ମନେ ମନେ କେତେ ବସି ନିଜକୁ ମୁଁ ଧନ୍ୟ ମନେକରେ
ଯେତେବେଳେ ଚାହୁଁ ଥାଏ ଘଣ୍ଟଶିଳା ଶୋଲରୀ ଭାଲେରୀ
ନୀଳକାନ୍ତ ମାୟା ଧରି ଚଉଦିଗେ କରିବାର ଲୀଳା
ବହୁବାର ଶାଳାବତୀ ଦୂରୁ ଦୂରେ ଊର୍ମି-ଖେଳ ଖେଳି ।
ଚିଲିକା ସୁନ୍ଦରୀ ମୋର କେତେ ତା’ରେ ଭଲ ନାଇଁ ପାଏ
ତରଙ୍ଗ ଚିକୁରଦାମ ମୁକୁଳାଇ ତରଳ ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାରେ
ଯେବେ ତନ୍ୱୀ ହସୁଥାଏ ଶୁଦ୍ଧ ଏଇ ନୀଳାମ୍ବର ତଳେ,
କେମନ୍ତେ ଲାଗଇ ଭଲ କୋଳେ ତା’ର ସୁଖେ ବୁଲିବାରେ ।
ଚଉଦିଗେ ଗିରିମାଳା, ଶ୍ୟାମଶସ୍ୟ, ହ୍ରଦ ନଦ ନଦୀ
ତା’ ଭିତରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ମୁହିଁ କବିଜନ ଲଭିଚି ଜନମ,
ଅନନ୍ତ ନିସର୍ଗ କୋଳେ ଦେଖେ କିବା ମଧୁର ସପନ
ଆପେ ଆପେ କଣ୍ଠୁ ମୋର ଝରିପଡ଼େ କବିତା ପରମ ।
ଏ ଭୂଇଁରେ ବେଳେ ବେଳେ ଠିଆ ହୋଇ ଶରତ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ
ନିଃସୀମ ଗଗନେ ଚାହିଁ, ଚାହିଁ ଏଇ ଗିରିମାଳା ଥରେ
ଚାହିଁ ନୀଳ ଚିଲିକାରେ ମନେ ମନେ ଡାକଇ କାହାରେ
ମୋରେ ଏଥି ଜନ୍ମଦିଅ କବି କରି ଜନ୍ମଜନ୍ମାନ୍ତରେ ।
ନୀଳକାନ୍ତ ଶୋଲରୀର ଶିଖେ ଶିଖେ ବୁଲୁଥାଏ ମୁହିଁ
ଦେଖୁଥାଏ ଶୁଭ୍ର ମେଘ ଉଡ଼ିବାର ଉତ୍ତରୀୟ ପରି,
ବନକୁଞ୍ଜମାଳେ ତା’ର ଗୋଳି ହୋଇ ଅନନ୍ତ-ସୁଷମା
ପିଉଥାଏ କବି ମୁହିଁ,
ଦିନ ପରେ ଦିନ ନିତି ଯାଉ ଥାଉ ଚଳି ।
ବସନ୍ତ-ପ୍ରଦୋଷ ମୁହିଁ ଶାଳିଆର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ସଇକତେ
ବସୁଥାଏ ଶୁଣୁଥାଏ କୋକିଳର ଲଳିତ ପଞ୍ଚମ,
ଉଦାସେ କୃଷକ ଗୀତ ଗାଉଥାଉ ବିଲମାଳେ ରହି
ବକୁଳିତ ସହକାର ଢାଳୁଥାଉ ଗନ୍ଧ ମନୋରମ ।
(କେବେ) ଚିଲିକାରେ ନୀଳକାନ୍ତ ଉରସେ ମୁଁ ଉଠୁଥାଏ ଢଳି
ତରଙ୍ଗେ ତରଙ୍ଗେ ଦୋଳି ଗାଉଥାଏଁ କବିତା ପରମ
ଦୂରୁ ଯେହ୍ନେ ଦିଶୁଥାଉ ଘଣ୍ଟଶିଳା ଶୋଲରୀ ଭାଲେରୀ
ନୀଳକାନ୍ତ ମଣି-ବାଡ଼ ଗଢ଼ିଚି କେ ଶିଳ୍ପୀ ସନାତନ ।
ଚାହେନା ମୁଁ ଛାଡ଼ି ଏଇ ଧରଣୀର ଶ୍ୟାମଳ ନଗରୀ
ଯିବି ବୋଲି କେଉଁ ଥାନେ, ହୁଏ ଧନୀ, ହୁଏ ବା କାଙ୍ଗାଳ,
ଏଥି ମୁହିଁ ବୁଲୁଥାଏଁ, ଯୁଗ ଶତ ବିତିଯାଉ ଶିରେ,
ଦେଖୁଥାଏ ଶୋଲରୀ ଭାଲେରୀ, ଊର୍ମି ଖେଳ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଶାଳିଆରେ ।
ସେ ଘର ତୁମର ପଡ଼ିତ ରହିଚି ଖାଲି,
ରହିବେ ଏ କବି ଭଡ଼ାକୁ ଦେବକି ଛାଡ଼ି ?
‘‘ଆଜ୍ଞା ! ମୁଁ କେବେ ଦେଇତ ପାରିବି ନାଇଁ,
ଦେଇ ମୁଁ ପାରିବି ମାଗିଲେ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ।’’
ରାତ୍ରାବାସରେ ବହୁତ ବଖରା ଖାଲି
ରହିବେ ଏ କବି ପାରିବ କି ତୁମେ
ଗୋଟିଏ ବଖରା ଛାଡ଼ି ?
‘‘ଆଜ୍ଞା, ସେ କଥା ଉଠନ୍ତୁ ନାଇଁ ଆଉ
ବିପଦ ସେ ଏଥି ରହିଲେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷଣ
ନିଆଁ ଜାଳିଦେବ ନିମିଷକେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ।’’
ତୁମେ ଏ ଗାଆଁର ସରପଞ୍ଚ ତ ଜଣେ
ହେଇଟି ସେ ଘର ତୁମରି ସେ ସାଇ କଣେ,
ଲୋଡ଼ାତ ହେଉନି ପଡ଼ିଚି ଅଳିଆ ହୋଇ
ଦେଇ କି ପାରିବ ଏ କବି ରହିବା ପାଇଁ ?
‘‘ଆଜ୍ଞା, ସେ ଘର ବହୁତ ମୋହର ଲୋଡ଼ା
କେ, କେବେ ଆସିଲେ ରହନ୍ତି ତହିଁ ପରା
କବିଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଘର ? ରହିଲେ ତହିଁ
କଅଣ ଲେଖିବେ କେତେବେଳେ କାହା ପାଇଁ;
ଜାଣନ୍ତି ନାଇଁ ? ସେ ବଡ଼ ଅଡ଼ୁଆ କଥା,
ଆଉ କେ ମାଗିଲେ ଦେଇ ମୁଁ ପାରିବି
କରିବିନି ଅନ୍ୟଥା !’’
ଏଇ ଯେ ଦିଶୁଚି ଆଗରେ ଛତ୍ର ଘର
ନୂଆ କଲେଜର ନୂତନ ଛାତ୍ର ରହିବାର ଲାଗି
ମାରିଚ ସାଇନ୍ବୋର୍ଡ଼,
ଜଣ ଚାରି ଛଅ ରହିଲେ ରହିବେ ଅବା
କବିଙ୍କପାଇଁ ବଖରାଟେ ଛାଡ଼ିଦିଅ
ବୁଝିବା ଉଚିତ ଭଡ଼ା ଯାହା ଦବା ନବା ।
‘‘ନାଇଁହେ ଆଜ୍ଞା, ସେ ଅତି ଅସଙ୍ଗତ,
ଶିକ୍ଷକ କବି ରହିବେ ସେଠାରେ ?
କେ’ ଜାଣି ମୋହର ମନକୁ ପାଉନି
ଦେଖନ୍ତୁ ଘର ଆନ କାହିଁ ମିଳିବତ ।’’
ଦେଖିଲି ମୋ ଭଳି ସାମାନ୍ୟ ଜଣେ ଆଶ୍ରୟହୀନ କବି
ଭଡ଼ା ନେଇ ତାରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେବାଲାଗି
କାହିଁକି ସଭିଏଁ ଯାଆନ୍ତି ଏତେ ଦବି !
ସବୁ ନୀଚତାର ସବୁ ଛଳନାର ଏଇମାନେ କାରବାରୀ
ଦେଖୁ ଦେଖୁ କାହୁଁ ଆଶ୍ରୟ ଦେବେ
ମୋ ଭଳି ଗୋଟାଏ ଜୀବନ୍ତ ଆଉ
ଦାଢ଼ୁଆ ଯେ ତରବାରି !
କେତେବେଳେ କାହା ବେକରେ ବସିବ ଚୋଟ
କିଏ କେତେବେଳେ ହୋଇପାରେ ଛଟ ପଟ,
ସେ’ଲାଗି ଏମାନେ ଆଗରୁ ଯେ ସାବଧାନ
ନିଆଁକୁ କିଏ ସେ ଆଶ୍ରୟ ଦେବ
ନିଆଁ ପରି ଯିଏ ଆଜନମୁଁ ନୁହେଁ
ନିର୍ଭୀକ ତେଜୀୟାନ ।
ତା’ପରେ ଦେଖିଲେ ବଂଧୁ ମୋହର ନିରୀହ କୃଷକଟିଏ
ରଅ ଠଅ ପାଠ ଜାଣିଥିଲେ ଜାଣିଥିବ,
ସେ ଭଳି ପାଠୁଆ ନୁହେଁ;
କହିଲେ ବଂଧୁ ତୁମରି ଘରର ସମ୍ମୁଖେ
ଯେଉଁ ଦିଶୁଚି ଗୋଟିଏ ବସା
ଦେଇକି ପାରିବ ରହିବେ ଏ କବି ଜଣେ !
‘‘ହଁ ହଁ ଆଜ୍ଞା, ପରିବି ପାରିବି ଦେଇ,
କହିଲା ସେ ତକ୍ଷଣେ;
ସେଇଭଳି ଲୋକ ରହିବେ
ମୁଁ ଟିକେ ଛପରଟା କରିଦିଏ
କାଲି ପରଦିନ ଭିତରେ ଆସିବେ
ବହୁ ଭାଗ୍ୟ ମୋ ସିଏ ।
ପିଠିରେ ତା’ ହାତମାରି
କହିଲି-ତୁମେହେ ଶିକ୍ଷିତ ନୋହିପାର,
ସବୁ ଶିକ୍ଷାର ମଧୁ ସଂପଦ
ଧରଣୀର ଏଇ ମରୁ ଅଙ୍ଗନେ
ତୁମ ହେ ଦେଇଚ ଢାଳି !
ତୁମେ ସୁନ୍ଦର, ତୁମେହେ ଉଦାର, ମୁକ୍ତ ଆକାଶ ପରି
ତୁମରି ଭିତରୁ ମହାଜୀବନର ଲାବଣ୍ୟ ପଡ଼େ ଝରି;
ତୁମରି ଓଠର ହସରୁ ଫୁଟଇ କଲ୍ୟାଣକର-ଜାଳ
ତୁମ ରସନାର ଭାଷାରେ ଦେଖୁଚି
ଚାରିଆଡ଼େ ହୁଏ ଜୀବନର ସଂଚାର ।
ତୁମ ଭଳି ଜଣେ ବଞ୍ଚିଥିଲେ ହେ ଏ ମାଟି ଉପରେ ଖାଲି
କେତେ ଲାଞ୍ଛିତ, ପତିତ ପାତିତ ଓ ଅବହେଳିତ
ତିଷ୍ଠିପାରିବେ ଏ ମାଟିର ଚେର ମାଡ଼ି,
ମହା ଧରଣୀର ଅମୃତଭରା ସପନ ଗୋଟିଏ ତମେ
ତୁମର କିଏ ସେ ଜାଣୁ ବା ନଜାଣୁ
ତୁମର କିଏ ସେ ବୁଝୁ ବା ନବୁଝୁ
ତୁମେ ଧରଣୀର ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖ ବୁଝୁଚ
କେବଳ ଜଣେ !
ମହା ଧରଣୀଟା ଚାଲିଚି ଗୋଟାଏ ଅହିରାଜ ସାପ ପରି
ଏହାରି ଭିତରେ ତୁମେ ହେ ଚାଲିଚ
ଆଶା ଆଲୋକର ପ୍ରଦୀପ ଗୋଟିଏ ଧରି ।
ଏକାକୀ ଏ କୁଟୀରେ କେହିତ ନାଇଁ ଜଣେ ସାଥି,
ଏକା ମୁଁ ରହିଥାଏ, ପୁହାଇ ମୋର ଦିନରାତି !
କବିତା ଲେଖେ ଅବା ପଢ଼େ ମୁଁ ବହି ବସି ଏକା,
କା ତୁଲେ ତଥା ହେବି ମିଳେନି କ୍ଷଣେ କାର ଦେଖା ।
ବିରାମ ଯେବେ ଯାଏ ନୀରବେ ବସିଥାଏ ମୁହିଁ,
ଲାଗଇ ନିଛାଟିଆ ନିଃସ୍ୱ ଏ କୁଟୀର ଭୁଇଁ ।
ବିରାଡ଼ି ପିଲାଟିଏ କେଉଁଠୁଁ ଆସେ ସିଏ କାହିଁ,
ବୁଲି ଏ ଘରଯାକ ବୋବାଏ ମୋରେ ଟିକେ ଚାହିଁ ।
ତା’ପରେ ଚାଲିଯାଏ, ପୁଣି ସେ ନିମିଷକ ପରେ,
ବୁଲି ଏ ଘରଯାକ ବୋବାଏ ଚାହିଁ ଟିକେ ମୋରେ ।
ନିଇତି ଆସେ ସିଏ, ନିଇତି ମୋରେ ରହେ ଚାହିଁ,
ତା’ବିନୁ କାହା ପାଦ ଆଉ ଏ ଘରେ ପଡ଼ିନାଇଁ ।
ଭାଡ଼ିରେ ଚଢ଼େ କେବେ, କେବେ ସେ ଖଟ ପରେ ଡ଼ିଏଁ,
କେବେ ସେ ବାଲିଟିରୁ ଓହଟି ପାଣି ଟୋପେ ପିଏ ।
ତା’ପରେ ମୋରେ ଚାହିଁ ବୋବାଇ ଦିଏ ଥରେ, ଥରେ,
ଲାଞ୍ଜ ହଲାଇ ସେ କି ମାୟା ବୋଳି ଦିଏ ମୋରେ ।
ତା’ପର ଚାଲିଯାଏ, ସଞ୍ଜ ହେଲେ ଆସେ ଫେରି,
ଏକକୀ ଦିନମାନ ତା’ତୁଲେ ବିତେ ହସି ଖେଳି ।
ହୁଏତ ଦିନେ ଦିନେ ଯେବେ ସେ ନାଇଁ ଆସିଥାଏ,
ମୁଁ ତାରେ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ପଲକ ପଡ଼େ ନାଇଁ ପ୍ରାୟେ ।
ସେ ଯେବେ ଦୈବାତ୍ କେଉଁଠି ଆସି ହୁଏ ଠିଆ,
କି ମଧୁ ବଇଭବେ ପୁଲକି ଉଠେ ମୋର ହିଆ ।
ଅସାଥି ଏ ଜୀବନେ ଦେଖେ ମୁଁ ସେଇ ମୋର ସାଥି,
ସେ ଥିଲେ ଦୁର୍ବହ ଲାଗେନି ଦେହ ମନ ଛାତି ।
ମୁଁ ଯେବେ ରହିଥାଏ ମଉନେ ମାରିଦେଇ ମନ,
ସେ ଛାଡ଼ିଯାଏ ନାହିଁ, ପାଖରେ ରହେ ବହୁକ୍ଷଣ ।
ମୁଁ ଯେବେ ହସୁଥାଏ ପରାଣ-ପରସନେ କାହିଁ,
ମୋ ଦେହେ ଘଷିହୋଇ ମୋରେ ସେ ରହିଥାଏ ଚାହିଁ ।
ଆସିବା ଯେବେ ମୋର ହୁଅଇ କେବେ କେବେ ଡେରି
ଦୁଆର ଜଗିଥାଏ ଯାଏନି କାହିଁ ହେଲେ ଫେରି ।
ଜୀବନେ ଯେତେ ଯେତେ ଆଘାତ ପ୍ରତିଘାତ ମୋର
ଜୀବନେ ଯେତେ ଯେତେ ଅଭାବ ଅଭିଯୋଗ ଘୋର
ଜୀବନେ ଯେତେ ଯେତେ ପରାଣ-ଭରା ହସଖେଳ
ଜୀବନେ ଯେତେ ଯେତେ ଆପଦ ବିପଦର ବେଳ,
ସେ ଛୋଟ ଜୀବଟିଏ କିପରି ସବୁ ପାରେ ଜାଣି ?
କି ଶିରୀ ଦିଏ ମୋରେ ନ ଫିଟୁ ଓଠୁ ପଦ ବାଣୀ !
ଏକାକୀ ଏ କୁଟୀରେ କେହି ତ ନାଇଁ ମୋର ସାଥି,
ସେ ଛୋଟ ଜୀବଟିଏ ତା’ ପାଖେ ଦିଏ ବୁକୁ ପାତି ।
ସେ ମୋର କଥା କହେ, ମୁଁ ତା’ରେ କହେ ମୋର କଥା,
ଲାଗେନି ପ୍ରାଣହୀନ କୁଟୀର ମହା ବିଜନତା ।
ଆଉଁସି ଦିଏ କେବେ, କେବେ, ମୁଁ ପୁଷ୍ ପୁଷ୍ ଡାକେ,
କି କୋଟିନିଧି ମୋର ସେ ଯେବେ ଖେଳେ ମୋର ପାଖେ ।
ତା’ କଥା ଭଲଲାଗେ, ଚାହାଣୀ ଲାଗେ ତାର ଭଲ,
ଆହୁରି ଭଲଲାଗେ ସେ ଘଷିହେଲେ ଦେହେ ମୋର ।
ଆହୁରି ଭଲଲାଗେ ଗୁଣରୁ ଦୁଇଗୁଣ ହୋଇ
ମୋ ବ୍ୟଥା ବୁଝିବାକୁ ଓହଟି ରହେ ଯେବେ ଚାହିଁ ।
ମୁଁ କେତେ ଖୁସି ହୁଏ ମୁଁ ହେଲେ ଘର ପାଖାପାଖି,
ଗୁଡ଼ାଇ ହୋଇ ପାଦେ ସେ ଯେବେ ଆସେ ମୋର ଡାକି ।
ମୁଁ ଯେବେ ଚାଲିଯିବି, ତିଆଗି ଏ କୁଟୀର ମାଟି
ଆସିବି ନାଇଁ ଆଉ, ଥିବି ମୁଁ, କାହିଁ ଦିନ କାଟି,
ହୁଏତ ସଞ୍ଜେ ବା ସକାଳେ ବୁଲୁ ବୁଲୁ ଚାହିଁ,
ମୋରେ ସେ ଖୋଜୁଥିବ ଘର ଓ ବାହାରକୁ ଯାଇ ।
ଟିକିଏ ବୋବାଇ ସେ ଟିକିଏ ଯାଉଥିବ ରହି,
ତା’ ବୁକୁ ତଳ ଦୁଃଖ ପାରୁ ତ ନଥିବ ସେ କହି ।
ମୁଁ ଯେବେ ଚାଲିଯିବି ହୁଏତ କେତେ ଦିନ ପରେ,
ସେ ଜଗି ରହିଥିବ ମୋରେ ଏ ରାସ୍ତାର କଡ଼େ ।
ମୋ ପାଟି ପରି ଦୂରୁ ଶୁଣିଲେ କାହାର ବା ପାଟି;
ଚମକିପଡ଼ୁଥିବ ଆସିବେ ଚିହ୍ନା ତା’ ସାଥି ।
ନ ଦେଖି ମୋର ହାୟ ! ନିଃସହାୟ ଶିଶୁପରି,
ନିରାଶେ ମନ କଥା ମନରେ ରଖିଥିବ ଭରି ।
ଅସୀମ ଧରଣୀର ଅସୀମ ଲୀଳାଖେଳା ମେଳେ,
ମୁଁ ଖାଲି ଦିଶୁଥିବି ନୟନେ ତାର ସବୁବେଳେ ।
ବିରାଟ ବିଶ୍ୱର ବକଟେ ଅଜଣା ସେ ପ୍ରାଣୀ,
ସେ ମୋର ଖୋଜୁଥିବ ଅଧୀର ହୋଇ ଦିବାଯାମୀ ।
ମୋ ବିନୁ ଖାଲି ଖାଲି ଏ ଘର ଲାଗୁଥିବ ତାରେ,
ବକଟେ ମୂକ ହିଆ ବନ୍ଦୀ ମୋରେ କରିପାରେ !
