖକର ପ୍ରଥମ କବିତା ୧୯୪୦ରେ ପ୍ରକାଶିତ ।
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ଗ୍ରାମ୍ୟ ବିବାହ
ସରୁ ନଈ ଧାର ବାଲି ଚଢ଼ିଯାଏ।
ଯଉତୁକ ନାହା ଅପ୍ରମିତ ।
କିପରି କରିବୁ ଝିଅ ବାହାଘର
ବାପ-ମାଆ ଦୁହେଁ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ
ଘାଟଯାକ ଖାଲି ଡ଼ଙ୍ଗାମୟ
ପାଣି ଶୁଖିଗଲେ ଗଣ୍ଡଯାଏ ।
ପଣ୍ଡ ହୋଇଗଲା ଧୀବର କାମନା ।
ଘାଟ ଠିକା ଗଲା ବାଏଁ ବାଏଁ ।
ବିଲୁଆ ପାଟିରେ ନିଆଁ ହୁଳା ଜଳେ,
ପାଣି ଖୋଜି ଖୋଜି ଗଲା ପ୍ରାଣ ।
ଜାତି ଗୋତ୍ର ଭ୍ରମି ବନସ୍ତ ଭିତରୁ
ଝିଅ ପାଇଁ ପାତ୍ର ଅନ୍ୱେଷଣ ||
ସବୁଠି ଶୁଖୁଲ୍ଲା ନଈଧାର
ବାହା ହୋଇଗଲା ଅଜଗର ।
ବାପା-ମାଆ ଦୁହେଁ ଠେକିରେ ମୁତିଲେ
ଚୌଦିଗେ ଘୋଟିଚି ଅନ୍ଧକାର ।)
ଷୋଳମାସ ନାଇଁ ବାହାଘର ଭାଇ,
ବଅସ ବଢୁଚି ଝିଅଙ୍କର ।
ପାଞ୍ଚ ପାଟତାଣି ନିଲାମ ହେଲାଣି
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ହେଲେ ବୁଢ଼ାବର ।
ଯଉତୁକ ଲାଗି ଧନ ନାଇଁ
ନIହା ମୂଲଚାଲ କାଇଁପାଇଁ ?
ପାଣି ଗଣ୍ଡ ନାଇଁ ନାହାକୁ ପୋତିବା
ଖରାଦିନେ ଯିବ ଫାଟହୋଇ ||
ମେହନତୀ ଯୋଡ଼ି ହାତ ଧରାଧରି
ସେମାନେ ଏଠାରେ ବରାଭୟ ।
ନାହI ଡଙ୍ଗା କିଛି ଅମାନତ ନାଇଁ
ଜୀବନରେ ନାଇଁ ପରାଜୟ ।
ଅଛବ ଅନାଡ଼ି ଯାହାକହ
କାଇଁକି କହୁଚ ଅସହାୟ ।
ଈଶ୍ୱର ଏପାଖ, ନଦୀ ଆରପାଖ
କିଛି ନାଇଁ ତାଙ୍କ ପରବାୟ
ବାହୁବଳ ପରା ଜୟଜୟ ।
ହେ ଜରାଶବର, ଅଜର ଅମର
କେତେ ପୋଥିପତ୍ର ମୁଖସ୍ତ ତମର,
ମାସ ବର୍ଷ ବିତି ପଦ୍ମତୋଳା ବୋଲି,
ରାଜା ଝୁଅ ବର ଠାବକର ।
କ୍ଷୁଦ୍ର ସର୍ପ ଯଦି ଗର୍ଭୁ ବାହାରିଲା
ଆଉ କାହିଁ ପାଇଁ ହରବର ।
ପାଣି ଯଦି ନାଇଁ, ନଈଟା ଶୁଖୁଲା
ନାହା ଡ଼ଙ୍ଗା ସବୁ ତ୍ୟାଗକର ।
ହେ ବନସ୍ତ ରାଜା ଏଡ଼ିକି ବେଲଜ୍ଜା
ସାମାନ୍ୟ ଶୃଗାଳ ଏତେ ରଣ ସଜ୍ଜା
ସବୁ ବଉଁଶର ନାମ ଉପାଧିରୁ
ମାଳମାଳ ଟୋପି ଫାନୁସର ।
ଶୋଲଠିପି ସିନା ତେଲ ପିଇପିଇ
ଦିଶୁଥିଲା ନିତି କଳା ମୁହୀଁ,
ବୋତଲ ବଦଳି ଠିପି ବଦଳିଲା
ପହଂଚି ଗଲାଣି କଣ୍ଟେନର
ଆଉ କାହିଁ ପାଇଁ ଡେରିକର ।
ଡ଼ଙ୍ଗା ନାହିଁ ଯଦି,
ନଦୀ ପୋତି ଦେଲା
ମୃଗୟା ବିହୀନ ବାହାଘର !