ପୃଥିବୀ ଛାଡ଼ି ଯେବେ ଉଭାଇ ଯିବି ଆରପାରେ
କେଉଁଠି କେତେବେଳେ ଜୀବନେ ନାଇଁ ଜାଣିବାରେ;
ସୁଦୂର ଏ ମାଟିର ନିଃସ୍ୱ ଏ କୁଟୀର ସହ
ସେ ମୋର ମନେଥିବ ଘେନି ଏ ମଧୁ ପରିଚୟ !
ଅସାଥି ଏ ଜୀବନେ ଆଖିରୁ ଲୁହା ପୋଛିଦେଇ
ମୋରେ ଯେ’ ଦେଖିପାରେ, ମୋର କି ସଂପଦ ସେଇ !
ପୃଥିବୀ ଛାଡ଼ି ଯେବେ ଉଭାଇ ଯିବି କେଉଁ ଭୂଇଁ,
ନିଃସ୍ୱ ଏ କୁଟୀର ସହ ସେ ଯିବ ମୋରେ ଛୁଇଁ ।
ସକଳ ଭୁଲିହୁଏ, ଭୁଲିକି ହୁଏ କେବେ ହାୟ,
ଯେ’ ଦାନ କେ’ ଦେଇଚି ମୁଁ ଥିଲାବେଳେ ଅସହାୟ !
ସକଳ ଭୁଲିହୁଏ, ଭୁଲିକି ହୋଇପାରେ କାହିଁ,
ପ୍ରାଣର ପରଶଠୁ ଆଉ ଯେ କିଛି ମାଗିନାଇଁ ।
ଜୀବନର କେଉଁ ନିଭୃତ କୋଣେ
ସେ କେଉଁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ତନ୍ତ୍ରୀର ତଳେ
ତୁମେ ଯେତେ ଯେତେ ବାଜି ବାଜି ଉଠ
ମନ୍ଦ୍ର ମଧୁର ତାନେ,
ଆଉ କେହି ବାଜେ ନାଇଁ !
ସ୍ୱପ୍ନ ବିଭୋର ହୋଇ ଉଠେ ମୁହଁ
ଦେଖେ ଚଉଦିଗେ କେହି ମୋର ନାହିଁ
ତୁମେ ରହିଅଛ ମୋ ପାଇଁ କେବଳ
ମୁଁ ଗୋ ରହିଅଛି
କେବଳ ତୁମରି ପାଇଁ !
ତୁମେ ଡାକୁଅଛ, ତୁମେ ଖୋଜୁଅଛ
ପାଗଳିନୀ ପରି
ସେ କେଉଁ ସୁଦୂର ପୁରେ
ତୁମରି ପରାଣ ଅମୃତ ଟିକ
ପାଇବାର ଲାଗି
ଉଚ୍ଚାଟ ହୋଇ, ଚାହିଁ ମୁଁ ରହିଚି
ବିଲବନ ଘେରା, ଏ ବିଜନ ଗେହେ
ଏଇ ନଈଟିର କୂଳେ ।
ଦିନ ଚାଲିଯାଏ, ମାସ ଚାଲିଯାଏ
ସବୁ ଚାଲିଯାଏ କାହିଁ,
ତୁମକୁ ଜୀବନେ ପାଇବାର ଲାଗି
ଯେ ମଧୁ ଧିଆନ,
ଦିନୁ ଦିନ କେତେ ଗଭୀରୁ ଗଭୀର ହୁଏ,
ଅବସାନ, ତାର ଆସେନି କ୍ଷଣିକ ପାଇଁ !
କି ଶିରୀ ଦେଇଚ, କି ନିଧି ଦେଇଚ
ସେ କେଉଁ ଜନମେ ମତେ,
କି ଶୁଭ ନିମିଷେ, କି ଶୁଭ ଚାହାଣି ଢାଳି,
ଭେଟିଚ ଗୋ ମୋରେ
ସେ କେଉଁ ବିଜନ ପଥେ;
କି କଥା କହିଚ ମୋର କାନେ କାନେ
କି ଆଶା ଭରିଚ ଏ ମୋର ପରାଣେ
କେତେବେଳେ କିବା ଆଦରେ ନେଇଚ
ସେ କେଉଁ କୁଟୀରେ ଡାକି
ଛାଡ଼ିଲେ ଛାଡ଼ିଚ ଲୋତକ ଲୋଚନେ,
କେଉଁ ବାତାୟନ ଉଢ଼ାଳେ ରହିଚ
କେତେ ଉନ୍ମନେ ଟାକି !
ଫେରିବ ! ଫେରିବ ! ଫେରିବ ! ଫେରିବ !
ଫେରିବ ତୁରିତେ ତମେ
କେତେ ତ କହିଚ ସେ କେଉଁ ଜନମେ
ସେ କେଉଁ କୁଟୀର କଣେ;
ଅଧରର ଭାଷା ଫୁଟି ସେ ଅଧର ତଳୁ
ସେ କୁଟୀର, କଣେ
ଯାଇନି ଯାଇନି ଯାଇନି
-ମିଳାଇ ତଳେ,
ଭେଦି ସେ ଉଠିଚି ଆକାଶେ ପବନେ,
ଚଞ୍ଚଳ ମତେ କରିଦିଏ ଏବେ ଅବା
ଏତେ ଜନମର ପରେ ।
ତୁମେ ସେଇ ଆଜି ଫୁଟିଚ ମୋ ଲାଗି
ରହିଚ, ମୋର ଲାଗି କାହିଁ
ତୁମେ ସେଇ ମୋରେ ଦେଖିଚ ଚାହିଁଚ
ହସିଚ, ହସୁଚ,
ଅଥଚ ଜୀବନେ
ମିଳନ ଶଙ୍ଖ ବାଜିଉଠିଲାନି ।
ବାଜିବ ! ବାଜିବ !
ଦିହେଁ ଦୁଇଆଡ଼େ
ରହି କି ପାରିବା
ଏତେ ମମତାର ବନ୍ଧନ କାଟିଦେଇ ?
ସାଗର ଊର୍ମି ପରି
ତୁମେ ମୋହ ଲାଗି, ମୁହିଁ ତୁମ ଲାଗି
ଚଞ୍ଚଳ ହୋଇ ଉଠେ
କିବା ଦିନ ରାତି, ସଂଧ୍ୟା, ସକାଳ,
କେତେ ନବ ନବ
ମଧୁ ଆକାଙ୍କ୍ଷା, ମଧୁ କଳ୍ପନା ଧରି
ଜୀବନର ଏତେ ସାଧନା ଧିଆନ
କେବେ କି ଉଭାଇ ଯିବ ?
କେବେ କି ଉଭାଇ ପାରେ ?
ଆଜି ବା ହୁଏତ କାଲି ବା ହୁଏତ
ଅବା ବହୁଦିନ ଧରି,
ମୁଁ ଗୋ ଚାଲିପାରେ ଏଇପରି !
କିନ୍ତୁ ଦିନେ ଗୋ
ଯୁଗଯୁଗାନ୍ତ ପରେ
ଏ ମାଟି ଉପରେ
ତୁମେ ମୁହିଁ ସଖୀ
ପରସ୍ପରରେ ଢଳି
ଦିନ କାଟି ନବା
ଆକାଶ ପୃଥିବୀ ପରି
ପରମ ସୋହାଗ ଭରେ ।
ମୁଁ ଗୋ ସେ’ଦିନର ଲାଗି
ଅପେକ୍ଷା କରି
ରହିଚି, ପାରିବି ରହି,
ମୁଁ ଗୋ ସେ’ଦିନର ଲାଗି
ଯେତେ ଯା ଦୁଃଖ
ଯେତେ ଯା ଯାତନା
ପାରୁଚି, ପାରିବି ସହି !
ମୁଁ ଗୋ ସେ’ଦିନର ଲାଗି
ବିଜନ ବନ୍ଦୀ ପରି
ଜୀବନର କେତେ
ଆଶା ଓ ଆବେଗ
ଏଇ ବୁକୁତଳେ ଧରି
ରହିଥିବି, ରହିଥିବି,
ସେ’ଦିନ ଆସିଲେ
ମୋରେ କେ’ ପାରିବ ରଖି ?
ଯିବି ଯିବି ମୁହିଁ
ତୁମ ସହ ମିଳିଯିବି ।
ସେ’ଦିନ ହସିବି
ଯେଉଁ ଅମୃତ ହସ
ସେ’ଦିନ ପାଇବି
ଯେଉଁ ଅମୃତ ରସ
ସେ’ଦିନ ପାଇବି
ଯେଉଁ ମଧୁ ଆଶ୍ଳେଷ
ସେ’ଦିନ ଶୁଣିବି ଯେ ମୋହନ ବାଣୀ
ସେ’ଦିନ ଦେଖିବି ଯେଉଁ ମଧୁ ପରିବେଶ
ସେ’ଦିନ ଦେଖିବି
ଯେଉଁ ଉଷ୍ମ ଲୋତକ
ଝରି ଝରି ଆସେ
ପ୍ରତି ବିନ୍ଦୁରେ ଗୋଳି ହୋଇ
କିବା ଅମୃତ ଉଦ୍ଦେଶ
ସେ ସବୁ ଭିତରେ
ଆପଣାରେ ଅବଗାହି
ନୂତନ ଜନ୍ମ, ନୂତନ ଜୀବନ, ନୂତନ ସ୍ୱପ୍ନ
ପାରିବି ପାରିବି ପାଇ ।
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆଗଛ !
ଜାଣିତ ନଥିଲି କେଉଁଠି କିଭଳି ବନ୍ଦୀ ପରାଏ ରହି,
ମତେ ତମେ ନିତି ଅପେକ୍ଷା କରିଅଛ !
ଦିନ ରାତି ତୁମେ ଦେଖୁଅଛ ମୋରେ
ଏ ପାଖେ ଆସିବା ଯିବା,
ଡାକୁଥିବ ମୋରେ ଖୋଜୁଥିବ ମୋରେ
ଆକୁଳ ନୟନେ ଚାହିଁ, ମୁଁ କିଆଁ ଜାଣିବି ଅବା ?
ଦିନେ ମୁଁ ଦେଖିଲି, ପଚାରି ବୁଝିଲି
ମୋ ବାଡ଼ି ବଗିଚା ବାଡ଼ର ସେ ଧାରେ, ଧାରେ
ତୁମେ ଥିଲ ଦିନେ ଆଜି ରହିନାହଁ
କେଉଁ ସଇତାନ ହାତରେ ରହିଚ ନିର୍ମମ ଅଧିକାରେ;
ଦେଖିଲି ତୁମରି ରୁକ୍ଷ ମଳିନ ଅରକ୍ଷ ବେଶ
ରହିଅଛ ତୁମେ ପ୍ରାଣହୀନ ପରି ଜୀଇ,
ଶୋଣିତ ଦେଇ ଯେ ଜନ୍ମ ଦେଇଚି
ଥିଲେ ସିନା ତାହା ପାଖେ
ଦୁଃଖ ତୁମର ବେଦନା ତୁମର ବୁଝନ୍ତା ସିଏ
ହସିଖେଳି ତୁମେ ରହିଥାଆନ୍ତ
ଯାହା ଲୋଡ଼ା ସବୁ ଅଯୋଚିତ ରୂପେ ପାଇ !
ଦେଖିଲି ଗୋଟିଏ ନଡ଼ିଆ ପଇଡ଼,
ଗୋଟମା କଷିବି ନାଇଁ,
ସବୁ ଦୁହିଁଦାହିଁ କେ ନେଇ ଯାଇଚି କାହିଁ;
ଯେଭଳି ଗୋଟିଏ ଆଣ୍ଠୁକୁଡ଼ା ବା
ଏକାକୀ ଜୀବନେ ହାହାକାର କରୁଥାଏ
ମହାଶୂନ୍ୟକୁ ଚାହିଁ,
ସେଇ ଭଳି ତୁମେ ନିଶାଖା ପରାଏ
ପଡ଼ିରହିଅଛ
ସୃଷ୍ଟିର ମଧୁ ଟିକିଏ ପାରୁନୁ ପାଇ,
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆଗଛ !
ଜାଣିତ ନଥିଲି, କେଉଁଠି କିଭଳି
ବନ୍ଦୀ ପରାଏ ରହି
ମତେ ତମେ ନିତି
ଅପେକ୍ଷା କରିଅଛ !
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆଗଛ !
ଚମକି ଉଠିଲା ରକ୍ତ ମୋହର
ଶିରା ଉପଶିରା ଧରି,
ଆଜି ଆଜି ଆଜି ଏଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତେ
ତୁମରେ ଆଣିବି
ନିଶ୍ଚେ ମୁଁ ମୁକୁଳାଇ
ପ୍ରତିଜ୍ଞା କଲି, ନ ବିଚାରି ଆଗପଛ !
କିଏ ସେ ଆସିବ ଖୁନ୍ କରିବାକୁ କରିଯାଉ ମତେ ଖୁନ୍,
ଆସୁ କେ ଆସିବ ଗାଳି ଗୁଲ୍ଲଜ ଦେଇ ଲଗାଇବ ଧୁମ୍।
ଆସୁକେ ଆସିବ ଦଳ ବଳ ଧରି ଲଢ଼ିବାକୁ ମୋର ସହ,
ମୁଣ୍ଡ ପାତି ମୁଁ ଥମିଯିବି ନାଇଁ
ଛଡ଼ାଇ ଆଣିବି ସେ ମାଟି ଟିକକ
ଯହିଁ ଲଗାଇଚନ୍ତି ଗଛ ଓ ପତ୍ର
ମୋର ପିତୃ ଓ ପିତାମହ !
ଉଦାସୀନ ରହି ଭୀରୁତାର ମୁହଁ ଦେବିନାଇଁ ପରିଚୟ !
ନିଜ ଘର ମାଟି ଦେଶ ସମ୍ପଦ ସଇତାନ ହାତେ ଦେଇ
ଧରାରେ ଚାଲିବା କି ବିରାଟ ପରାଜୟ ! !
ଗୋଟେ ଅନାଚାରୀ ପାଦତଳେ ମୁହଁ
ଫିଙ୍ଗି ତୁମରେ
ଚାହୁଁଥିବି ଯେବେ ପଡ଼ିଅଛ ତୁମେ ହୋଇ କ୍ଷତ ବିକ୍ଷତ,
ଜଣେ କ୍ରୀତଦାସ ବଡ଼
ମଣିଷ ନୁହେ ମୁଁ ସୃଷ୍ଟି ଉପରେ ବଞ୍ଚି ରହିବା ଲାଗି
ମିଥ୍ୟା ନୁହେଁ ଏ ସତ,
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆ ଗଛ !
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆ ଗଛ,
ତୁମକୁ ଯେ’ ଦିନ ଅଧିକାର କରି
ତୋଳିଲି ନଡ଼ିଆ, ତୋଳିଲି ପଇଡ଼
ସେ ଯଦୁ ମିଶ୍ର, କି ଅବା ହିଂସ୍ର
ଜାନୁଆର ପରି ଝପଟି ଆସିଲା
କାମୁଡ଼ି ବିଦାରି ମତେ ଅବା ତହିଁ
କରିଦେବ ଧୂଳିସାତ୍।
ବୁଲାଇ ବୁଲାଇ ରକ୍ତିମ ଆଖି ଡୋଳା
ଚାହିଁଲା ଚାହିଁଲା ମୋତେ
ହିଂସାର ନିଆଁ-ହୁଳ ବା ଦୁଇଟା
ଜଳୁଚି ଯେଭଳି ସତେ ।
ତା’ ଦେହ ମନର ପ୍ରତି ରନ୍ଧ୍ର ବା
କହୁଥିଲା ମୋରେ କଥା
ନଡ଼ିଆ ଗଛଟା ଉପାଡ଼ି ତହିଁରେ
ପିଟି ଦେବି ତୋର ଛତୁ ହୋଇଯିବ ମଥା ।
ଏଇ ମୋର ଗଛ ତୁମକୁ କିଏ ସେ
କହିଲା ଛୁଇଁବା ପାଇଁ,
ଦେଖିବି କେମିତି ନବ ଏଇ ଗଛ
ଆଜିଠାରୁ ତୁମେ
ଏପାଖ ମାଡ଼ିବି ନାଇଁ । ’’
ମୁଁ କହିଲି ତାରେ
‘‘ଫେରିଯାଅ ତମେ ହେ ଯଦୁ ମିଶ୍ର ଆସନା ଏଠିକି ଆଉ
କଥା କହ ନାଇଁ ଆଉ ବେଶି ବେଶି ହଲାଇ ତୁମରି ବାହୁ;
ମୁହଁ ଆଉ ମୋର ବଂଶର ଯେତେ ପିତୃ ଓ ପିତାମହ
କାର ଗଛ ମାଛ ନେଇନୁ ବଳାତ୍କାରେ
ପଥ ଭିକ୍ଷୁକ କରିନୁ ବଳାତ୍କାରେ
ପଥ ଭିକ୍ଷୁକ କରିନୁ କାହାରେ
ଲୁଟି ନେଇ କାର ଜମି ବାଡ଼ି ଘରଡିହ !
ମୁହଁ ଆଉ ମୋର ବଂଶର ଯେତେ ଛନ୍ତି ପୁରୁଷ ନାରୀ,
ରକ୍ତେ ଆମର ଲେଖାନାଇଁ ଲେଖାନାଇଁ
କେଉଁଠି କିଭଳି ସବୁ କରି ଚୋରିଚାରି
ଧନ ସମ୍ପଦ ମାରି ଆଣି ହେବୁ ସାଧବ ଲକ୍ଷପତି
କାର ଦି’ପଇସା ଧାରିନାହୁଁ ଆମେ
ଠେଲି ଦେଇ ନାହୁଁ କାହାକୁ ସେ କେଉଁ ଗାତେ
କା’ ଆଖି ଲୁହରେ ଗଢ଼ିନୁ ସୌଧ
ବାଟି ବାଟି ଜମି କରିନାହୁଁ ଏଇ ହାତେ
ମୋର ବାପ ଅଜା ରୋପିତ ଏ ଗଛ
ମୂଳ ଯାଇଅଛି ମୋହରି ମାଟିରେ ପୁରା
ତାକୁ ନେଇ ତୁମେ ଚୋର ଡକାଏତ ପରି,
କଥା କହିଲାରୁ
ଦେଖାଉଛ ମୋତେ ଛୁରା !
ମୋର ବାପ ଅଜା ଶୋଣିତ ଯେବେ ଏ
ତରୁ ପତ୍ରର ପ୍ରତିରେଣୁ ତଳେ ଥାଏ,
ମୋର ବାପ ଅଜା ପରଶ ଯେବେ ଏ
ଆକାଶ ସ୍ପର୍ଶୀ ଗଛଟି ସେ’ ଦିନୁ ବହେ,
ମୋର ଏଇ ମାଟି ଉପରେ ଯେବେ ‘ସେ
ସେ’ଦିନୁ ହୋଇଚି ଛିଡ଼ା,
ହାତେ ମୁଠୁଣିଏ ଚାଖଣ୍ଡେ ଯେବେ
ଭେଦିନି ତା’ ଚେର ତୁମ ମାଟି ଗୋଡ଼ିଶିଳା,
ବରଷ ବରଷ ଧରି ସିଏ ଯେବେ
ଆମକୁ ଦେଇଚି ଫଳ
ସୁଖ-ଦୁଃଖର ଗୁରୁ ବିପଦର ହୋଇଅଛି ସହଚର
ତା’ ଆମ ଭିତରେ ବଂଧନ ଯେବେ
ରହିଚି ନିବିଡ଼ତମ
ଆମରି ମାଟିରେ ସେ କେଉଁ ଅନାଦି କାଳୁ
ଆମ ପାଇଁ ଯେବେ
ଫୁଟିଚି ଗୋଟାଏ ମୁଗ୍ଧ ସପନ ସମ
କେନେଇ ପାରିବ ତାରେ ?