ସିଡ଼ି
ନାକ-କାନ୍ଦୁରୀ ବୋହୁର...
ପାଣିଚିଆ ହସ ପରି-ଆକସ୍ମିକ
ଭାଗ୍ୟେ ମୁଁ, ସହର ବାସୀ,
ବିଦ୍ୟୁତ-ଜଳ ପଡ଼ି, ସଂଗ୍ରାହକ ।
ଗ୍ରାମରୁ କଚିରି ଯାଏ :
ବିଶ୍ୱାସ କି ଅବିଶ୍ଵାସ
-ସବୁ ପାଖ ଲୋକ,
ସଂସ୍କାର ଆସିଚି ଦେଶେ ଅଚାନକ :
କମ୍ପ୍ୟୁଟର ତିଆରି କରୁଚି ଏବେ ।
ନୂତନ ଜାତକ ।
ଅନନ୍ତ ଅୟୁତ ବର୍ଷ
ପିତୃକୂଳ ମାତୃକୂଳ ସ୍ମୃତି,
ରୂପକଥା, ଲୋକକଥା,
ଗୀତ, ଛାନ୍ଦ, ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି;
ପୁରାତନ, ଚିରନ୍ତନ, -
ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଭାରତ ସଂସ୍କୃତି ।
ଭାଗ୍ୟ ଆମ ଜ୍ଞାତି ନୁହେଁ,
ବାରମ୍ବାର ଆସିବ ଶଙ୍ଖୁଳି;
ଭାଗ୍ୟ ବି ଭଗାରୀ ନୁହେଁ ।
ଚିରଦିନ ହସୁଥିବ ଖାଲି ।
ସେମାନେ ତ ପରଦେଶୀ,
କେବେ କେବେ ପହଂଚିବେ ଥରେ
ପହଂଚିଲେ ରହିଯିବେ,
କିଛିଦିନ ଏ ଘରେ ସେ ଘରେ ।
ଭାଗ୍ୟ ଆମ ପ୍ରାକୃତିକ :
ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିର ତମସୁକ,
ଭାଗ୍ୟକୁ କରିଚୁ ଆମେ,
ବହୁକାଳୁ ନିଜ ଅଭିଲେଖ ।
ଭାଗ୍ୟ ଆମ ନୀଳ ହସ୍ତାକ୍ଷର,
ମାନୁବା ନମାନୁ କେହି,
ଋଣଦାତା କରିଚି ସ୍ୱୀକାର ।
ଭାଗ୍ୟ ଆମ ହସପାତାଲେ
ପ୍ରସୂତିର ଅବାଗିଆ ମୁଖ,
ଭାଗ୍ୟକୁ କରିଚୁ ଆମେ ।
ନବଜାତ କପାଳ ଫଳକ ।
ଭାଗ୍ୟ ଆମ ବିଦ୍ୟାଳୟେ,
ଯଉବନ ପୁଷ୍ଟ ହସ୍ତରେଖା;
ପରିଚୟ କରିଦେଲା,
ଶକୁନ୍ତଳା ପିନ୍ଧିବା ମୁଦ୍ରିକା ।
ବିଜ୍ଞାନ, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା,
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର, ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞାନ
ସବୁ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା :
ଖୋଜିଲେଣି ସଂକଟମୋଚନ ।
ଚଢ଼ିବାକୁ ଯେତେ ସିଡ଼ି
ଉଠିବାକୁ ଗୋଟିଏ ପାହାଚ
ସାଧାରଣେ ମୃଢ଼ ଅପହଂଚ ||
କମୋଡ୍
ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନାର
ସର୍ବଭୋଗ୍ୟ-ଲାଭାଟୋରୀ ପରି,
ସଫା କି ମଇଳା କିଛି,
ଅଚିରାତ୍ ବିଚାର ନକରି ।
ଯେପରି ନିରତ ରୋଗୀ
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ଅଜସ୍ର ଶରଣ,
ସମନ୍ନିତ ବ୍ୟୁରୋକ୍ରାସି
ସେଇପରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦାରୁଣ ।
ଗର୍ଭ-ଶୂଳ ରୋଗ ପାଇଁ
ଲୋଡା ଯଦି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କମୋଡ଼,