ସବୁ ଝଡ଼ ସବୁ ଝଞ୍ଜା ଭେଦି ସେ
ପଡ଼ିବ ସେଇଠି ଢଳି,
ଜୀବନର ଡାକ ଯେଉଁଠି ତାହାରେ
ଉନ୍ନନ କରେ ଚଞ୍ଚଳ କରେ
ମୁଗ୍ଧ ପାଗଳ କରେ ।
ଫେରିଯାଅ ତମେ ହେ ଯଦୁ ମିଶ୍ର ଫେରିଯାଅ ‘ଫେରିଯାଅ !
ମୋର ଏଇ ଗଛ ମୋର ଏଇ ମାଟି କହିକି ପାରିବ ?
ରସନା ତୁମର ଖନି ମାରିଯିବ
ପଇଟିବ ନାଇଁ ଗୋଟେ ଅକ୍ଷର ପ୍ରାୟ !
ସେ ମହାଦମ୍ଭ ନାଇଁଛି ତୁମର
ଭଲ କରି ତୁମେ ନିଜକୁ ଟିକିଏ ଦେଖ,
ଏଡେ କି ସହଜ ଧୂଳି ଦେଇ ଆନ ଆଖେ
ଧରାରେ ଚାଲିବା ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ ଟେକି ବେକ ?
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆ ଗଛ !
ସେ ଯଦୁ ମିଶ୍ର, ଗୋଟାଏ ହିଂସ୍ର
ଜାନୁଆର ପରି ଝପଟି ଆସିଲା
ସେଇଦିନ ଦେଖିଅଛ ।
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆ ଗଛ !
ତୁମରେ ଯେ’ଦିନ ସଂଗ୍ରାମ କରି
ଆଣିଲି ମୁଁ ମୁକୁଳାଇ,
ହସିଲା ଆକାଶ, ନ ଚିଲା ଧରଣୀ
ମୋର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ, ନିମ୍ନେ
ଅବା ମୋର ଆଗପଛ ।
ଅହିରାଜ ସାପ ପାଟିରୁ ନିରୀହ ଛେଳିପିଲାଟାକୁ
ଭିଡ଼ି ଆଣିବାର ପରି
ଆଣିଲି ତୁମକୁ
କେତେ ସାହସ ଓ ବଳ ବିକ୍ରମ ଧରି !
କିଏ ସେ କହିଲା, ଆଚ୍ଛା କରିଚ, ଠିକ୍ କରିଚ,
ତୁମରି ଗଛଟା ସେ କିଆଁ ବସିବ ମାଡ଼ି ?
ଆନ କେ କହିଲା-
ମଉନ ରହିଲେ, ନୀରବ ରହିଲେ,
ଏ ଲୋକଗୁଡ଼ାକ
ସବୁ ନେଇଯିବେ, ସବୁ ଖାଇଯିବେ;
ପଙ୍ଗପାଳର ଏମାନେ ବଂଶଧର,
ଏ ସାରା ଗାଆଁରେ
ରହିଅଛନ୍ତି ମହା ଅଭିଶାପ ପରି ।
ସେ ଯଦୁ ମିଶ୍ର ଲାଂଗୁଡ଼ ଜାକି ଚାଲିଗଲା
-ଆଉ କହି ପାରିଲାନି କଥା
ମୁହଁରୁ ତାହାର ପାଣି ମରିଗଲା ।
ଲଇଁ ଗଲା ତାର ରାକ୍ଷସ ପରି,
ମେରୁ ମର୍ଦ୍ଦନ ମଥା !
ସାତଦିନ ଯାଏ ଘରୁ ସେ ବାହାରି ନାଇଁ !
ଭୁଲ୍ ଉପରେ ଭୁଲ ଯେ କରେ, ଆହୁରି ଯେ କରେ ଭୁଲ,
ଭୁଲ୍ରେ କେହି ଆସିବେନି
ତାର ସାହାସାଥି ହେବାପାଇଁ ।
ହେ ମୋର ନଡ଼ିଆ ଗଛ !
ସେଇ ଦିନୁ ତମେ
ମୋ ବାଡ଼ି ଭିତରେ
ମୋର ହୋଇ ରହିଅଛ !
ହସୁଅଛ ତୁମେ, ହସୁଅଛି ମୁହିଁ,
ହସୁଚି ମୋର ଏ ମାଟି,
ସେ କେତେ ଯୁଗର ମଧୁବଂଧନ
କେ’ନେଇ ପାରିବ କାଟି ?
ସଇତାନ ହାତେ ସତ୍ୟଟା ଯେବେ
ଏକବାର ଯିବ ମରି,
ଏ ମହାଆକାଶ, ଏ ମହାପୃଥିବୀ
ଇମିତି ରହିବ ନାଇଁ
ରହିଲେ ରହିବ
ଗୋଟାଏ ବିରାଟ ପାଉଁଶ ପାହାଡ଼ ପରି !
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯାଆରେ ତୁରିତେ ଭେଦି ବନ ବିଲ ଭୁଇଁ
କହିବୁ ସେ କାନେ କେତେ ମନଦୁଖେ ରହିଚି ଜୀବନେ ମୁହିଁ,
ବରଷ ଉପରେ ବରଷ ବିତିଚି ସାଗର ଲହରୀ ପରି
ପରାଣ ବେଦନା କେବେ ସେ ବୁଝିବ ଯାଇଚି ତ ହଁକରି ।
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯାଆରେ ତୁରିତେ କହିବୁ ସେ କାନେ କାନେ
କଥା ଦେଇ କଥା ନ ରଖି ପାରିବା କି ବାଧା ପରାଣେ ଆଣେ,
ସାରାଟି ଜୀବନ ରହିଚି ମୁଁ କିବା ପାରାବାର ବେଳାଭୁଇଁ
ଦିବା ନିଶିଥିନୀ ଦେଖୁଚି ସପନ କିଏ ଆସିଯିବ ଛୁଇଁ ।
ମରୁ ମରୀଚିକା ପରି ହୀନିମାନେ ରହିଚି ପରାଣ ଧରି
ମଧୁ ସମ୍ପଦ କିଏ ଭରିଦେବ ନିଜରୁ ନିଜର କରି,
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯାଆରେ ତୁରିତେ ଯାଇଚୁ ତୁ ବହୁବାର
ମୋ ଲାଗି ପରାଣେ କମ୍ପନ ଆସେ ଶୁଣି ମୋ ଦଇନି ଭାର ?
ନାଇଁଛି ମୋହର ଯାନ କି ବାହାନ ପଦ ପଦବୀ ତ ନାଇଁ
ନାଇଁଛି କ୍ଷମତା ରକ୍ତିମ ଆଖେ କାହାରେ ପାରିବି ଚାହିଁ,
ଶିଶୁଟିଏ ପରି ଖେଳେ ବୁଲେ ଚାଲେ ଗୀତ ଗାଇ ଅବିରଳ
ଜାଣିନି ଜନମୁ ନଅ ଛଅ କରି ପାଲଟିବା ଟାଉଟର ।
ସରଳ ଜୀବନେ ଚାଲି ମୁଁ ଆସିଚି ସାରାଟା ଜୀବନ ଧରି
ମୋରେ ସେ ଦେଖୁଚି ଭିତରେ ଭିତରେ ସାତ ହୀନିମାନ କରି,
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯାଆରେ ତୁରିତେ ଏଇ ଶେଷ ଥର ପାଇଁ
ଆଉ ତୁ ଯିବୁନି ମୋ ମରମ ବ୍ୟଥା ତୋ ଟିକି ପରାଣେ ବହି ।
ଜୀବନର ଯେତେ ମୋହନ ସପନ ଫୁଟି ଯାଉ ପଛେ ଝଡ଼ି
ଭୁତଳ ଶୟନେ ନିମିଷୁ ନିମିଷେ ପାଲଟି ମାଟି ବା ଗୋଡ଼ି,
ଦିଗ୍ବିଦିଗେ ମୋ ଟିକି ପତକାଟି ଆକାଶ ନୀଳିମା ଚିରି
ନ ଉଡ଼ୁ ପଛକେ, ନ ଦେଉ ପଛକେ ମାନ ସନମାନ ଶିରୀ ।
ଯେତେ ଆଶା ଯେତେ ବାସନା ପରାଣେ ସବୁରି ସମାଧି ହେଉ
ଯେତିକି ପାରିଚି ସେଇ ଟିକ ମୋତେ ଯେ ମଧୁ ଦେବାର ଦେଉ,
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯିବାକୁ ତୁରିତେ ଏତେ କିପାଇଁ ଡେରି ?
କହିବାକୁ ମୋର ପରାଣ ବାରତା ଡାକ ଘରୁ ଆସୁ ଫେରି ।
ତୋରେ ଟିକେ ଚାହିଁ ଦିଏ କେ ଫୋପାଡ଼ି ସେ କେଉଁ ଅଳିଆ ତଳେ
ଆଦର ସେନେହେ ଚାହେଁ ନାଇଁ ତୋରେ ଆପଣାର କରି ଥରେ,
ଏତେ ଅପମାନ ଲାଞ୍ଛନା ସହି ତଥାପି ଯାଉଚୁ ଚାଲି
ଅନୁଗ୍ରହର ବିନ୍ଦୁଏ ହେଲେ କିଏ ଅବା ଦେବ ଢାଳି ।
ଯାଆ ଯାଆ ଚିଠି ଯାଆରେ ତୁରିତେ ଆଜି ଶେଷ ଥର ପାଇଁ
ହତଭାଗା ଯିଏ ଆପଣାର କରି ତା’ରେ କେ ପଚାରେ କାହିଁ ?
ହୃଦୟର ସେଇ ମଧୁ ବଇଭବ ନ ଆସେ ଯେଉଁଠି ଝରି
ଥରକୁ ଦି’ଥର ଯିବା ସେ ଦୁଆରେ ଲାଗେ ମରିଗଲା ପରି ।
ନିଠୁରୁ ନିଠୁର ହୋଇ ସିଏ ଯେବେ ଚରଣେ ଆଡ଼େଇ ଦିଏ
ଫେରି ତୁ ଆସିବୁ ମୋ ହାତର ଚିଠି ମୋ ଓଠ ବଚନଟିଏ,
ଏତେ ନିର୍ଲଜ ହୋଇ ସେ ଦୁଆର ଯିବାଠୁ ନ ଯିବା ଭଲ
ନିଜ ଦୁଖେ ଥିଲେ ନିଜର କୁଟୀରେ ସରଗ ତହୁଁ କି ବଡ଼ ?
ଲାଞ୍ଚ ମିଛ ଓ ଜାଲ ଜୁଆଚୋରୀ ଭିତରେ ବଢ଼ିଚି ଯିଏ
ଦିନ ରାତି ସଦା ସର୍ବଦା ଯିଏ ପରର ରକତ ପିଏ,
ଫିସାଦ ଭିତରେ ଆସ୍ୱାଦ ପାଏ ଯାହାର ମରମ ତଳ
ଫେରିଆ ଫେରିଆ ଛୁଅଁ ନା ସେ ମାଟି ନରକର ଗହ୍ୱର ।
ଚକ୍ଚକ୍ଚକ୍ ଦିଶିବେ ଉପରେ ସତେ ବା ଦେବତାଟିଏ
କିଣିନେବେ ସେହୁ କଥାରେ କଥାରେ ସତେ ବା ତୁମରି ସିଏ,
ସେ ନୁହେ ତୁମର, ସେ ନୁହେ ଆମର, ସେ ନୁହ କାହାର ମୋଟେ,
ସାରା ଦୁନିଆକୁ ଗିଳିଦବା ପାଇଁ ଅଜଗର ସାପ ଗୋଟେ ।
ଫେରିଆ ଫେରିଆ ମୋ ହାତର ଚିଠି ମୋ ଓଠ ବଚନଟିଏ,
ମହା ବେଦନାର ଲୁହ ନିଶ୍ୱାସ ପରାଣେ ଯାହାର କମ୍ପନ ନାଇଁ ଆଣେ
ମଧୁ ସମ୍ପଦ ଦେଇ କି ପାରିବ ସିଏ ?
ଏ ମରୁ ପ୍ରାନ୍ତର ପରି ଆଜି ମୁଁ ରହିଚି ପଡ଼ି
ସେ ଶ୍ୟାମ ଲାବଣ୍ୟ ସବୁତ ଯାଇଚି ଝଡ଼ି,
ମୋରେ କିଏ ନାଇଁ ଖୋଜେ ଗୋଟାଏ ନିମେଷ ଲାଗି
ଦୁର୍ଭାଗା ଜୀବନେ ମୋର କି ଶିରୀ ଉଠିବ ଜାଗି ?
ଯା’ ଦେବାର ଦେଇଚି ମୁଁ, ଆଜି ସିନା ହୀନିମାନେ
ରହିଚି ଏ ଧରିତ୍ରୀର କେଉଁ ଅପନ୍ତରା ଥାନେ,
ଅଭାବ ଓ ଅଶ୍ରୁ ଘେନି ପଡ଼ିଚି ଏକାଟି ହୋଇ
ନିଭିଯିବି ସବୁ ନେତ୍ର ଆଢ଼ୁଆଳେ ଶୋଇ ରହି ।
ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପଥେ ଘାଟେ କିଏ ଯାତ୍ରୀ ଦଳେ ଦଳେ
ମୋ ସ୍ମୃତି ଟିକକ ମନେପକାଇବେ ଥରେ ଥରେ,
ଶିହରି ଉଠିବି ମୁହିଁ, ଥାଏ କୁ’ ଅଜଣା କଣେ
ମୋ ଜୀବନ ଶେଷ ପରେ ନିଃଶେଷ ହେବିନି କ୍ଷଣେ ।
କ୍ଷତି ସେ କରିନି ମୋର
ଆସିଥିଲା ଏଥି ଆଶ୍ରାନବାର ପାଇଁ,
ତା’ପରେ କାହିଁକି ହେଲି ନିଷ୍ଠୁରତର
ଚାଲିଗଲା ସିଏ ଆଉ ଏଠି ଫେରିନାଇଁ ।
ମହା ଜଗତର ଅସୀମ ଅନ୍ତରାଳେ
ମିଶିଗଲା ସିଏ ଟିକିଏ ତୃପ୍ତି ହାୟ !
ଦେଇପାରିଲିନି, ଅତୃପ୍ତ ହୋଇ ସିଏ,
ଚାଲିଗଲା ସେ ଯେ
ନିତାନ୍ତ ଅସହାୟ !
ଚାଲିଗଲାବେଳେ ପଛକୁ ଚାହିଁନି ଫେରି
କାହିଁକି ଚାହିଁବ ! ଲାଗିଥିବ ହୀନିମାନ,
ଗଭୀର ଦୁଃଖ ଦଇନେ କେ’ ରହିପାରେ
ରହିପାରିବନି ସହି ମୁହୂର୍ତ୍ତେ କିଏ
ବାଜିଗଲେ ଅପମାନର ତୀବ୍ର-ବାଣ !
ଚାହିଁଚି ମୋହର ସମ୍ମୁଖେ ଗଲା ଚାଲି
ଉଁ ଚୁ ହେଲେ ପଦିଏ କହିନି କଥା,
ଅଧିକାର ତାର ନାଇଁ ଥିଲେ ମୋହପରେ
ଆସିଥାନ୍ତା କି ଶମିବାକୁ ତା’ର ବ୍ୟଥା ?
ଫେରାଇ ଦେଲି ମୁଁ ଆଗନ୍ତୁକ ସେ ଜଣେ,
ତାରେ ମୁଁ ହୁଏତ, ଦେଖିନାଇଁ ପାରେ ଥରେ
ଚାଲିଗଲା ଧୀର ପଦ ବିକ୍ଷେପେ ସିଏ
ଅତୃପ୍ତିର ନିଃଶ୍ୱାସଟିଏ
ପକାଇ ଧରଣୀ ପରେ ।
ଯେତେ ଖୋଜିହେଲେ
ଯେତେ ଲୋଡ଼ିହେଲେ ତାରେ;
ସେଇ ଅସହାୟ ବୁକୁ ତଳେ
ଯେଉଁ ବାଧା ଟିକ ଥିବ
ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତେ ଛୁଇଁ
କେବେ ନିଭାଇ ପାରିବି ମୁହିଁ ?
କେଉଁଠି ସେ ଥିବ ? କିଭଳି ସେ ଥିବ ରହି ?
ଚାଲିଗଲା ପଛେ ପଛକୁ ଚାହିଁନି ଫେରି
କରିନାଇଁ ଆଉ ଅନୁରୋଧ ଲବେ
ଠିଆ ହୋଇ ମୋରେ
ଅଳପ ମଉନେ ଚାହିଁ,
ଟିକିଏ ଫେରାଇ ଆଣି ପାରିଲିତ ନାଇଁ !
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ମୁଁ ଖୋଜି ହେଉଅଛି ତାରେ
ଟିକିଏ ଆଉଁସି
ଟିକିଏ ରହିଚି ଚାହିଁ-
ଲୁହ ଛଳ ଛଳ ନୟନେ କହିବି
ପଦିଏ ମାତ୍ର କଥା-
ଭୁଲି କରିଚି, ଭୁଲ୍ କରିଚି ମୁହିଁ,
ଦୂରେ ଦୂରେ ତୋରେ
ନିଠୁରେ ଫେରାଇ ଦେଇ ।
କି ଜୀବନ ଇଏ ମୋର !
ଜାଣିପାରିଲିନି ଯେବେ ମୁଁ କାହାର
ହୃଦୟ ତଳର ଜାଳା ଯନ୍ତ୍ରଣା ବଥା !
ଅପରାଧୀ ମୁହିଁ ଅପରାଧୀ ! ଅପରାଧୀ ! !
ମହା ଧରଣୀର ମହାବନ୍ଧନ ଚାଲିଲି ମୁଁ ଦଳି କୁଦି,
କେଉଁଠି ଥିବ ସେ ମହା ଧରଣୀର
କେଉଁ ଆଡ଼େ, କେଉଁ ଆଡ଼େ
ବିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଲି ତାହାଠୁ
ମୋହ ତହୁଁ ବଳି
ହତଭାଗା କିଏ ସୃଷ୍ଟିର ଏଇ ପାରେ ! *
* କବି ଖଲିକୋଟରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିଲେ ଗୋଟାଏ ବସାଘରେ । ଦିନେ ଭାରି ବର୍ଷା ହେଉଥିଲା । ଗୋଟିଏ ବଳଦ କବିଙ୍କ ବସାଘର ବାରଣ୍ଡାରେ ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ଆସିଲା । ବସାର ପାହାଚ ଉପରେ ପାଦଦେବାବେଳେ କବି ତାକୁ ପାଟିକରି ଓଡ଼ାଇ ଦେବାରୁ ବଳଦଟି ଚାଲିଗଲା । କାହିଁକି ତଡ଼ିଦେଲି ବୋଲି କବିଙ୍କ ମନରେ କ୍ଷୋଭ ଆସିଚି-ଏ ଘଟଣା ଉପରେ କବିତାଟି ଲେଖାଯାଇଚି ।
ଲଂଘି ସୁଦୂର ପଥ ଆସିଲାଣି ଚାଲିତ
ତା’ ମୋହନ ରୂପ ଛଇ
ଦିଶିଯିବ ଏଇ ଆଜି କାଲିତ !
କାନେ କାନେ କିଏ ଗଲା କହି ଯେ
ସେ ଦିନୁ ତାହାରେ ଚାହିଁ
ପଲକ ମୋ ପଡ଼େ ନାଇଁ
ତନ୍ମୟ ହୋଇ ମୁହିଁ ରହିଅଛି ଖାଲିତ
ଲଂଘି ସୁଦୂର ପଥ ଆସିଲାଣି ଚାଲିତ ।
ଭୁଲିଗଲି ଖାଇବା ମୁଁ ଭୁଲିଗଲି ପିଇବା
ଭୁଲିଗଲି ରାତିସାରା ଶୋଇବା,
ଆପଣାକୁ ଆପେ ମୁହିଁ
ଭୁଲିଗଲି ସତରେ
ଏ ଧରଣୀ ପଥରେ
ଦିନ ଗଲା ରାତି ଗଲା
ସନ୍ଧ୍ୟା ସକାଳ ଗଲା
ସୁଦୂର ପାହାଡ଼ ତଳେ ମିଳାଇ
ଚଞ୍ଚଳ ଉନ୍ନନ ଦେହ ମନ ମୋହରି
କାହାରେ ଦେଖିବ ଟିକେ
କେବଳ ଦେଖିବ ଟିକେ
କେତେ କଳ୍ପନା ନିଏ ବୁକୁ ତଳେ ଖେଳାଇ
ଦିନ ଗଲା, ରାତି ଗଲା
ସୁଦୂର ପାହାଡ଼ ତଳେ ମିଳାଇ ।
କିଏ ପୁଣି ସୁଦୂର ଅୟନୁ ମୋରେ କହିଲା
ଏବେ ନୁହେଁ, ଏବେ ନୁହେଁ,
କେବେ ସିଏ ଆସିପାରେ
ତା’ର କିଛି ଥୟ ନାଇଁ
ରକ୍ତ-ପ୍ରବାହ ମୋର ଦପ୍କିନା
ତାଳୁରୁ ତଳିପାଯାଏଁ ବହିଲା
ଆଖିରୁ ଖସିଲା ଲୁହ
କଳା ପଡ଼ିଗଲା ମୁହଁ
ହୁଏତ ନ ଦେଖିପାରେ
ହୁଏତ ନ ଆସିପାରେ
ଏ କୁଟୀର ପଥଧାରେ
କେତେ ଦୂରେ କେଉଁ ଦୂରେ, ଅଟକି ସେ ରହିଲା
କିଏ ପୁଣି ସୁଦୂର ଅୟନୁ ମୋରେ କହିଲା ।
କାହାପାଇଁ କିଏ କେତେ ଆସିଲେ
ମୋ ପାଇଁ ଯେ’ ଆସିବାର
ଆସିନି ଆସିନି
ଆଉ ଆସିବ ସେ ନାଇଁକି ?
ବେଳତ ଗଲାଣି ମାଡ଼ି
ଅନ୍ଧାର ଯିବ ମାଡ଼ି
ଦିଗନ୍ତ ତଳେ ତଳେ
ଏ ଆଖି ଦୁଇଟି ଢାଳି
ବସି ରହିବି ମୁଁ କାହିଁକି ?
ମୋ ପାଇଁ ଯେ ଆସିବାର
ଆସିନି ଆସିନି
ଆଉ ଆସିବ ସେ ନାଇଁକି ?
ଭାଷା ଦେଇ ଆଶା ଦେଇ
କିଭଳି ରହିଲା କେଉଁ ରାଇଜେ
ଆସି ଆସି ଆସିଲାନି
ବନ୍ଦୀ ପରାଏ କିଏ
ରଖିଲା ବା କାହିଁ ଯେ
ତାର ଶିରୀ ବଇଭବ
ମୋ ପରାଣ-ଗଉରବ
ଟିକିଏ ତ ଦେଖିଲିନି
ଟିକିଏ ତ ଚାହିଁଲିନି
ତା’ ଲାଗି ଆକୁଳ ହିଆ
ବିଦ୍ରୋହ କରିଉଠେ
ଗଗନ ପବନେ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ଯେ
ଭାଷା ଦେଇ; ଆଶା ଦେଇ
କିଭଳି ରହିଲା କେଉଁ ରାଇଜେ !
ଏତେ ହୀନ, ଏତେ ହେୟ, ଏତେ ସେକି ତୁଚ୍ଛ ?
କା’ ଆଖିରେ ନୁହେଁ ସିଏ ଲବେହେଲେ ଉଚ୍ଚ ?
ରହିଚି କେଉଁଠି ପଡ଼ି
ରହିଥିବ ସେଇଭଳି
ଆସିଲେ ଆସିବ କେବେ
ନ ଆସିଲେ ନ ଆସିବ
ନିଭିଯିବ ପଛେ କାହିଁ
ଆସିବନି ଆସିବନି
କୋଟି ହୀନିମାନଭରେ
ଧରି କାହା ପୁଚ୍ଛ
ଏତେ ହୀନ ଏତେ ହେୟ
ଏତେ ସେ କି ତୁଚ୍ଛ ?
ଆସିଲେ ଆସିବ ସିଏ ଆସିବାର ପରି ଦିନେ
କାଟି ସବୁ ଶୃଙ୍ଖଳ
କମ୍ପାଇ ଚରାଚର
ଶଙ୍ଖ ବଜାଇ ଦିଗ୍ବିଦିଗେ
ଜନମ ଜନମ ମୋର ବିତିଯାଉ ପଛକେ
ଥାଉ ଏ ଆଖିରେ ଲୁହ
ଚାହିଁ ବସିଥିବି ମୁହିଁ
ଉତ୍ସୁକ ହୋଇ କିବା
ଅଧିକରୁ ଅଧିକେ
ଦେଖିବି ଦେଖିବି ତାରେ ଦିଗହୀନ ପାରାବାରେ
ଊର୍ମି ଗୋଟିଏ ସେତ
ନାଚି ନାଚି ଢଳି ଢଳି ଯାଏରେ
ସେ କେଉଁ ସୁଦୂର ବେଳା
ଚୁମି ଦିନ ରାତି ସାରା
କାନେ କାନେ ତାର କିବା ।
ମନ୍ତ୍ର ସେ ଗାଏରେ !
ଦେଖିବି ଦେଖିବି ମୁହିଁ କେବଳ ମୁହିଁ ଦେଖିବି
ଆକାଶ ଅବନୀ ଭରି
ଚଉଦିଗେ ଦେଖିବି
ତାହାରେ ମୁଁ ତାହାରେ
ବସି ଏଇ ଘାଟପାରି ନାଆରେ ।
ସବୁଠୁ ଆଖି ମୋର ଆସିଲା ଫେରି,
ତୁମଠୁ ଆସିଲାନି ଫେରିତ,
ତୁମରି ଦେହ ମନ ହୃଦୟ ତଟେ
ରହିଲା କେବଳ ସେ ଘେରିତ !
ମାଗିଲା ନାଇଁ କିଛି ମାଗୁଣି ସତ
ପାଇଲା ଆପେ ଆପେ କିବା ସେ,
ଭାଳିଲା କି ମାଧୁରୀ ଧରାରେ ବଡ଼
ଥିଲେ ଗୋ ତୁମ ବୁକୁ ନିବାସେ ।
ପାଷାଣ ପରି ତୁମେ ରହିଲ ସିନା
ତଥାପି ମନର ସେ ଗହୀରେ,
ଟିକିଏ ଉଠିଥିବ ଚହଲି ତୁମେ
ଚାହିଁଲା ବେଳେ ମତେ ପହିଲେ ।
ତୁମରି ଦାନ ଯାହା କି ଦେବ ମତେ
ପାଏ ମୁଁ ଆପେ ଆପେ, ପାଏତ,
ଏ ମହା ସୃଷ୍ଟିରେ ଯେଉଁଠି ତମେ
ସେଠି ମୁଁ ଚିରଦିନ ଥାଏତ ।
ଆପଣାରୁ ବଳି କେତେ ଆପଣାର କରି ତୁମରି ଦୁଆରେ
ଡାକିନି ତୁମକୁ ସିଏ !
ତୁମେ କିନ୍ତୁ ଚିହ୍ନି ନ ଚିହ୍ନିଲା ପରି ରହିଲ ନିର୍ବାକ ।
ଥୋଇଲନି ପାଦ ତବ ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ପାଇଁ ସେଇ ରାସ୍ତାଧାରେ,
ପାଦତଳେ ଦଳି ତାର କଥା
ଚାଲିଗଲ ଚାଲିଗଲ ତମେ ଦର୍ପଭରେ ତୋଳି ତୁମ ମଥା ।
ଫେରି ଟିକେ ଚାହିଁଲନି, ଶୁଣିଲନି,
ଗଛତଳେ ରାସ୍ତାଦାଢ଼େ ତଥାପି ତୁମରି ଲାଗି ହୋଇଚି ସେ ଠିଆ ।
ତୁମେ କିନ୍ତୁ ତା’ ଉପରେ
ଫିଙ୍ଗିଚ ଫିଙ୍ଗୁଚ ଛେପ, ଫିଙ୍ଗୁଚ ବି ଆବର୍ଜନା ଅସ୍କରା ଅଳିଆ ।
ଖାଲି ବି ସେତିକି ନୁହେଁ,
ଚରଣେ ନିର୍ମମେ ଦଳି ଦୂରେ ବହୁ ଦୂରେ ଦେଇଚ ଫୋପାଡ଼ି,
ତୁମରି ଆଖିରେ ଅବା ସେ ଗୋଟିଏ
ପ୍ରାଣହୀନ ନଗଣ୍ୟ ଅଗାଡ଼ି ।
କୃଷ୍ଣ ଯବନିକା ଟାଣି ତା’ ଭିତରେ ରହିଅଛ ତମେ ।
ଠିଆ ହୋଇ, ହୋଇ ସିଏ ଯାଏ ଡାକିଡାକି
ସତେ ବା ଲୁଚୁଚି ସିଏ, ବୁଲା କୁକୁରଟେ ତୁମରି ନୟନେ !
ତୁମେ ତାରେ କରିଅଛ ଉପହାସ
ଦେଇଅଛ ତୀବ୍ର ଅପମାନ,
ବେଳେ ବେଳେ ଦଳବାନ୍ଧି ଘେଉଡ଼ିଦେଇଚ ତାରେ
ସତେ ଯେପରି ସେ ତୁମରି ପରମ ଶତ୍ରୁ ମହା ସଏତାନ୍ !
ପଥ ପ୍ରାନ୍ତେ ତୁମେ ଯେତେ ନ ଶୁଣିଲେ ନ ଚାହିଁଲେ ତାରେ
ଯେତେ ବାଧା ଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଖାତିରି ନ କରି କାରେ,
ତଥାପି ଡାକୁଚି ସିଏ ।
‘ଏଟା ଗୋଟେ ମୂର୍ଖ ଓ ଅନାଡ଼ି’
କହିତ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ରାଜପଥ ପରେ
ଚାଲିଚ ତା’ ଉପରେ ଚକଟି ଓ ମାଡ଼ି ।
ଟିକିଏ କରିନ ଚିନ୍ତା,
ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଅପଣାକୁ ଦେଇନାହଁ
ଲବେ ଅବସର
ଦିଗନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ ସମୁଦ୍ରର କଳା କଳା ତରଙ୍ଗ ଉପରେ
ଚାଲିଚି ଜାହାଜ ବାହି,
କେଉଁ ବାଲି ଦ୍ୱୀପୁ ଅବା
ଆଣିବାକୁ ମଣି ମାଣିକ୍ୟ ବିସ୍ତର !
ତୁମରି ସବୁ ନିର୍ମମତା
ସହି ସହି ଚାଲିଚି ସେ, ଡାକୁଚି ସେ
ବିରକ୍ତିରେ କହୁନାଇଁ ପଦେହେଲେ କଥା !
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ମାଡ଼ି ଚାଲିଅଛ ତମେ,
ଅମରି ଗଛ ପରି,
ନଈ ତୀରେ, ରାସ୍ତାଧାରେ,
ଗାଆଁ ବାଡ଼େ
ଅବା କେଉଁ ଧାନ କିଆରୀରେ
ତମେ ହିଁ ରହିବ ବଞ୍ଚି ସୀମାହୀନ ଅହଙ୍କାରେ
ଆପଣାର ରାଜଛତ୍ର
ତୋଳି ପ୍ରତିଟିରେ !
ତଥାପି ସେ ଆସେ,
ତା ଅସ୍ତିତ୍ୱ, ତା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ, ତା କୃତିତ୍ୱ
କରିବାକୁ ତୁମେ ସ୍ୱୀକାର
ମୋଟେ ହିଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହେଁ,
ତୁମେ ତୁମେ ତୁମେହିଁ କେବଳ
ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ୍ ଏଇ ମହା ବସୁଧାର !
ସେ ହସେ, ବହୁତ ହସେ,
ପାଗଳ ପରି ବି ହସେ,
ଦେଖିଲେ ତୁମରେ,
ତଥାପି ସେ
ବହୁ ଦୁଃଖ କରେ,
ଟିକିଏ ତା କଥାକୁ
ନଜର ଦେଲନି,
ରହିଲ ରହିଲ ତମେ
ଟାଣି କୃଷ୍ଣ ଯବନିକା,
ତୁମ ସେଇ କଳ୍ପନାର,
ପ୍ରାସାଦ ଭିତରେ !
ଆଜି ତମେ ବସିଲେ ପାରୁନ ବସି, ହସିଲେ ପାରୁନ ହସି,
କହିଲେ ପାରୁନ କହି କଥା,
ପାଟି ତବ ମାରିଯାଏ ଖନି
ପଥଚାରୀ ପାଗଳ କୁକୁର ପରି
ଇତସ୍ତତଃ ହୋଇଉଠ
ଘୂରିଯାଏ ବାତଚକ୍ର ପରି
ତୁମ ସମୁନ୍ନତ ମଥା
କେଉଁଆଡ଼େ ଯିବ ?
ରାସ୍ତା ନାଇଁ ରାସ୍ତା ନାଇଁ ତୁମ ଚାରିଆଡ଼େ
ରାସ୍ତା ତ ଦେଇଚ କାଟି ତୁମେ ଏକବାରେ
ହାତ ପାତି କାହାକୁ ମାଗୁଚ ଆଶା ଆଶ୍ରା
କିଏ ଦେବ ? ଯେ’ ପାରନ୍ତା ଦେଇ
ତାରେ ତମେ ପାଦତଳେ ଦେଇଚ ଆଡ଼େଇ
ଚାହିଁନ ଚାହିଁନ ତୁମେ ଚାହିଁନ ତାହାରେ
ଆଚ୍ଛନ୍ନ କରିଚ ତାରେ ଛେପ ଓ ଖଙ୍କାରେ
ଧକ୍କା ଦେଇ ଫିଙ୍ଗି ବି ଦେଇଚ ତୁମେ
ତୁମରି ସେ ରାଜପ୍ରାସାଦର ପାଚେରୀ ସେପାରେ ।
କାହିଁ ତୁମ ସେ ରାଜମୁକୁଟ ? ରାଜସିଂହାସନ ?
କାହିଁ ତୁମ ସେ ରାଜପ୍ରାସାଦ, ମାନ ସନମାନ ?
କାହିଁ ସେଇ ରାଜ ଆଡ଼ମ୍ବର ?
କାହିଁ ତୁମ ରାଜଭଣ୍ଡାର
ସୁନା, ରୂପା, ମଣି ମୁକ୍ତାରାଜି ?
କାଲି ତୁମେ ଥିଲ ନୀଳ ଆକାଶଚାରୀ
ବିରାଟ ଇଗଲ ପକ୍ଷୀ
ଆଜି ତୁମେ ପାଲଟିଚ ଧରିତ୍ରୀ ଧୂଳିର
ସାମାନ୍ୟତମ ମକ୍ଷି !
ଏଇ ମହା ଧରିତ୍ରୀର କୁଟୀରେ କୁଟୀରେ
ବୁଲିଗଲେ ତୁମେ
ତୁମକୁ କେ’ ଜଣେହେଲେ ଆପଣାର କରି
ଚାହିଁବନି କ୍ଷଣେ !
ତୁମଲାଗି କା’ ଆଖିରେ ଟୋପେହେଲେ ଲୁହ
କା’ ଓଠରୁ ପଦେ ଆହା ବାଣୀ
ପାରିବନି ପାରିବନି ଫୁଟି ।
ତୁମେ ଏତେ ମାରାତ୍ମକ ପ୍ରାଣୀ
ତୁମରି ନିଃଶେଷ
ଖାଲି ତୁମରି ନିଃଶେଷ
ଆଜି ଯେହ୍ନେ
ସକଳର
ଚରମ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ !
ସେତେବେଳର ତୁମର ଯେ ଦିମାକ
ଆଜି କିମ୍ପା ଯାଇଅଛି ମରି ?
ସେତେବେଳର ତୁମର ଯେ ଚାହାଣୀ
ଆଜି କିମ୍ପା ଦୈନ୍ୟ ତହିଁ
ଉଠେ ଲୀଳା କରି !
ସେତେବେଳର ତୁମର ଯେ ଆଧିପତ୍ୟ
ଯାହା ପାଖ ପଶିବାକୁ
ସଙ୍କୁଚିତ ହେବ ମହାସତ୍ୟ
ସେ କିମ୍ପା ଯାଇଚି ନିଭି
କେଉଁ ଦିଗ୍ବଳୟ ପାରେ,
ଆଜି ତୁମକୁ କିଏ ନେଇ ଚାଲିଚି
ଦେବାକୁ କବର
ଦସ୍ୟୁପରି ଚାଲିଚ ତୁମେ
ରାଜପଥ ଧାରେ ।
ସେଇ ମହାକାଳ
ଜଗି ବସିଚି ଅମୃତ ପ୍ରହରୀ ପରି
ବିଶ୍ୱଭୁବନର ଚାରିଆଡ଼େ ।
ଦେଖୁଚି ଚାହୁଁଚି ସବୁ
ନିଃଶବ୍ଦେ ସେ ଆପଣାର କରି
କେତେ କଥା କହିଦିଏ ପ୍ରତିଟିର କାନେ,
ତାକୁ ଅନ୍ଧ କରି ଚାଲିଯିବା
ଶକ୍ତି କା’ର ନାଇଁ ହେଲେ ତିଳ ପରମାଣେ ।
ତୁମେ ଦସ୍ୟୁ, ତୁମେ ଆତତାୟୀ
ତୁମକୁ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି
ତାର ମହାବକ୍ଷ ପଟେ
ରଖିଚି ସେ ଲେଖି
ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ତାର ଭୁଲ ହେବ ନାଇଁ ।
ସେଇ ସେଇ ମହାକାଳ
ଯାହାରେ ଦେଇଚ ତୁମେ ସହସ୍ର ଧିକ୍କାର
ଆଜି ସିଏ ମହାରୁଦ୍ର ଉଠିଚି ପାଲଟି,
ତୁମେ ଶତ ଚେଷ୍ଟା କଲେ
ତାରେ ମାରିପାରିବନି ପଟି ।
ସେ ନେଇ ଚାଲିଚି
କେଉଁ ଦୂର ଦୂରାନ୍ତରେ
ତୁମକୁ ଦେବାକୁ କବର,
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ରାଜପଥ ପରେ
ଦେଖାଇ ଦେଉଚି
ତୁମେ କେଡ଼େ ଜଘନ୍ୟ ବର୍ବର !
ତୁମେ ତ ନୁହହେ ରାଜା ମହାରାଜା
ଅବା ଶେଠ ସାହୁକାର
ପରର ତଣ୍ଟି ଚିପି ଆପଣାରେ
କରିନାହିଁ ବଳିଆର
ତୁମେ ତ ନୁହହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ବା ଲାଟ
ଅଥବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
ଅଣ୍ଟା ଭିଡ଼ିବ ଭୋଅଟ ଯୁଝରେ
ତୋଳିବ ବିଜୟ ଛାତି
ଦିଗ୍ବିଦିଗେ ତ କରିନାହଁ ନାଆଁ
ପ୍ଳେନ୍ ଜେଏଟ୍ ଚଢ଼ି
ଆମେରିକା ଅବା ଲଣ୍ଡନ ଯିବା
ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିନ
ଜୀବନଟା ତବ ଶେଷ ହେଲା ଆସିକରି
ସଭା ସମିତିରେ ଲମ୍ବା ଲମ୍ବା
ବକ୍ତୃତା ମାନ ଦେଇ,
ଠିଆତ ହୋଇନ ବକ୍ତା ଭାବରେ
ଜାଣିବେ ତୁମକୁ କେହି
ଫୁଲମାଳ ତୁମେ ପିନ୍ଧି ଗଳାରେ
ଲକ୍ଷେ ଜନତା ମେଳେ
ସମ୍ମାନ ତୁମେ ପାଇତ ନଥିବ
ଦିନେ ହେଲେ କେତେବେଳେ
ପାଇନ ପାଇନ ପାଇବାକୁ ତମେ
ଚେଷ୍ଟା ନଥିବ କରି
ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ବା ପଦ୍ମ-ଭୂଷଣ
ଛାତିଟା ଯହିଁରେ
ଫୁଲିଉଠେ କେତେ ଭଳି !