ଅସଂଖ୍ୟ କୋଠରି ମଧେ ।
ତାହା ନିଶ୍ଚେ ପାଇବାକୁ ଭିଡ଼ ।
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରାଣୀ
ବ୍ୟୁରୋକ୍ରାସି ଔରସେ ଗର୍ଭିତ,
ଅନାୟାସେ ଗଣତନ୍ତ୍ର
ଆମେ ତାକୁ ମାନିବୁ ବହୁତ ।
ଅସମାନ ଦନ୍ତପାଟି
ଗୁଡାଖୁ ଓ ତମାଖୁ ପୂରିତ,
ପୁରାତନ ରୁଚିବୋଧ
ସଂକ୍ରମଣ ଯଦି ଅପସୃତ ।
ତଥାପି ରହିଚି ଶଂକୁ
ପୁରାତନ ଚିରେ, ଅପ୍ରମାଦେ,
ଗଲା ଓ ଥୁକଦାନୀ ।
ସିଡ଼ି-ଲିଫଟ୍ ଅମାପ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟେ ।
ସର୍ବେ କି କରିବା କହ
ସଂସ୍ଥା ଦୃଢ଼ ଆଦାନ-ପ୍ରଦାନ,
ଏବେ ବଦଳି ଗଲାଣି,
ବେତାଳଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ପୂର୍ବ-ମାନ ।
ସେମାନେ ତ ଏବେ ସବୁ
ଦପ୍ତରର ମୂର୍ଦ୍ଧା ଅଫିସର ।
ଅଳପେ ସଳପେ ଆଉ
ଚଳିବନି ନିଦI କାରବାର
ପାନରେ ବହୁ ମସଲା,
ମହମହ ନିର୍ମୋହ ଗନ୍ଧରେ,
ନିର୍ମାୟା କିରାଣି ଗଣ,
ବସିଛନ୍ତି ଆପଣ ସାଧରେ ।
ସିଗାରେଟ ଧୂଆଁ ଢ଼ୋକି,
ଫାଇଲର କାନ ନାକ ମୋଡ଼ି;
ସଳଖ କରନ୍ତି ତାକୁ,
ଚଢ଼ାଇବେ କାଳାନ୍ତକ ସିଡ଼ି ।
ଯେପରି ଆସର ବେଳେ
ଏସରାଜ ଘସି ନାକ-କାନ,
ଓସ୍ତାତ ବାହାର କରେ
ନିଜ ଇଚ୍ଛା,ଏକ ସମତାନ ।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱମୁଖେ ବସିଛନ୍ତି,
ଅଷ୍ଟବସୁ, ରୁଦ୍ର , ଯାତୁଧାନ
ଦଶଦିଗପାଳ ଗଣ
ମହାକାଳ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଶାସନ ।
ସଚିବ ଆଳୟ କୋଠା ।
ଭାଗ ଭାଗ ଅସଂଖ୍ୟ କେବିନ୍,
ବାତାନୁକୁଳିତ ଗୃହେ ।
ସବୁ ଦେବ ଆମ-ଅଭିମାନୀ ।
“ଅଳ୍ପ କଥା ବେଶୀ କାମ”
ଶାସନର ପୃଥୁଳ ମୂର୍ଦ୍ଧନୀ ||
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ
ଅଗଣିତ ଦୀନ ଅକିଞ୍ଚନ,
ବ୍ୟୁରୋକ୍ରାସି ଲେଖୁଅଛି,
ଗର୍ଭ-ଶୂଳ ରୋଗର ନିଦାନ ।
ଯେପରି ଚିକିତ୍ସା ତାକୁ,
ଅନାୟାସେ କରିବେ ଡାକ୍ତର,
ସାଧାରଣ ଲାଭାଟୋରୀ
ନମିଳିଲେ ହେବ ବାମାଚାର ।
ଗଜପତି ଅଭିଯାନ
(୧)
ମହେନ୍ଦ୍ର ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗେ
ଠାବକଲେ ଲବଣ ସମୁଦ୍ର
ସିଂହଳର ଗଡ଼ଖାଇ ।
ଯେଉଁଠାରେ ଦୋହରା ବିଷୋୟୀ
କଟାମୁଣ୍ଡ ଜଳୁଥିଲା
ଶତାବ୍ଦୀରେ ଦାଉ ଦାଉ ହୋଇ ||
(୨)
ଶେ’ଫିଲଡ୍ ତରବାରୀ ।
ଅସ୍ତ୍ରାଗାରେ କରି ସୁସଜ୍ଜିତ ।
ଘୂରୁଥିଲା ଓଦା ମାଟି
ଗ୍ରାମ ଦେଶ କ୍ୟାମ୍ପବେଲ ପ୍ରେତ ।
ଅପ୍ରେଲ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଖରା ....