ପଢ଼ିତ ନଥିଲ ବେଶି ପାଠ ଶାଠ
ଉନ୍ମନ ଯଉବନେ
ବିରାଟ କାହୁଁ ବା ପାଇବ ?
ଯେଉଁ ଚାକିରୀରେ
ଲାଞ୍ଚ ମିଛର ହୋଇଥାଆନ୍ତ
ପରମ ପୂଜାରୀ ଜଣେ
ଆର୍ଯ୍ୟ ଯୁଗର କେଉଁ ମୁନି ଋଷି
ସାଧକ ସାଧନା ପରି
ନିଃସ୍ୱ ପରାଣେ ବିଶ୍ୱ ବେଦନା
କିଭଳି ଉଠିଲା ଥରି ?
ଏପାଖେ ଚାହିଁଲ ସେ ପାଖେ ଚାହିଁଲ
ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ନିମ୍ନେ
ଚାହିଁଲ ପକାଇ ଆଖି
କେଉଁ ପାଖେ ଯିବି,
କେଉଁ ପାଖେ ଯିବି
ଅନ୍ତର ତଳେ କିଏ ଗଲା
ଡାକି ଡାକି
ସମାନ୍ୟ ତମେ ନଗଣ୍ୟ ତମେ
ଅଗଣ୍ୟ ପାଇଁ ତବ-
ବୁକୁ ତଳେ ତଳେ ଚମକ ଲାଗିଲା
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରି
ଉଠିଲ ଉଠିଲ ଆହୁରି ଉଠିଲ
ନୋହି ବାରେ ନିସ୍ପ୍ରଭ ।
ରହିଲନି ତମେ ପାରିଲନି ରହି
ତୁମରି ଭିତରେ ବିଜନ ବନ୍ଦୀ ପରି
ମରୁପଥଚାରୀ ପଥିକ ସମାନ
ହତାଶା ଭିତରେ
ଦବିଗଲ ନାଇଁ
ନିଭିଗଲ ନାଇଁ
କି ମହାମନ୍ତ୍ର କେଉଁଠୁ ଶୁଣିଲ
ହେଲ ଚଞ୍ଚଳ
ହେଲ ହେ ଅଥୟ
ନିଜ ଟିକ ଦେବ
କେଉଁ ମହାଦୀପେ ଭରି !
ଜଳିଲା ଜଳିଲା ସେଇ ମହାଦୀପ
ଚାରିଆଡ଼େ ତାର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶିଖା ମେଲି
ଯେତିକି ଜଳିଲା
ସେତିକି ତୁମରି ଅନ୍ତର ତଳେ
ଅମୃତର କି ଉତ୍ସ ଉଠିଲା ଖେଳି !
ଭୁଲିଗଲ ତୁମେ ସକଳ ଦୁଃଖ
ଭୁଲିଗଲ ତୁମେ ତୀବ୍ର ଅଭାବ ଜାଳା
ଖୋଜିଲନି ତୁମେ
ଖୋଜିଲନି କିଛି
ସାଧାରଣ ପରି ରହିଲ ରହିଚ
ସେଇ ମହାଦୀପ ଜଳାଇ ରଖିଚ
ଆସିଚ ବାତ୍ୟା ପ୍ରଳୟ ବତାଶ
ଆସିଚି ବରଷା ଧାରା
ଦିନୁ ଦିନ ତୁମେ ଭରୁଚ ତଇଳ
ତେଜୁଚ ସେ ଦୀପ ଆହୁରି ଆହୁରି
ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପାଇଁ
ଯାଉନ ତାହାରେ ଛାଡ଼ି
କେତେ ଦିନ ମାସ ବରଷ ବିତିଚି
ସମୁଦ୍ରେ କେତେ ଜୁଆର ଉଠିଚି
କିଏ କେତେ କାହିଁ ଝଡ଼ିଚି ଫୁଟିଚି
ଖାତିରି କାହାକୁ କରିନ କରିନ
ପାଗଳ ପରାଏ ଚାହିଁ ତ ରହିଚ
କିଭଳି ଜଳୁଚି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଶିଖା ସେ
କେତେ ଜନମର ସପନ ଟିକକ ବାଢ଼ି ।
ସେ ମହାସପନ ଦେଖି ଦେଖି ତମେ
ଚାଲିଚ ଧରଣୀ ପରେ
ଏ ପାଖେ ସେ ପାଖ ପାରି ନାହିଁ ହୋଇ
ଜୀବନର ହେଲେ ଥରେ
ଅମୃତ ହସ ପାରିଚ ତ ହସି
ନିର୍ଭୀକ ବୀର ପରି
ଜାଗ୍ରତ ତମେ, ମହା ଚେତନାର
ମଧୁ ସଂପଦ ଧରି
ଜୀବନର ଶେଷ ପାହାଚ ଉପରେ
ଦେଇଅଛ ଆଜି ପାଦ
ଚାଲିଯିବ କେଉଁ ସୁଦୂର ସେ ପାରି
ଯାଅ ଯେଉଁଆଡ଼େ
ଶୁଭୁଥିବ ତୁମ
ପ୍ରାଣର ଶଙ୍ଖନାଦ ।
ଜୀବନର ଶେଷ ପାହାଚ ଉପରେ
ହୋଇଅଛ ଆଜି ଠିଆ
କେଉଁ ମୁହୂର୍ତ୍ତେ
ପାଦ ଖସିଯିବ
ଲୁଚି ଯିବ ତମେ,
ଲୁଚି ଯିବ ନାଇଁ
ପାରିବନି ଲୁଚି
ତୁମ ଭିତରର
ଅମୃତ ବୋଳା ହିଆ
ଜୀବନର ଶେଷ ପାହାଚ ଉପରୁ
ନୀରବ କେଉଁଠି
କେତେବେଳେ ଯିବ ଢଳି
କିନ୍ତୁ ତୁମରି ମୁଗ୍ଧ ଚାହାଣୀ
ଜାତୀୟ-ମମତା ଭରା
ଦେଖୁଥିବୁ ଆମେ
କରୁଥିବୁ ଅନୁଭବ
ଛପି ସେ ଯିବନି
ରହିଥିବ ସେଇପରି
ଜୀବନର ଶେଷ ପାହାଚ ଉପରେ
ଠିଆ ହୋଇଅଛ
ଚରଣ ତୁମରି ହେଉଥିବ ଟଳଟଳ
ପଡ଼ି ପଡ଼ି ଯିବ ଆଜି ଅବା କାଲି
କିନ୍ତୁ ଯିବନି ପଡ଼ି
ଆମେ ଦେଖୁଥିବୁ
ତୋଟା ପଡ଼ିଆରେ
ନଈ ଗାଡ଼ିଆରେ
ଗାଆଁ ଗୋହିରୀରେ
ବଣ ଲଟା ହିଡ଼େ
ତୁମେ ବୁଲୁଅଛ ପାଗଳ ପରାଏ
ଆମ ପାଇଁ ଅବା
ସେଇ ଆଲୁଅଟି ଧରି ! *
* ନାଚୁଣି ମାଇନର ସ୍କୁଲର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ-
ସେ’ଦିନ ପରି ତୁମେ ପାରୁନ ହସଟିଏ ହସି,
ସେ’ଦିନ ପରି ତୁମେ ପାରୁନ ମୋହ ପାଖେ ବସି ।
ଦେଖୁଚି ହାୟ ତୁମେ ସବୁଜ ଏ ଶିଖରୀ ତଳେ
ମୋ ସାଥେ ଆଉ ବୁଲି ଯାଉନ ଆଗପରି ଥରେ ।
ଏ ନୀଳ ଚିଲିକାର ଏ ନୀଳ ଢେଉମାଳା ଖେଳ
ମୋ ତୁଲେ ଦେଖିବାକୁ ଆଉ ତ ହୁଏନାଇଁ ବେଳ ।
ସେ’ଦିନ ପରି ଆଉ ସେନେହବୋଳା ମଧୁକଥା,
ପଦିଏ କହୁନାହିଁ, ରହୁଚ ପୋତି ତୁମ ମଥା ।
ଆକାଶ ପରି ତୁମ ଉଦାର ବିସ୍ତୃତ ହିଆ
ମୋ ପାଖେ ପାତିବାକୁ ହେଉଚ କୁଣ୍ଠିତ କିଆଁ ?
ଦେଖିଲେ ମୋରେ ତୁମେ ଆଡ଼େଇ ହୋଇଯାଅ ଆଜି,
ମରମେ କି ଆଘାତ ସତେ ବା ଯାଇଅଛି ବାଜି ?
‘ଆଜିକ ରହିଯାଅ ତୁମରେ ପାରିବିନି ଛାଡ଼ି’
ଯେ ଓଠ କହୁଥିଲା, କି ଅବା ଅମୃତ ବାଢ଼ି ।
ପାଷାଣ ପରି ଆଜି ସେ ଓଠ ପାଲଟିଚି ଜଡ଼
ମୁଁ ଆଜି ତୁମ ପାଖେ ରହିଲି ହୋଇ ସାତପର !
ସେ ତମେ, ସେଇ ମୁଉଁ, ଆଜିଠୁ ଗଲା ଛିଡ଼ିଛିଡ଼ି
କେ’କାରେ ଖୋଜିବାନି ଦବାନି ମଧୁ ବୁକୁ ଚିରି ।
ଆଜିଠୁ ଗାଇବିନି ମୁଁ ଆଉ ତୁମ ଜୟଗାନ,
ଆଜିଠୁ ହେବିନାଇଁ ତୁମରି ପ୍ରାଣର ମୁଁ ପ୍ରାଣ ।
ଆଜିଠୁ ମୋ ଲେଖନୀ ତୁମରି ପାଇଁ ପଦେ ଲେଖି
ଯେ ମଧୁ ପାଉଥିଲା, ସେ ମଧୁ ପାରିବନି ଚାଖି ।
ଏ ନୀଳ ଚିଲିକାର ଅସୀମ ନୀଳିମାରେ ଚାହିଁ
ତୁମରି ଛାଡ଼ି ଏକା ପାରିବି ମୁହିଁ ଅବଗାହି ?
ତୁମକୁ ଦେଖୁଥିବି ଦୂରେ ବା ପାଖେ ବେଳେବେଳେ
ପାରିବି ନାଇଁ ଚାହିଁ ଇଚ୍ଛାକଲେ ଯେତେହେଲେ ।
ତୁମକୁ ଡାକିବାକୁ ଜାଗିଲେ ଭାଷା ଥରେ ଥରେ,
ସେ ମରିଯାଉଥିବ ଆପଣା ଛାଏଁ ଓଠତଳେ ।
ଏତେଟା ହୃଦ ଦେଇ କିଭଳି ବାଲିକୁଦ ପରି
ପାରିଲି ରହି ତମେ, ମୁଁ ମନେ ଯାଉଥିବି କରି ।
ପାଗଳ ପରି ମୁହିଁ ଗାଇଚି ଯେତେ ଯେତେ ଗାନ
ମୁଁ ଅନୁଭବ କରି ତୁମରି ସେନେହର ଦାନ;
ସେ ସବୁ ନିର୍ମମେ ପାରୁନି ପାରୁନି ମୁଁ ଚିରି,
ଦେଇଚ ଦିନେ ଯାହା ସେ ମୋର ଅମୃତ ଶିରୀ !
ପାଷାଣ ନୁହେଁ ମୁହିଁ ପାଷାଣ ପାରିବିନି ହୋଇ
ତୁମରି ପାଇଁ ଯିବି ଝରଣାଟିଏ ପରି ବୋହି ।
ଯେତିକି ଦେଖୁଚି ମୁଁ ତୁମକୁ ନିତି ବଡ଼ କରି
ଆହୁରି ବଡ଼ କରି ଦେଖିବି ଯିବାଯାଏ ମରି ।
ଯେତିକି ପାଇଚି ମୁଁ ତା’ ତହୁଁ ବହୁ ପରିମାଣ
ମମତା ପାଉଥିବି, ହବନି ତାର ଅବସାନ ।
ଯେତିକି ଦୂରେ ଦୂରେ ତୁମଠୁ ରହିଥିବି ମୁହିଁ
ତା’ ତହୁଁ ବେଶି ବେଶି ତୁମରେ ପାରୁଥିବି ଛୁଇଁ ।
ଚିତ୍ରମୟୀ ଏଇ ଚିଲିକା ନୀଳ ବୀଚି ପରି
ଆହୁରି ଉଠିବି ମୁଁ ଉଲୁସି ଦିନ ଦିନ ଧରି ।
ମୁଁ ଶୁଣୁଥିବି କାନେ ତୁମରି ମଧୁବୋଳା କଥା
ଯହିଁରୁ ଫୁଟୁଥିବ ଆହୁରି ବେଶି ମାଦକତା ।
ଏ ଖୋଲା ଆକାଶର ଜୋଛନା ଢେଉରେ ମୁଁ ଢଳି
ତୁମକୁ ଖୋଜୁଥିବି ଆହୁରି ମୁଁ ପାଗଳ ପରି ।
ଏ ନୀଳ ପ୍ରାନ୍ତର, ଏ ନୀଳ ଚିଲିକାର ଜଳ
ତୁମ ମୋ ମିଳନର ସାକ୍ଷୀ ଯେ କେତେ କେତେ ଥର ।
ପଚାରୁଥିବ ଯେବେ କାହିଁକି ଏକା ଏକା ବୁଲ
ଦେବି ମୁଁ ଉତ୍ତର, ବୁଝନି ମତେ ତମେ ଭୁଲ ।
ମୁଁ ଏକା ଏକା ନୁହେଁ ମୋ ବୁକୁ ତଳେ ଅଛି ଜଣେ
ଦେଖିଲେ ମୁଁ ଦେଖିବି, ପାରିବ ନାଇଁ ଦେଖି ତମେ ।
ରହିଚ ରହିବିତ ଦେଇଣ ମତେ କରଛଡ଼ା
ଦେଖିଚ ଦେଖିବତ ମୁଁ କିବା କାଠି କୁଟା ନଡ଼ା !
ବୁଝିଚ ବୁଝିବତ ପାଗଳ ପରି ଆସେ ଯାଏ
ଜାଣିଚ ଜାଣିବତ ମୁଁ ଖାନଦାନ ନୁହେଁ ପ୍ରାୟେ !
ପାରିବ କହି ତମେ ଯୋରକରି ମତେ ଚାହିଁ,
ତୁମକୁ ଛୋଟ କରି ଦେଖିଚି କେବେ ହେଲେ କାହିଁ ?
ତୁମରି ପଥେ ପଥେ ତୁମେ ଗୋ ଆଜି ଯାଇପାର,
ମାନସ ପଟୁ ମତେ ପୋଛିଣ ଦେଇ ଏକବାର,
ଆକାଶେ ରହ ତମେ ପାତାଳେ ରହ ତମେ ଯାଇ,
ତହିଁରେ ମୋର ଅବା କି ଅଛି କହିବାର ପାଇଁ ?
ଯେଉଁଠି ରହି ତମେ ଯେଭଳି ଦିନ କାଟି ନିଅ
ତୁମେ ଗୋ ମୋର ପ୍ରିୟା, ମୁଁ ପଛେ ନୋହେତମ ପ୍ରିୟ !
ଏ ମହାକାଳ ଭାଲେ, ସେ କେଉଁ ଶିଳା ସଇକତେ
ମୁଁ ନିଭିଯାଇପାରେ ସୁଦୂର ମୋର ଚଲାପଥେ ।
ହୁଏତ ସଂଧାନ ତୁମେ ତା’ ନେଇ ନାଇଁ ପାର,
କାହିଁକି ନବ ଯେବେ ରହିଚ କାଟି ତିନିଗାର ?
ଜୀବନ ଯା’ ଦେଇଚ ଯାହା ବା ନ ଦେଇଚ ପାରି
ମୋ କଳବେଣୁ ତାନେ ମୁଁ ଯାଉଥିବି ନିତି ଢାଳି ।
ତୁମେ ଗୋ ମରି କାହିଁ ଭସ୍ମ ହୋଇଥିଲ ପଡ଼ି
ମୁଁ ଠିଆ ହେଉଥିବି ଆଖିରେ ଲୁହଟି ଧରି !
ମୁଁ ଧରୁଥିବି ସେଇ ପାଉଁଶ ଅଙ୍ଗାର ମୁଠି
ସେ ହାତ ପାଦ ଦେହ କେଉଁଠି ଅଛ ଆସ ଫୁଟି-
ମୁଁ କହି ଉଠୁଥିବି, ବିଦାରି ଶ୍ମଶାନ ମାଟି,
ସବୁ ମୁଁ କାଟିପାରେ, ତୁମରି ବନ୍ଧନ
ପାରୁନି ପାରୁନି ମୁଁ କାଟି ।
ସେ ହସ ସେ ଚାହାଣୀ ଭିତରେ ମଧୁ ଦିଆନିଆ
କେଉଁଠି ରହିଅଛି ? ପୁଣି ଆସି ହୁଅ ଠିଆ !
ଟିକକ ପରେ କାହିଁ ଉଭାଇ ଯାଅ ପଛେ ତମେ
ଟିକିଏ ଫେରି ଆସ, ମୁଁ ଚାହିଁଦିଏ ଆଖି-କଣେ ।
ମୁଁ କହି ଉଠୁଥିବି ଆଖିର ଶତ ଲୁହଧାରେ,
ମୋ ଆଖି ଲୁହ କେହି ଦେଖିବେ ନାହିଁ ବସୁଧାରେ ?
ତୁମେ ଗୋ ଆସି ଯେବେ ହୁଅନ୍ତ ଉଭା ମୋହ ପାଶେ
ସେ ହାଡ଼ମୁଠି ତଳୁ ବିଜନ ଶ୍ମଶାନ ଘାସେ
ପାଷାଣ ନୁହେଁ ମୁହିଁ ପାଷାଣ ପାରିବିନି ହୋଇ
ତୁମରି ଲାଗି ଘାଟ ଝରଣାଟିଏ ପରି ବୋହି,
ଗୋଟିଏ ଚୁମ୍ବନ ସ୍ନିଗ୍ଧ ସେଇ ଓଠେ ଦେଇ
କହନ୍ତି-ଏଇଟିକ ଦାନ ମୋ ଶେଷ ଯାଅ ନେଇ !
ବୋଉକୁ ଡାକୁଚୁ ତୁହାଇ ତୁହାଇ
କେଉଁ ଶମଶାନେ ମାଟି ଗୋଡ଼ି ବାଲି ପାଉଁଶ ହୋଇତ
ବୋଉ ପଡ଼ିଥିବ ମରି,
ତୋ ଆଖିର ଲୁହ କିଏ ସେ ଦେଖିବ କିଏ ସେ ଆସିବ
ନିଜରୁ ନିଜର କରି ।
ଭାଇ ବୋଲି କିଏ ତୋର ଶୋଣିତର
କେହି ଜଣେ ନାଇଁ ଦେଇଚି ସ୍ରଷ୍ଟା କାଟି
ଦେଖନ୍ତା ଆସି ବରଷକେ ଥରେ
କେଡ଼େ ହୀନିମାନ କି ମହା ଦଇନେ
ରହିଚି ଭଉଣୀ ଗୋଟି ।
କେଉଁ ଦୂର ଗାଆଁ ପଲ୍ଲୀ ଭୂଇଁ ସେ
କେଉଁଠି ଜନମ ତୋର
ତିଆଗି ସେ ଭୂଇଁ ଆସିଥିବୁ କେଡ଼େ ସୁଖ ଶରଧାରେ
କରିବାକୁ ଏଥି ଘର !
ଘର ବୋଲି ସେ’ତ ଗୋଟିଏ ବଖରା
ଖିଆ ପିଆ ଶୁଆ ତହିଁ
ସକାଳ ପାଇଲେ ରାନ୍ଧିବୁ କିସ
ଖୁଦ ମଳୁଖ ତ କେଉଁଠି ମୁଠିଏ ନାଇଁ ।
କାହାରେ ଚାହିଁ ତୁ ଦିନ ନେବୁ କାଟି
ପରାଣ ଦୟିତ ଯିଏ
ଏକ ନମ୍ବର ମଦୁଆ ଗୋଟାଏ
ଅଧ ରାତିରେ ମାଡ଼ ଗାଳି ତୋରେ ଦିଏ ।
ଷୋଳ ବରଷର ଝିଅଟିଏ ତୁହି
ଗୋଟିଏ ଚାଉଳେ ଗଢ଼ା,
ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦରୀ ଏ ମାଟି ଉପରେ
ନାଇଁ ନଥିବଟି ପରା !
ଖାଇ ପିଇ ସୁଖେ ମଧୁ ସନମାନେ
ରହିତ ପାରୁନୁ ଗୋଟିଏ ନିମେଷ ତୁହି,
ଶୁଖି ଶୁଖି ଦିହ କଣ୍ଟା ହେଲାଣି
ଚାହିଁଲେ ନପାରେ ଚାହିଁ ।
କିଏ ତୋରେ ଆଣି ଥୋଇଲା ଏ ଘରେ
କେଡ଼େ ନିର୍ମମ ଟାଏ,
ତୋ ଆଖି ଲୁହର ପ୍ରତି ବିନ୍ଦୁରୁ
ଯେ ବେଦନା ଝରେ
ଦେଖିଲେ ଦେଖୁଚି ବସି ଏଇ ଘରେ
ଦେହ ମୋର ନାଇଁ ସହେ ।
ଏ ମଧୁ ବୟସେ ଟିକିଏ ମାଆ ଲୋ
ହସିତ ପାରିଲୁ ନାଇଁ,
ବନ୍ଦିନୀ ପରି ଏ ମାଟି ବଖରା ତଳେ
ରହିଚୁ କେବଳ ତୋ’ ଜୀବନ ଘେନି
ଚାରିଆଡ଼କୁ ଯେ ଜୁଳୁ ଜୁଳୁ ଜୁଳୁ ଚାହିଁ ।
ତୋର ବୟସର କିଏ କେତେ କାହିଁ
ଥିବେ ସୁଖ ସନମାନେ
ରାଣୀ ବଇଭବେ କାଳ କାଟୁଥିବେ
ଭୂଇଁରେ ଚରଣ ପଡ଼ୁ ତ ନଥିବ ଧାନେ ।
ସେ ମଧୁ-ବିଭବୁ ଟିକିଏ ମାତର
ପାଇକି ପାରିଲୁ ଆସି ଏ କୁଟୀର ପୁରେ
ଜୀଅନ୍ତା ପ୍ରେତ ପ୍ରତିମା ପରି ତୁ
କେଡ଼େ କଲବଲ ହେଉଚୁ ମହୀରେ,
ଜାଣିଲେ ଜାଣୁଚି
କଣ ମୁଁ କେବେ
ରହି ଏ ପଡ଼ିଶା ଘରେ ।
ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ନିମ୍ନେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଅଳନ୍ଧୁ ପରାଏ କଳା ରହିଅଛି ଭରି,
ତୁମରେ ତିଆଗି ଆଜି ବଞ୍ଚି ରହିବାଟା ମୂର୍ଖତାର ପରିଚୟ ପରି ।
ହେ ମହାକଳାର ଦାଗ ! ତୁମେ ଲାଗିନାହଁ ଯାହାଠାରେ ବାରେ,
ଏ ଜନ ସମାଜ ମେଳେ ସ୍ଥାନ ତା’ର କେଡ଼େ ଅକିଞ୍ଚନ ସବୁଠାରେ ।
ଦେହମୁଣ୍ଡ ହାତଗୋଡ଼ ସବୁଠି ଯାହାର କଳା ତୁମେ ରହିଅଛ ଲାଗି
ନିବିଡ଼ୁ ନିବିଡ଼ ହୋଇ, ସେ ଏକା ପର୍ବତ ପରି ଏ ଧରାରେ ଉଠିଅଛି ଜାଗି ।
ତାହାରି ଚରଣ ତଳେ ଧରଣୀର ମଥା ଆପେ ଆପେ ହୋଇଯାଏ ନତ
ତାହାରି ସ୍ତବପାଠ, ତାରି ଆରାଧନା, ତାରେ ହାତ ଯୋଡ଼ି ଖୋସାମତ
ନକଲେ ଧରାର ଯେହ୍ନେ ଜନ୍ମେ ଜନ୍ମେ ନାଇଁଛି ନିସ୍ତାର,
ହେ କଳା ! ତୁମେ ଦିଅ ଥିତି, ପ୍ରୀତି, ଗତି ମୁକ୍ତି ବିରାଟ ବିସ୍ତାର ।
କଚେରିବାଚେରି କାରଖାନା ହାଟେ ବାଟେ ଦୋକାନେ ଦୋକାନେ
ସର୍କାରି ବେସର୍କାରି ଯେତେ ଯହିଁ ସାନବଡ଼ ସବୁ ଅନୁଷ୍ଠାନେ ।
ତୁମରି ଷୋଡ଼ଶ ପୂଜା, ତୁମରି ମୃଦୁ ମଧୁ ଆଲିଙ୍ଗନ,
ଜୀବନରେ ଆଣିଦିଏ ସକଳ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ,
ତୁମେ ଆଜି ନର ସମାଜର ଏକାନ୍ତ ଭୂଷଣ ।
ମୂର୍ଖରେ ପଣ୍ଡିତ କର, ନିର୍ଧନରେ ଧନୀ, ପାଷାଣ୍ଡରେ କରିଦିଅ ସମ୍ମାନ
ଆସ୍ପଦ,
ତୁମରି ପରଶେ ପରାଜିତ ପାଏ ବିଜୟୀର ଗୌରବ ସମ୍ପଦ ।
ତୁମେ କେଉଁ ଐନ୍ଦ୍ରଜାଲିକର ଅଜଣା କାଉଁରି କାଠି, ତୁମ ସ୍ପର୍ଶ ଲଭି
ଦଣ୍ଡକ ଭିତରେ ଫୁଟିଉଠେ କେତେ କେତେ ନବ ନବ ଛବି;
ଜୀବନର ସମାଜର ସୃଷ୍ଟିକରି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ, ବିସ୍ମୟ,
ହେ ଅଦ୍ଭୂତକର୍ମ କଳା ! ତୁମେ ଆଜି ଦେଇଅଛି ଓଲଟାଇ
ମାନବର ଆଦିମ ପ୍ରତ୍ୟୟ ।
ହେ କଳା ! ହେ ସ୍ପର୍ଶମଣି ! ତୁମେ ଆଜି ପୂଜ୍ୟ ପ୍ରିୟ ସକଳର,
ସବୁ ଶିକ୍ଷା ଦୀକ୍ଷା ତୁମକୁହିଁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ଚାଲିଚି ସତ୍ୱର ।
ଡେଇଁ ତୁମ ସିଂହଦ୍ୱାର ତୁମରି ଉଆସେ କଲେ ପଦପାତ,
ଦୁଃଖ ନାଇଁ, ଭୟ ନାଇଁ, ତୁମେହିଁ ସାହାସ ଦେବ ଶକ୍ତିଦେବ ଯିମିତି ଇସ୍ପାତ !
କେଉଁ ଯୁଗେ କେବେ ତୁମେ ହୋଇଥିଲ ଘୃଣ୍ୟ ଓ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ
ସେ ମହା ଆଦିମ ଯୁଗ ଚକ୍ଷୁ ଥିଲା ଅନ୍ଧ;
ଏବେ କିନ୍ତୁ ଚାଲିଚି ସମଗ୍ର ଦେଶ
ହାତେ ଧରି ଫୁଲମାଳା ତୁମ ପୂଜା ଆରାଧନା କରିବାର ପାଇଁ
ତୁମରି ବନ୍ଦନା ଗୀତି ନ ଗାଇ ପାରିଲେ
ସ୍ଥାନ ଯେହ୍ନେ କା’ର ହେଲେ ତ୍ରିଭୁବନେ ନାଇଁ !
ହେ ସର୍ବ ଶକ୍ତିମାନ୍ କଳା ! ତୁମ ପୂଜା ଆରାଧନା ପାରିନି ମୁଁ କରି,
ତୁମରି ଯେ ଯାଦୁକରୀମାୟା ଏକଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପାଇଁ ମୋରେ
ପାରିନାଇଁ ପାରିନାଇଁ ଧରି !
ମୋର ଦେହ ମନ ଆତ୍ମା ସକଳରେ ତୁମକୁ ବୋଳିହୋଇ ହେ କଳା !
ବଞ୍ଚି ରହିବାକୁ ରାଜ ବଇଭବେ,
କୁଣ୍ଠିତ ମୁଁ, କାତର ମୁଁ, ରାଜିନୁହେ ଲବେ ।
ତୁମରି ଆହ୍ୱାନ ବାଣୀ, ତୁମରି ମଧୁଭରା ନିମନ୍ତ୍ରଣ
ମୋରେ ପାରିନାଇଁ କରି ଉନ୍ମନ ପାଗଳ,
ତୁମରି ସେ ସିଂହାସନ ପାଖେ ବହୁ ପ୍ରାଣୀ ଛୋଟଠାରୁ ବଡ଼ଯାଏ-
ହୋଇଚନ୍ତି ଠିଆ, କିବା ଦିନ କିବା ରାତି,
କିନ୍ତୁ ଠିଆହେବା ଦୂରେ ଥାଉ ମୋର
ଟିକିଏ ମୁଁ ଦେଇନାଇଁ ଚାହିଁ,
କାଳେ ତୁମରି ଦେହ ଓ ମନର ଟିକିଏ ସାମାନ୍ୟ ରେଣୁ
ଉଡ଼ିଆସି ସୃଷ୍ଟି ପାରେ କରି
ମୋ ଶୋଣିତ ବିନ୍ଦୁ ତଳେ ତଳେ କମ୍ପନ ପ୍ରବଳ ।
ଯୋଜନ ଯୋଜନ ଦୂରେ ରହିଚି ମୁଁ, ରହି ବି ପାରିବି,
ରହିଥିବି ଜନମ ଜନମ ଧରି ସାମାନ୍ୟ ମୁଁ,
ଅସାମାନ୍ୟ ନୋହିପାରେ ବାରେ, ତୁମ ଦୟା ଦାନେ,
ଏ ମହାସୃଷ୍ଟିର ସୁବିସ୍ତୃତ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଲଲାଟେ
କଳଙ୍କର ଟୀକା ପରି ବିଞ୍ଚି ରହିବାରେ
କି ଅମୃତ କୋଟିନିଧି ମିଳେ ମୁଁ ତ ନାଇଁ ଜାଣେ ! !
ହେ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ୍ କଳା ! ଧରଣୀର ପ୍ରକାଶ୍ୟ ରାଜପଥେ ମୁଁ ଚାଲିଚି
ନିର୍ଭୀକ ସଇନି ପରି,
ତୁମେ କିନ୍ତୁ ଲୁଚି ଲୁଚି ଛପି ଛପି ଯାଉଚ କୁଆଡ଼େ ?
ମୋ ଭଳି ପତ୍ରକୁଡ଼ିଆର ସାମାନ୍ୟ ଜନ ପାଖେ
ତୁମେ କେତେ ଭୀରୁ କେତେ ସଙ୍କୁଚିତ
ସଳଖ ତ ଠିଆ ହୋଇପାରୁନାହଁ ବାରେ !
ଛାତିରେ ହାତ ମାରି ସ୍ପଷ୍ଟ କରି କହିବାକୁ ପଦେ ମାତ୍ର କଥା
ଏତେ ଭୟ ! ଏତେ ଚିନ୍ତା !
ଘୂରିଯାଏ ତୁମରି ସେ କଳଙ୍କ-ମୁକୁଟ ବଂଧା ରାଜମଥା ।
କି ସମ୍ପଦ ତୁମେ ମତେ ଭରିଦେବ ? ନେବି ମୁଁ ଅଞ୍ଜଳି ପାତି,
କି ସମ୍ପଦ ଅଛି ବା ତୁମର ?
ମାଟିକି ଲୁଣ୍ଠନ କରି ପୃଥିବୀର ଇତିହାସେ
କିଏ କେବେ ହୋଇନାଇଁ ବଡ଼ ।
ତୁମେ କି ବିଭତ୍ସ ! କେଡ଼େ ଭୟଙ୍କର !
ପ୍ରତି ମୂହୂର୍ତ୍ତରେ ଥିତି ତବ ଟଳମଳ
ଭୀତି ତବ ପ୍ରବଳୁ ପ୍ରବଳ ।
ତୁମେ ସେଇ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ୍ କଳା ?
କବି ମୁଁ ଗାଉଚି ଗୀତ ତୁମ ନାମେ
କିମିତି ବିକମ୍ପିତ କରି
ଏ ଆକାଶ, ଏଇ ବସୁନ୍ଧରା ।
ତୁମେ ଜାଣ ଖାଲି କିଭଳି କରିବ ଟଙ୍କା ପଇସା ଘରବାଡ଼ି,
ତୁମେ ଜାଣ ଖାଲି ବଞ୍ଚିବ ନିଜେ ସାରା ଦୁନିଆକୁ ପୋଡ଼ିଜାଳି ।
ତୁମେ ଜାଣ ଖାଲି ଫନ୍ଦି ଫିକର କୃତ୍ରିମ ହସ ଓଠେ ବାଢ଼ି,
ତୁମ ବୁକୁ ତଳେ ବଞ୍ଚିଛି ଗୋଟେ କଳା-ନାଗ ଖାଲି ଫଣା କାଢ଼ି ।
ଛନ ଛନ ଶତ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି ତୁମେ ସିନା ଦିଶ ଝଲମଲ,
ତୁମ ଦେହ ମନ ପ୍ରତି ରେଣୁ ତଳେ ହଳାହଳ ଖାଲି ହଳାହଳ ।
ପଇସାରଜୀବ ପଇସା ତମର ଏକଇ କାମ୍ୟ ଜୀବନର,
ପଇସା ପାଇଁକି ସବୁ ଇଜ୍ଜତ ବିକିବାକୁ ତମେ ଆଗଭର ।
ପଇସା ପଇସା ପଇସା କେବଳ ତା’ ପାଇଁକି ଚୋରି ଡକାୟତି,
ଦିନ ଦି’ପହରେ କରିବା ପାଇଁକି କୁଣ୍ଠିତ ନୁହେଁ ତୁମ ମତି ।
ପଇସା ପାଇଁକି ଚିରଦିନ ଧରି-ନିର୍ଲଜ ତୁମେ ହୋଇପାର
ପଇସା ଭିତରେ ଅନ୍ଧ ହୋଇଚ ଦୁନିଆକୁ କରି ଚୁରମାର ।
ସଇତାନ ତୁମେ ସଇତାନ ଖାଲି, ସଇତାନ ତୁମେ ସଇତାନ,
ତୁମେ କି ଜାଣିବ, ତୁମେ କି ବୁଝିବ ଜୀବନ ବୀଣାର ମଧୁତାନ ?
ତୁମେ ନିଷ୍ଠୁର ତୁମେ ନିର୍ମମ ତୁମେ ନିର୍ଲଜ କାଳକାଳ
ତୁମେ କି ବୁଝିବ ବିକଳ ହିଆର କ୍ରନ୍ଦନ ବୋଳା ଲୁହଧାର ?
ତୁମେ ରାକ୍ଷସ ତୁମେ ରାକ୍ଷସ, ରାକ୍ଷସ ଖାଲି ରାକ୍ଷସ,
ତୁମେ କି ଜାଣିବ ଜୀବନ ଫୁଲରେ ଜାଗୁଛି କିଭଳି ମଧୁ-ହସ ?
ପାଷାଣ ପାଷାଣ କଠୋର ପାଷାଣ, ତୁମରି ତୁମରି ବୁକୁ ତଳ
ତୁମେ କି ଜାଣିବ କଳ-ବେଣୁ ତୋଳି ବହୁଚି କିଭଳି ନିର୍ଝର ?
ସୀମାହୀନ ମରୁପ୍ରାନ୍ତର ପରେ ମରୀଚିକା ତୁମେ ମରୀଚିକା,
ସବୁଜ କ୍ଷେତର ସ୍ନିଗ୍ଧ-ସୁଷମା କି ବୁଝିବ ତୁମେ ବିଭୀଷିକା !
ମଣିଷ ମାଟିର ବହୁ ଦୂରେ ତମେ ବହୁ ଦୂରେ ତୁମେ ବହୁ ଦୂରେ,
ଚାଲିଯାଅ ତୁମେ, ନିଃଶେଷ ହୁଅ, ରହନା ରହନା ଏଇ ପୁରେ ।
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ନେଲାବେଳେ ତୁମ ହାତ ଉଠିଲାନି ଥରି
କେତେ ଦୁଃଖର ପଇସା ଏ କାର ନେବି ମୁହିଁ କେଉଁଭଳି ?
ତୁମ ଭିତରଟା ମନାକରିଥିବ ଶୁଣିଲକି ତାର ମନା ?
ତୁମରି ମାଟିର ଦୁଃଖୀଟିଏ ସେ ପାଏନାଇଁ ଦାନା କନା ।
ବିକିଥିବ ତାର କଂସା ତାଟିଆ ବିକିଥିବ ଗରା ଢାଳ
ବନ୍ଧା କେଉଁଠି ଦେଇଥିବ ତାର ଭାରିଜା ବେକର ହାର
ତା’ ହାଡ଼ ମାଂସ ବିଦାରି ବିଦାରି ଯୋଗାଡ଼ ଥିବ ସେ କରି
ହଜାରେ ଟଙ୍କା, ପିଅନ ଚାକିରି ଗୋଟିଏ ପାଇବ ବୋଲି ।
ତୁମରି ହାତକୁ ଟଙ୍କା ବଢ଼ାଇ ନିସ୍ୱ କୁଟୀରେ ତାର
ଫେରିଯାଇଥିବ ଲୋଚନୁ ଗଡ଼ାଇ ଦୁଇଟି ଲୋତକ ଧାର ।
ପ୍ରତିନିତି ଗ୍ରାମେ ଡାକବାଲା ଆସି ନିତି ଯାଉଥିବ ଚାଲି
ଉଦ୍ବେଗଭରେ ପଚାରୁଥିବ ସେ ମୋ’ଚିଠି ଆସିଚି ବୋଲି ।
ଭାଳୁଥିବ ସେହୁ ହଜାରେ ଟଙ୍କା ଗଣିଦେଲି ଯାହା ପାଖେ
ଦେବ ସେ ଚାକିରୀ, ଚିଠି କିମ୍ପାଇ ଆସିଲାନି ଆଜିଯାକେ
ପିଲାଟିମାନେ ତା’ ଉପାସ ଓ ଭୋକ ହେଉଥିବେ ନାରଖାର
ଦିଦିନକେ ଥରେ ଲାଗୁଥିବ ଚୁଲି ଦିନେ ଦିନେ ନିରାଧାର ।
ଚାହିଁ ବସିଥିବ ମିଳିବ ଚାକିରୀ ନିଶ୍ଚୟ ନିଶ୍ଚୟ !
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ଦେଇଚି ଯାହାରେ ହେବ ଏଡ଼େ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ?
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ନେଲାବେଳେ ତୁମ ହାତ ଉଠିଲାନି ଥରି ?
ମନେକରିଥିବ ସତେ ବା ଆସିଚି ଦୁର୍ଗଟେ ଜୟକରି ।
ପୁଅ ମୋର ଯାଏ ଦି ତିନି ମାଇଲି ଚାଲି ଚାଲି ପାଠପଢ଼ି
ତା’ପାଇଁ ଆସିବ ରାଲେ ସାଇକଲ ଭଳି ଯେ ପାରିବ ଗଡ଼ି ।
ଝୁନିପାଇଁ ହବ ସ୍କଟ ବ୍ଲାଉଜ୍, ବୁଲୁପାଇଁ ସୁଇଟର
ଗଲେ କଲିକତା ଭଲ ରେଡ଼ିଓଟେ ଆସିଯିବ ଏଇଥର ।
ପୁଣି ଭାଳୁଥିବ କୁଟିରେ ଛନ୍ତି ଯେ ମୋର କୁଟୀର ରାଣୀ
ତାଙ୍କରି ଲାଗି ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀଟେ ମୁଁ ଦେବି ଆଣି ।
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ନେଲାବେଳେ ତୁମ ହାତ ଉଠିଲାନି ଥରି ?