ଅଶ୍ୱପୃଷ୍ଠେ ହେ ଉତ୍ତାନପାଦ,
ଚାଲ ଆମେ ପଚାରିବା
ତାଙ୍କ ଜାତି ସୀମା ସରହଦ ||
(୩)
ଛାମୁ ଛାଡ଼ : ଛାମୁ ଛାଡ଼
ଆସୁଛନ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ରାଜା ।
ଫିରିଙ୍ଗ ଦେଶରେ ଆଜି
ପୋଲବାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ସଜା ।
ଜରI ଶବରର ବାଣେ
ଏଇ କ୍ଷଣି ବହୁ ରକ୍ତ ହ୍ରଦ
ଉଛୁଳି ଭାରତବର୍ଷ .....
ନୂଆକରି ଦେଖିବେ ଜହ୍ଲାଦ ।
ଜୀବନ୍ତ ଜାତିର ମୁଣ୍ଡ
କାଟିଆଣି ଫିରିଙ୍ଗିଙ୍କ ମୁଣ୍ଡେ
କଲମି କରନ୍ତି ଯେଉଁ
କାପାଳିକେ ପରମ ଆଲ୍ହାଦେ |
(୪)
ସୀତାଦେବୀ ଠାବକରି
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମହେନ୍ଦ୍ର ଶିଖରେ,
ନାରାଚର ପିରାମିଡ଼
ବIନ୍ଧିବାନ୍ଧି ସିଂହଳ ମାଟିରେ,
ଡେଇଁ ପଡ଼ି, ଜାଳିଦେବେ
ଲଙ୍କାଗଡ, ଅଶୋକ ବନସ୍ତ
ସମୁଦ୍ର ରେ ତିମିମାଛି
ଆଖିକୋଣୁ ଝରିବ ରକତ ।
(୫)
ଦୟାନଦୀ ପାଣିକିବା
ଆଉଥରେ ହୋଇଯିବ ନାଲି ?
ଧଉଳି ଶିଖର କମ୍ପି
ଥରିଯିବ ନିଖୀଳ ଦେହଳି ।
(୬)
ସାବଧାନ... ହୁସିଆର...
ଓଡ଼ିଶାର ଗଜପତି ରାଜା,
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ଇତିହାସ
ପୂର୍ବପୃଷ୍ଠା ସକଳ ଔରିଜା ||
ଦେହୋତ୍ତର ଜଗନ୍ନାଥ
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ପୁରୁଣା ଫସିଲ
ଲୋକୋତର ଇତିହାସ ।
ଭୁଲିଗଲା ନିଜ ତଫସିଲ ।
ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିର ପୃଷ୍ଠା ।
ପଢ଼ାହୁଏ ଓଲଟ ପାଲଟ
ବୈଦିକ ଦେବତା ଅବା
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ମଣିଷର ଘଟ ।
(୭)
ମହେନ୍ଦ୍ର ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗେ
ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶବର ସନ୍ତାନେ,
ଡେଇଁପଡ଼ି ହସ୍ତୀ ଯୂଥେ
ଖୋଜୁଛନ୍ତି ସେନାପତି ରଣେ ।
(୮)
ସାବଧାନ ! ହୁସିଆର :
ଲୋକ ନେତା ଅଭିଯାନ ପଥେ
ଓଡ଼ିଶାର ମାନଚିତ୍ର
ଫିଟିଯାଉ ପରସ୍ତେ ପରସ୍ତେ ।
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ମହେନ୍ଦ୍ର ପର୍ବତର ଶିଖର ଉପରୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ସିଂହଳ ଦ୍ବୀପକୁ ଠାବ କରିଥିବା କିଂବଦନ୍ତୀ ପ୍ରଚଳିତ । ଇଂରେଜ ବିଦ୍ରୋହୀ ଦୋହରା ବିଷୋୟୀଙ୍କୁ ମହେନ୍ଦ୍ର ପର୍ବତ ପାଖରେ ଫାସି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଗୋଟିଏ କିଂବଦନ୍ତୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ଐତିହାସିକ ବିବରଣୀକୁ ଆଶ୍ରକରି କବିତାଟି ରଚିତ )
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
କବି
(୧) ନିଃଶ୍ବାସ ହ୍ରସ୍ୱ କି ଦୀର୍ଘ
ବିଶ୍ଵାସ କି’ ଅମାନତ ଶୂନ୍ୟ ?
ଥର ଥର ଜଳିଗଲା ନୀଳ ସଂବେଦନ