ସପନ ଦେଖୁଚ କିଭଳି କା’ପାଇଁ ଖରଚ ପାରିବ କରି ।
ତୁମରି ଭଳି ସେ ଯେ ମଣିଷ ଗୋଟିଏ ନିଃସ୍ୱ ତା’ ଚାଳିଆରେ
ଭାଳୁଥିବ ବସି ହଜାରେ ଟଙ୍କା ଗଣିଦେଲି କିଆଁ କାରେ ?
ଚାକିରୀ ବାକିରୀ ମିଳିଲାନି କିଛି ଆସିଲା ନାଇଁତ ଚିଠି
ଦିନ ଦିନ ଧରି ହେଉଥିବ ସିଏ କେତେ ଯେ ବାଡ଼େଇପିଟି ।
ମନମାରିଦେଇ ବସୁଥିବ କାହିଁ ବିଜନେ ବଦନ ପୋତି
ଓଠରୁ ବଚନ ଫୁଟୁତ ନଥିବ ହଜିଯାଇଥିବ ଜ୍ୟୋତି ।
କିପାଇଁ ଦେଲି ହଜାରେ ଟଙ୍କା ମୋ ଦେହ ମାଂସ କାଟି
ଭାବିଦେଲାବେଳେ ଛାତି ଭିତରଟା ଯାଉଥିବ ନିକି ଫାଟି ।
ଶୁଣିଥିବ ଯେବେ ଆଉ ଜଣେ କିଏ ରହିଲା ସେ ଜାଗା ମାଡ଼ି
ରକତ ଦଲକେ ଖସିପଡ଼ିଥିବ, ଯାଇଥିବ ଚେତା ବୁଡ଼ି ।
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ନେଲାବେଳେ ତୁମ ହାତ ଉଠିଲାନି ଥରି ?
ବଡ଼ ଅଫିସର ଯାଉଚ ଆସୁଚ ଜିଇପି କାଆର ଚଢ଼ି ।
ଚାଲିଗଲା ବେଳେ ପାଉଚ ସଲାମ ଛୋଟଠାରୁ ବଡ଼ଯାଏ
ସତେବା ସବୁରି ମରମ ବେଦନା ବୁଝିବା ଦେବତାଟାଏ ।
ହସ୍ତ ହଲାଇ ମସ୍ତକ ନାଡ଼ି ବକ୍ତୃତା ଦିଅ ଝାଡ଼ି
ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ବକ୍ତୃତା ପଡ଼େ ଘନ ଘନ କରତାଳି
ତୁମେ ହୋଇପାର ଚୋର ଡକାଏତ, ତୁମେ ହୋଇପାର ଡାକୁ !
ଯୁଗ ବିତିଯିବ ନିଜେ ଭଗବାନ ବିଶ୍ୱାସ କରିବାକୁ ।
‘ହଜାରେ ଟଙ୍କା ହଜାଇ ଦେଲି ମୁଁ ଖାଇଥାନ୍ତେ ମୋ ପିଲେ’
କୋହ ଆସୁଥିବ, ଲୁହ ବୋହୁଥିବ, କହିଚାଲିଥିବ ନିଃସ୍ୱ ତା ଚାଳୀଟିରେ ।
ଭିକ ମାଗୁଥିବ ଇଆ ତା ଦୁଆରେ ହୀନିମାନେ କାନି ପାତି
ପାଗଳ ପରାଏ ବୁଲୁଥିବ ସରୁ ନଥିବ ତା’ ଦିନ ରାତି ।
କେତେ ଦୁଃଖର ଟଙ୍କା ସେ ମୋର ନେଇଗଲା ନେଇଗଲା
ମୁଣ୍ଡ ବୁଲାଇ ହୋଇ ଯାଉଥିବ ଭାବିଲା ବେଳକୁ ପରା ।
ଶହେଟଙ୍କିଆ ଦଶଟା ନୋଟ୍ଦିଶେ କେତେ ଚକ୍ଚକ୍
କିଏ ସେ କହିଲା ଚାକିରୀଟା ହେବ, ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖ ।
ରଖିଲି ରଖିଲି ଟେବୁଲ ଉପରେ, କହି ଚାଲିଥିବ ସିଏ
ହାୟ ମୋ ଟଙ୍କା ଆଉ ମିଳିବନି ? କହୁନ କାହିଁକି କିଏ ?
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ନେଲାବେଳେ ତୁମ ହାତ ଉଠିଲାନି ଥରି ?
କେଉଁ ପଲ୍ଲୀର ଦୁଃଖୀଟିଏ ସେ ଆଣିଥିବ କେଉଁଭଳି ।
ହଜାରେ ଟଙ୍କା ହଜାରେ ଟଙ୍କା ହଜାରେ ଟଙ୍କା ତାର
ମହାପୃଥିବୀର ସବୁ ରାଜକୋଷ ତାହା ପାଖେ କେତେ
ଦୀନ ଦୁର୍ବଳ ଛାର !
ସେ ତ ନୁହେଁ କେବେ ଜାଲ୍ ଜୁଆଚୋରୀ ଅବା ତୋଟିଚିପା ଧନ
ତା’ ବୁକୁ ଶୋଣିତ ପ୍ରତିବିନ୍ଦୁର ସେ ଯେ ମହା ଅରଜନ ।
ଦୂରେ ରହ ଦୂରେ ରହ ହେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜାଳା
ପୋଛିହୋଇଯାଅ ମନୁ ଯେତେ ଯେତେ ଭାରା-
ରହିଚ ଏ ଦେହ ମନ ପତି ରନ୍ଧ୍ର ଭରି
ଏଇ ନୀଳ ପ୍ରକୃତିରେ ଉଠିବି ସଂଚରି ।
ଦୂରେ ରହ ଦୂରେ ରହ ଆଶଙ୍କା ଓ ଭୟ
କରନା କରନା ମତେ ଆକୁଳ ଅଥୟ
ବିକ୍ଷତା ହରିଣୀ ପରି, ଯାଅ ସବୁ ନିଭି
ଏ ଖୋଲା ଆକାଶ ତଳେ ହେଲେ ବୁଲୁଥିବି ।
ଦୂରେ ରହ ଦୂରେ ରହ ବାଧା ଅନ୍ତରାୟ
ପଛକୁ ନିଅନା ଭିଡ଼ି, ହାହତାଶ ପ୍ରାୟ-
ରୁଦ୍ଧ ଯହିଁ ଏ ଜୀବନ ! ନୀଳ ଦିଗ୍ବଳୟ-
ଘନ ବନତଳେ ଖୋଜେ ଟିକିଏ ଆଶ୍ରୟ ।
ଦୁରେ ରହ ଦୂରେ ରହ ସବୁ ଦୂରେ ରହ
ଟିକିଏ ଉଠିବି ହସି ଏଇ ନୀଳ ପ୍ରକୃତିର ସହ ।
ତୁମେ ଦେଖୁଥିଲ ତୁମରି ହୋଇ ସେ ରହିଛି ସେ’ଦିନ ପରି
ତୁମେ ଦେଖୁଥିଲ ତୁମରେ ସେ କଥା କହିବ ପରାଣ ଭରି
ତୁମେ ଦେଖୁଥିଲ ମହା ଧରଣୀରେ ସେ ତୁମ ଗୋଟିକ ଯାକ
ମଧୁ ସମ୍ପଦ ସେ ଦେଇପାରିବ ଗଲେ ଟିକେ ତାହା ପାଖ
ତୁମେ ଦେଖୁଥିଲ ତାର ଦେହମନ ତା’ ଶୋଣିତ ଧାରେ ଧାରେ
ତୁମେ ରହିଅଛ ଏକାନ୍ତ ହୋଇ ଛିନ୍ନ ହୋଇନ ବାରେ
କିନ୍ତୁ ଦେଖୁଚ ତମେ
ତୁମର ଦୁଃଖ ତୁମର ବେଦନା ଚରଣେ ଆଡ଼େଇ ଦେଇ
ଚାଲିଚି ସେ ଆଜି ସମ୍ରାଟ ପରି
ତୁମରେ ଦେଖୁଚି ପୋକମାଛି ପରି ସେ କେଉଁ ରାସ୍ତା-କଣେ
ସେ ଆଜି ଭିନ୍ନ-ଜଣେ ।
ସେ’ ଦିନର ସେଇ ପାଲଟି ଉଠିଚି ଗୋଟାଏ ବା ଜାନୁଆର
ପାଷାଣ ପାଷାଣ କଠୋର ପାଷାଣ ପାଷାଣ ସେ ଏକ ବାର
କୋଟି ମରମର ଜାଳା ଯନ୍ତ୍ରଣା ଚାଲିଚି ଚକଟି ଦଳି
ତା’ କଲମଗାରେ ମୁଣ୍ଡ କାଟିବ କହିଲେ ପଦିଏ
କିଏ ପ୍ରତିବାଦ କରି
ସେ ହସ ତାହାର ଓଠ ତଳେ ନାଇଁ କଣ୍ଠତଳେ ତା
ନାଇଁ ସେ ମଧୁର ବାଣୀ
ବୁକୁତଳେ ନାଇଁ ସେନେହ ସେନେହ ବିଶାଳ ସେନେହ
ସେ କେଉଁ ପାତାଳେ ହୋଇଚି ଅସ୍ତଗାମୀ
ରହିଚି କେବଳ ବିଶାଳ ଦାମ୍ଭିକତା
ପାଦତଳେ ଯାର ସଭିଏ ଚାଲିବେ ନତ କରି ନିଜ ମଥା
ଦେଖୁଚି ଆକାଶ ଦେଖୁଚି ଏ ମାଟି ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରତିକ୍ଷଣେ
ସେ ଆଜି ଭିନ୍ନ ଜଣେ ।
ତୁମେ ନୁହ ତା’ର ପ୍ରିୟ ଆପଣାର ତୁମେ ନୁହ ତାର ସାଥି
ତୁମରେ ଦେଖିଲେ ଗରଗର ହୁଏ ତାର ସଇତାନୀ ଛାତି,
ତୁମେ ଗଲେ ତାର କୁଟୀର ଦୁଆରେ ବସିବାକୁ କହେ କିହେ ?
ମାମୁଲି କେତେଟା ପଦ କଥା କହି ତୁମରେ ଆଡ଼େଇ ଦିଏ
କିମିତି ରହିଚ ? ରହ ଏଠି ଆଜି, ବହୁଦିନ ପରେ
ଦେଖା ଆଜି ତୁମ ସହ-
ବୋଲିବାକୁ ତାର ଅନ୍ତର ତଳେ ଜାଗେ ନାଇଁ ଆଗ୍ରହ
ପ୍ରାଣର ସେ ଯେଉଁ ମଧୁ ବନ୍ଧନ ଆଉ ପଡ଼େନାଇଁ ମନେ
କ୍ଷମତା ଧନ ଓ ଖୋଷାମଦ ଘେନି ଜୀବନ ଯାହାର ଗଢ଼ା-
ସେ ନୁହେ ତୁମର, ସେ ନୁହେ ମୋହର,
ସେ ନୁହେ କାହାର ଜଣେ,
ଦୁଃଖ କରୁଚ ନୟନୁ ବରଜି ଅଶ୍ରୁ ଏ ପଥ ଧାରେ
ଜୀବନେ ଯାହାରେ ଏଡ଼େ ବଡ଼ କରି
ଦେଖୁଥିଲ ଦିନେ
ସେ ତୁମରେ ଆଜି ଗାର କରି ଲବେ
ଥୋଉ ନାଇଁ ବସୁଧାରେ
ତୁମରେ ଆଜି ସେ କହିଯାଏ କଥା ଇତର ଜନ ପରି
ତୁମ ସହ ତାର ନାଇଁ ପରିଚୟ
ସତେ ଅବା କେତେ ଜନମ ଜନମ ଧରି
ଅନ୍ତରଛୁଆଁ କଥା ପଦେ ତାର ଓଠରୁ ଶୁଣିବା ଲାଗି
ଆସିଥିଲ ତୁମେ ଫେରିଯାଉଅଛ
ଅନ୍ତର ତଳେ କେତେ କୋହ ଉଠେ ଜାଗି ।
ତା’ କଥା ପଡ଼ିଲେ ମନେ
ଏଇ ବନ ବିଲ ଏ ଗଛ ପତରେ ଚାହିଁ
କହୁଅଛ ନିକି
ସେ ଆଜି ଭିନ୍ନ ଜଣେ !
ଦୂରେ ପାଖେ ତାରେ ଦେଖିଲେ ତୁମର ପାଦ ପଡ଼େନାଇଁ ତଳେ
ଉଦ୍ବେଳି ଉଠେ ଅନ୍ତର ତବ ଅସୀମ ସେନେହ ଭରେ
ଶୁଣିଲେ ତାହାର ଗଉରବ ଗାଥା ନୟନ ଯୁଗଳୁ
ପୁଲକ ଅଶ୍ରୁ ଝରିପଡ଼େ ଝରିପଡ଼େ
ବିରାଟୁ ବିରାଟ ହୋଇଥାଅ ବାବୁ !
କେତେ ତ କହିଚ ଏଇ ରାଜପଥ ପରେ,
ଯଶ ଗଉରବ ସମ୍ମାନ ତାର ବଢ଼ିଉଠିବାର ଲାଗି
ତୁମରି ମରମେ ଗଭୀର ବାସନା ତା’ପାଇଁ ଉଠିଚି ଜାଗି
ତା’ ଚାଳି ଚାହାଣୀ ତାର ଓଠ ବାଣୀ
ତୁମରେ ଲାଗିଚି ଭଲ
ତୁମରି ଶୋଣିତ ପ୍ରତି ବିନ୍ଦୁରେ ସକଳ ନିୟତ
ସେ’ ଯେ ହୁଏ ଢଳ ଢଳ
ଚାନ୍ଦିନୀ ରାତେ ବୁଲିଚ ତା’ ସାଥେ ଏଇ ବିଲ ପଦା ଭୂଇଁ
କହିଚି କହିଚ ରସନା ମୁକ୍ତ କରି
ତୋରେ ଚାହୁଁଥିଲେ ମନେ ତୁ କରେନା
ହତଭାଗା ଜଣେ ମୁହିଁ !
ଏଡ଼େ ଅନ୍ତର ଦିଆ ନିଆ ଯେଉଁଠାରେ
ମରୁ ମରୀଚିକା
ଆଖିର ପଲକେ କେବେ ସମ୍ଭବିପାରେ ?
ଅଛି ସେଇ ନଈ ଅଛି ସେ ପାହାଡ଼
ଅଛି ସେଇ ବନଭୂମି
ଅଛି ସେ ଚିଲିକା ନୀଳ ଢେଉ ଖେଳି
ଯାଏ ବେଳ ଭୂଇଁ ଚୁମି
ଅଛି ସେ ସଉଧ ସେଇ ବାତାୟନ
ଅଛି ସେଇ ରାଜପଥ
ପ୍ରତିଦିନ ପରି ଚାଲିଛି ସେପରି
ଯାତ୍ରୀର ଗତାଗତ
ଏସବୁ ଭିତରେ ତୁମେ ଚାଲିଅଛ ମନ ଗୋଟି ମାରିଦେଇ
ଆଘାତ ଆଘାତ ଗଭୀର ଆଘାତ ଦେଇଚି ସେ ଜଣେ କେହି
ଜିଭ ଲେଉଟେନି କହିଦେବା ପାଇଁ
ସକଳରେ ଚାହିଁ ଭାଳୁଅଛ ମନେ ମନେ
ନଜର ତଳକୁ ଆଣିଲାନି ସିଏ
ଏତେ ଆପଣାର କରିଥିଲି ଯାରେ ଦିନେ ।
ଓଠ ଥରିଉଠେ, ସେଇ ଥର ଥର ଓଠେ
କେତେ କହିଉଠି ତମେ ହାୟ,
ସେ ଆଜି ଭିନ୍ନ ଜଣେ !
କାହା ଘର ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସିଏ
କେତେ ସୁଖ ସନମାନେ ରହିଥାନ୍ତା
ତା’ କୁଟୀର ପୁରେ,
ଅଣ୍ଟିପାତି ମାଗୁଥାନ୍ତା ଚାଉଳ ମୁଠିଏ
ସାତ ଭିକାରୁଣୀ ପରି
ଆସି ଏତେ ଦୂରେ ?
କାଖରେ ତା’ ଛୁଆଟିଏ ଚମର ବୁଜୁଳି ପରି
ଜୁଳୁ ଜୁଳୁ ରହିଥିବ ଚାହିଁ
ସକାଳୁ ପେଟରେ ପଡ଼ି ନ ଥିବ ତୋରାଣି ଟୋପେ,
କିଭଳି ସେ ଚାଲିଥିବ ହାଇ !
କେତେ ଲକସ୍ତକ ହୋଇ ମାଗିଥିବ ଆଉ ମୁଠେ,
ଦେଲ ନାହିଁ ତାରେ ?
ଜୀବନେ ପ୍ରଥମ କରି
ପଦାକୁ ସେ ଆସିଥିବ-
ମାଗିବାକୁ, ମାଗି ନାଇଁ ଜାଣେ;
ମାଟି ଝାଟି କୁଟୀରେ ତା’
ପରାଣ ସଂଖାଳି କେତେଟି ରହିଥିବେ ଚାହିଁ,
ସେମାନଙ୍କୁ ଢୋକେ ଦେବ
ଆଉ ମୁଠେ ନେଇଥିଲେ
ଆଉ ଢୋକେ ପାରିଥାନ୍ତା ଦେଇ !
ପଡ଼ି ଉଠି ଆସିଥିବ ସେ କେତେ ଯୋଜନ ବାଟ
ଲଂଘି କେତେ ବିଲ ବନ ଗାଆଁ
ଚାଉଳ ମୁଠିକ ଲାଗି;
ମୁଠିଏ ବାନ୍ଧିଚି କାନିରେ
ଆଉ ମୁଠେ ମାଗିଥିଲା
ନେଇଥାନ୍ତା ଯାହା-
ତାରେ ମନାକରିଦେଲ !
ପାରିଲନି ଲବେ ହେଲେ
ତା’ ଅନ୍ତର ଜାଣି !
କେତେ ମାନହୀନ ଲାଗିଥିବ !
ସେ ତ ନୁହେଁ
ପଥ କାଙ୍ଗାଳୁଣୀ
ହୋଇଥିବ କା’ କୁଟୀର-ରାଣୀ !
ତୁମେ ତାରେ ପାରିଥାନ୍ତ ଦେଖି ?
ଘରୁ କେବେ ଗୋଡ଼ କାଢ଼ି ଆସନ୍ତା ବାହାରି ?
ତୁଣ୍ଡ ଫେଇ ମାଗିଥାନ୍ତା ସିଏ
ଲାଜ ମହତରେ ସବୁ
ନିର୍ବିଚାରେ ଛାଡ଼ି
ବିବର୍ଣ୍ଣ ମଳିନ ବେଶେ
ସାତସିଆଁ କନା ଖଣ୍ଡେ ପିନ୍ଧି
ତୁମ ପାଖେ ହୋଇଥାନ୍ତା ଠିଆ ?
କାହାଘର କୁଳବାଳା
ଆଉ ମୁଠେ
ଦେଲ ନାଇଁ ତାରେ
କେତେ ନିର୍ଯାତନେ
ଫାଟି ଯାଉଥିବ ହିଆ !
ଆଉ ସେ ଆସିବ କାଲି ?
ମାଡ଼ିବ ସେ ଆଉ
ଏଇ ଭୂଇଁ ?
ନା ।
ଆସିବନି ଆସିବନି ଆଉ
ସିଏ ଆଉ ତାର ଟିକି ଟିକି ପିଲେ
କେତେ ଛଟପଟ ହେଉଥିବେ
ସାମାନ୍ୟ ଜାଉ ପେଜ
ତୋରାଣି
ଟୋପିକ ପାଇଁ ।
ଆଉ ମୁଠେ
ପାରିଲନି ଦେଇ !
ହାତ ପଛେ ଲୁହ ପୋଛି
ଫେରିଥିବ କେଉଁ ଦୂର ଘର
କାହାଘର ଝିଅ ବୋହୂ ସିଏ
ଗୋଡ଼ ଭାଙ୍ଗି, ଅଣ୍ଟିପାତି
ଆଉଥରେ ମାଗୁଥିଲା ବେଳେ
କି ନିଠୁରେ ମନା ତମେ କରିଦେଲ କିଏ !
ଲାଗିଥିବ ମୁଣ୍ଡ ତାର କଟିଗଲା ପରି !
ଜୀଇଁ କିମ୍ପା ରହିଚି ନ ମରି
ଆଉ ମୁଠେ ଦେଇଥିଲେ
ସେଇ ମୁଠିକରେ ସହସ୍ର ମୁଠାର ସ୍ୱପ୍ନ
ଦେଖିଥାନ୍ତା ସେଇ ।
ଆଉ ମୁଠେ
ପାରିଲନି ଦେଇ ?
କେଉଁ ପ୍ରାଣହୀନ ମୁଣ୍ଡାଡିହ ଭରା-
ପଲ୍ଲୀ ପଙ୍କାଳର
ଘରକଲା ଗୃହିଣୀ ଗୋଟିଏ
ହୋଇଥିବ ସିଏ !
ବର ତାର ଯାଇଥିବ ରେଙ୍ଗୁନ ଆସାମ,
କରିବାକୁ ମାଟିକାମ,
ଖୁଦ କି ମଳୁଖ ଯୋଡ଼େ
ନାଇଁ ଥିବ ପିଲାଙ୍କୁ ଦେବାକୁ କଳେ,
କେତେ କଲବଲେ
ପଥଶ୍ରମ କରି ଆସିଥିବ
ଦେଲ ତାରେ ତଡ଼ି ।
କାଲିକି ଆସିବା ପାଇଁ କହିଚ ?
ନା, ନ ଥିବ ତ କହି !
ଦେଖିଚ ତା’ ଶୀର୍ଣ୍ଣ ଆଖି ତଳୁ
ତାତିଲା ଲୁହ ଆସିବାର ବୋହି-
ନ ଥିବ ତ ଦେଖି !
ଦୁଃଖର ଅକଳ ସମୁଦ୍ର ଭିତରେ
ଉବେଇ ଟୁବେଇ ହେଉଥିବ ସିଏ
ସାହାହୀନ ହୋଇ,
ତୁମେ ଦେଖି ପାରିଲ ତ ନାଇଁ !
ଦିନ ଯାଇ ଆସୁଥିବ ରାତି
ତା’ ନିଃସ୍ୱ କୁଟୀର କଣେ
ତା’ ଆଖିରୁ
ଶତ ବିନ୍ଦୁ ଲୁହ ଯାଉଥିବ ବହି
ଆଉ ମୁଠେ ଆଉ ମୁଠେ ପାରିଲିନି ଦେଇ !
ଆଜିକି ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧ ଶତାବ୍ଦୀ ତଳେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ଗୋପ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପଡ଼ିଥିଲା; ଦୁର୍ଭିକ୍ଷପୀଡ଼ିତ ଲୋକଙ୍କୁ ଚାଉଳ ବଣ୍ଟା ଯାଉଥିଲା । ଏକ ଚାଉଳ ବଣ୍ଟାଯିବା କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ ଆସି ଥରେ ଚାଉଳ ନେଇସାରି ଆଉ ଥରେ ନେବାକୁ କାନି ପାତିବାରୁ, ଚାଉଳ ବାଣ୍ଟୁଥିବା କର୍ମୀ ଜଣକ ତାକୁ ଆଉ ଚାଉଳ ଦେବାକୁ ମନାକରିଦେଲେ ଏବଂ ନିରାଶ୍ରୟା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଟି ବ୍ୟଥିତ ହୋଇ ଚାଲିଗଲା । ଏକଥା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ କାନକୁ ଆସିବାରୁ ସେ ଦୁଃଖରେ ବିଚଳିତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ଏ ଘଟଣା ଉପରେ କବିତାଟି ରୂପାୟିତ ।
ଯବାନ କରୁଚି ଯୁଦ୍ଧ ଦେଶ ଲାଗି ପଞ୍ଚନଦ ଧାରେ
ମୁଣ୍ଡକୁ ଛଡ଼ାଇ ପାଣି, ଯିଏ ଆଜି ଅଛ ଯେଉଁଠାରେ
ଧନୀ ମାନୀ ଦୀନ ନିଃସ୍ୱ ଶେଠ ବା ମହନ୍ତ ସାରା ଭାରତର
ଯୁଦ୍ଧକୁ ସାହାଯ୍ୟ ଦିଅ ନୋହି ତିଳେ କୁଣ୍ଠିତ କାତର
ଊଣା ହେଉ, ହେଉ ବା ଅଧିକ ସେଇଥିରେ
କିବା ଆସେ ଯାଏ
ଦେଶର ସେ ପରମ ସମ୍ବଳ ହେଉ ପଛେ ନୂଆ ପଇସାଏ ।
କେ କାରେ କରୁନି ବାଧ୍ୟ, ବାଧ୍ୟତାର ପ୍ରଶ୍ନ ନାଇଁ ଉଠେ
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗୁ ପଡ଼ୁଅଛି ଡାକ ଦେଶର ଏ ଭୀଷଣ ସଂକଟେ ।
କିଏ ଦେଲା ପାକେଟ ପାକେଟ ସିଗାରେଟ୍ ହବନାଇଁ ଗଣି
କିଏ ଦେଲା ଲୁଗା ଓ କମ୍ବଳ କେଉଁ ଶେଠ ମହାଜନ ଧନୀ
ଟଙ୍କା ସୁନା କିଏ ପଠାଇଲା କେ ବଣିକ କେ’ ବା ଚାକିରିଆ
ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାର ଯେ ଚେକ୍ମନ୍ତ୍ରୀହାତେ କାହିଁ ହେଲା ଦିଆ !
ବସିଲା କେଉଁଠି ସଭା, ଗାଆଁ ଗାଆଁ କିଏ ଗଲେ ବୁଲି
ସବୁଠି ଯୁଦ୍ଧର ଲାଗି ମିଳିଲା ଅମାପ ଟଙ୍କା ନୋଟ ବିଡ଼ା ହବନାଇଁ ଭୁଲି;
ଯୁଦ୍ଧ ଚାନ୍ଦା ହେଉଚି ଆଦାୟ ଆନନ୍ଦ ଓ ଆଗ୍ରହର ସହ
ଆକୁମାରୀ ହିମାଳୟ ଦେଶବାସୀ ଚଞ୍ଚଳ ଅଥୟ
ବଞ୍ଚିରହୁ ଆମ ଦେଶ ମାଟି, ଧନ ଯାଉ, ପ୍ରାଣ ପଛେ ଯାଉ
ଦେଶ ଯେବେ ଶେଷ ହୋଇଯାଏ ଗଉରବେ କିବା ଅଛି ଆଉ ?
ଏ ସକଳ ଭିତରେ କିଏ ସେ ପଥଚାରୀ ଦରିଦ୍ର କାଙ୍ଗାଳ
ଦେଶରକ୍ଷା ଲାଗି କିସ ଦେବ, ବୁକୁ ତାର ଅସମ୍ଭାଳ
ଦେଖିଲା ନିଜକୁ ସିଏ, ଦେଖିଗଲା ନିଜ ନିଃସ୍ୱ ଚାଲି,
କିଛି ନାଇଁ କି ସଂପଦ ଦେବ ? ନେତ୍ରେ ଲୁହ ଉଠିଲାକ ଢଳି ।
ସଭିଏଁ ତ ଦେଲେ କିଛି କିଛି ଆପଣାର ଭାଗ୍ୟ ଅନୁକ୍ରମେ
ମୁହିଁ କିଛି ପାରିବିନି ଦେଇ ହତଭାଗା ମୁଁ କି ଏଡ଼େ ଜଣେ ?
ମୋ ଦେଶର ମାଟି ପାଣି ମୋରେ ଯେବେ ରଖିଚି ବଞ୍ଚାଇ
ମୋ ଦେଶର ଏ ମହା ସଂକଟ ତିଳେ ନାଇଁ ପାରିବି ଘୁଞ୍ଚାଇ ?
ମୋର ଏଥି ବଞ୍ଚିରହିବାର କି ଆନନ୍ଦ ଗଉରବ ଶିରୀ
ମୋ ମାଟିର ବିଜୟ ପତାକା ଫର ଫର ଉଡ଼ିବନି ଯେବେ
ଆକାଶର ନୀଳ ବୁକୁ ଚିରି ।
ରାସ୍ତା ଘାଟେ ଠିଆହୋଇ ସେହୁ ଦେଲା ଦିନେ ଡାକ
ନେଇଯାଅ ନେଇଯାଅ ଖୋଳି ଆଖି ମୋର ଏ ଯୋଡ଼ିକ ଯାକ
ସୀମାନ୍ତର ରଣ ଭୂଇଁ ତଳୁ ଅନ୍ଧ ହୋଇ ଫେରିଥିବ ଯେ ବୀର ଯବାନ
ତା ଆଖିରେ ଏ ମୋ ଆଖି ଦେବ ହେ ଲଗାଇ
ଏ ମୋ ଅନୁରୋଧ, ଏଇ ମୋର ଏକମାତ୍ର ଦାନ ।
ମୋ ଆଖି ଲଗାଇ ଯେବେ ମୋ ଦେଶ ଯବାନ
ଶତ୍ରୁଟିଏ ମାରିଦେଇ ପାରେ
ମୋ ଆଖି ଲଗାଇ ଯେବେ ମୋ ଦେଶ ଯବାନ
ସିଂହର ବିକ୍ରମେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ବାହାରେ
ସେଇ ମୋ ପରମ ଭାଗ୍ୟ । ଦେଶମାଟି ଲାଗି ହାୟ
କିବା ଦେବି ? ନିଅ ମୋର ଏ ଦୁଇଟି ଆଖି
କୋଟି କୋଟି ଆଖି ମୋ ଦେଶର ବଞ୍ଚି ରହୁ ନୋହି ନିଃସହାୟ ।
ମାଟିର କେଉଁ ଅଜଣା କଣେ ତୁମରି ଘର ଜାଣିନି ମୁହିଁ
କିପରି ତୁମେ ନିଃସ୍ୱ ଏଇ କବିର ବୁକୁ ପାରିଲ ଛୁଇଁ ?
ଅଜଣା ମୁହିଁ ଅଜଣା ତବ
ବିକ୍ଷଚିରି କି ମଧୁ ଦବ ?
କଳ୍ପନା ମୁଁ କରିନି, ଗଲ ମୋ ପାଇଁ ରଚି ସ୍ୱର୍ଗଭୂଇଁ
ମାଟିର କେଉଁ ଅଜଣା କଣେ ତୁମରି ଘର ଜାଣିନି ମୁହିଁ ।
କିଏ ସେ ତମେ କେଉଁଠୁ ଆସି କୁଆଡ଼େ ଗଲ ନିମେଷ ପରେ
କି ସମ୍ପଦ ଦେଇ ଯେ ଗଲ ରହିଚି ଲେଖା ବକ୍ଷ-ତଳେ ।
ନିଃସ୍ୱ ମୋର କୁଟୀର ଭରି
ରହିଚ ତମେ ମତେ ବା ଧରି
ନିଜକୁ କେଡ଼େ ଭାଗ୍ୟବାନ ସୃଷ୍ଟି ତଳେ ମୁଁ ମନେକରେ
କିଏ ସେ ତମେ କେଉଁଠୁ ଆସି କୁଆଡ଼େ ଗଲ ନିମେଷ ପରେ ।
ଲାଞ୍ଛିତ ମୁଁ, ବଞ୍ଚିତ ମୁଁ, କିଞ୍ଚିତ ମୁଁ କାହାର ନୁହେଁ
ଆର୍ଦ୍ର ମୋର ନୟନ ଦୁଇ ଦୁଃଖ ଭରା ତପ୍ତ ଲୁହେ ।
ଖୋଜେନା ମତେ ଜାଣେନା ମତେ
କିଏ ସେ, ମୋର ଯାତ୍ରା ପଥେ-
ଚାଲିଚି ମୋର ଡଙ୍ଗା ମେଲି ଜାଣେନା କେଉଁ ସୁଦୂର ସୁଏ
ଲାଞ୍ଛିତ ମୁଁ, ବଞ୍ଚିତ ମୁଁ, କିଞ୍ଚିତ ମୁଁ କାହାର ନୁହେଁ ।
ଜୀବନେ ଯାହା ପାଇନି ମୁହିଁ ପାଇବା ପାଇଁ ଆତୁର ଅତି
କରିଚି କେତେ ଅନ୍ୱେଷଣ, ଜୀବନସାରା ସହିଚି କ୍ଷତି ।
ପାଇନି ମୁହିଁ, ପାଇନି ବାରେ
ରହିଚି ଚାହିଁ ଏ ପଥ ଧାରେ
ଚାହିଁବା ମୋର ଜଳୁଚି କିବା ନିଶୀଥ ନଭେ ଅରୁନ୍ଧତି
ଜୀବନେ ଯାହା ପାଇନି ମୁହିଁ ପାଇବା ପାଇଁ ଆତୁର ଅତି ।
କିଏ ସେ ତୁମେ ସେ କେଉଁ ଦୂରୁ କିମିତି ମତେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲ ?
କିଭଳି ତମେ ଜାଣିଲ ମତେ କି ଶିରୀ ଖୋଜେ ନିରନ୍ତର ?
ପାହାଡ଼ ବନ ସାଗର ପାରେ
ସୁଦୂର କେଉଁ ସେ ପଥ ଧାରେ
କିଏ ସେ ତମେ କିମିତି ଥିଲ ମୋ ଲାଗି ହେଲ ସଚଞ୍ଚଳ
କିଏ ସେ ତମେ ସେ କେଉଁ ଦୂରୁ କିମିତି ମତେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲ ?
ଆସିଲ ତମେ, ଆସିଲାବେଳେ ଦେଖିଲ ମତେ ରାସ୍ତା ଧାରେ
ମୁଗ୍ଧ ସେଇ ଚାହାଣୀ ଢାଳି କିଭଳି ମତେ ଚାହିଁଲ ବାରେ ?
ପ୍ରଥମ କରି କହିଲ ନାଇଁ-
ପଦିଏ କଥା, ରହିଲ ଚାହିଁ,
କି ନିଧି ଲାଗି ତୃଷ୍ଣା ମୋର ଜଳୁଚି ପ୍ରତି ରକ୍ତ-ଗାରେ
ଆସିଲ ତମେ, ଆସିଲା ବେଳେ ଦେଖିଲ ମତେ ରାସ୍ତା ଧାରେ ।
ଦେଇନି କିଏ ପାରିନି ଦେଇ, ଦେଇତ ନାଇଁ ପାରିବ ମତେ
ପାତ୍ର ମୋର ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି, ଯେ ଶିରୀ ଖୋଜେ ମୁଁ ଅବିରତେ
ବିତିଚି କେତେ ବର୍ଷ ମାସ
ରିକ୍ତତାର ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ
ପକାଇ ମୁହିଁ ଚାଲିଚି ଦିନେ, ଭେଟିବି ବୋଲି କାହାରେ ପଥେ
ଦେଇନି କିଏ ପାରିନି ଦେଇ, ଦେଇତ ନାଇଁ ପାରିବ ମତେ ।
ଦେଖିଲ ମତେ ପାଗଳ ପରି ଖୋଜୁଚି କିବା ରାସ୍ତା କଡ଼େ
ସମ୍ମୁଖେ ମୋ ହେଲ ଗୋ ଉଭା କିଏ ସେ ତମେ ଧରଣୀ ତଳେ ?
ସେ ପାଖେ ତମେ ଏ ପାଖେ ମୁହିଁ
‘ଆଉକେ’ ନାଇଁ ତୁମେ ମୁଁ ଦୁଇ
ପ୍ରାଣର ଏ କି ଆସ୍ୱାଦନ କେଉଁଠୁ ଆସି କିଭଳି ଝରେ ?
ଦେଖିଲ ମତେ ପାଗଳ ପରି, ଖୋଜୁଚି କିବା ରାସ୍ତାକଡ଼େ ।
ହସିଲ ମତେ ହସିଲ ଚାହିଁ, ସେ ମଧୁ ହସ କେଉଁଠୁ ଆସେ ?
ଇମିତି ହସ ଦେଖିନି ମୁହିଁ ଏତେ ଦିନର ଧରଣୀ-ବାସେ !
ରୋମାଞ୍ଚିଲା ଦେହ ଓ ମନ
ପାଇଚି କିବା ଅଜଣା ଧନ ?
ସବୁଜ ଶ୍ୟାମ ମୁଗ୍ଧ ଭୂଇଁ ପାଲଟି ଗଲି ତୁମରି ପାଶେ
ହସିଲ ମତେ ହସିଲ ଚାହିଁ, ସେ ମଧୁ ହସ କେଉଁଠୁ ଆସେ ?
ଥରାଇ ପ୍ରତି ରକ୍ତକଣା ଯେ କଥା ପଦି ପଡ଼ିଲା ଝରି,
ସୃଷ୍ଟିକାଳୁ ନ ଥିବ ଶୁଣି ବିଶାଳ ଏଇ ବସୁନ୍ଧରୀ ।
ପାଇଲି ମୁହିଁ, ପାଇଲି ହାୟ,
ନୁହେଁ ମୁଁ ଲବେ ନିଃସହାୟ
ପାତ୍ର ମୋର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଜି, ଯାତ୍ରା ମୋର ଶୁଭଙ୍କରୀ,
ଥରାଇ ପ୍ରତି ରକ୍ତକଣା ଯେ କଥା ପଦି ପଡ଼ିଲା ଝରି ।
ପଦିଏ କଥା ପଦିଏ କଥା ତୁମରି ଓଠର ପଦିଏ କଥା,
ପାଇଲି ତହୁଁ ବିଶ୍ୱଭରି ପ୍ରାଣର ସବୁ ସାର୍ଥକତା ।
ଦେଇନି କିଏ ଦେଇନି ମତେ
ଯିମିତି ତୁମେ ଦେଇଚ ସତେ ।
ସୃଷ୍ଟି କେଉଁ ରନ୍ଧ୍ର ଭେଦି ଆସିଛି ଧରି କି ମାଦକତା ।
ପଦିଏ କଥା, ପଦିଏ କଥା, ତୁମରି ଓଠର ପଦିଏ କଥା ।
ପ୍ରାଣର ମୁଗ୍ଧ ଆସ୍ୱାଦନ ମରମେ ଯେବେ ଦେଇଚ ବୋଳି,
ଧରାରେ କିବା ସମ୍ପଦ ମୁଁ ପାରିବି ନାହିଁ ସରାଗେ ତୋଳି ?
କି ଅବା ଦୁଃଖ କି ଅବା ଭୟ ?
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଦେଖିବି ଜୟ
ରୁଦ୍ଧ ଯାହା ବଦ୍ଧ ଯାହା ଆପେ ଆପେ ଯିବତ ଖୋଲି
ପ୍ରାଣର ମୁଗ୍ଧ ଆସ୍ୱାଦନ ମରମେ ଯେବେ ଦେଇଚ ବୋଳି ।
ଲଭିବ ନାଇଁ ଲଭିବ ନାଇଁ ଲଭିବ ନାଇଁ ସେ ମହାଗାର ।
ସ୍ପର୍ଶ ତାର ବିରାଟ ଏଡ଼େ ହ୍ରସ୍ୱ ନାଇଁ କପାଳେ ତାର,
ମୃତ୍ୟୁ ନାଇଁ ପାରିବି ଛୁଇଁ
ଦୂରେଇ ଯିବ ସୁଦୂର ଭୁଇଁ,
ସେଇ ଯେ ମୋର ପ୍ରାଣର ଧନ କେତେ ଜନ୍ମ ଆକାଂକ୍ଷାର
ଲିଭିବ ନାଇଁ ଲିଭିବ ନାଇଁ ଲିଭିବ ନାଇଁ ସେ ମହାଗାର ।
ଅଜଣା ତମେ ଅଜଣା ମୁହିଁ ସେ କେଉଁ ଦୂର ଅଜଣା ଦେଶେ
ରହିଚ ତମେ ରହିଚି ମୁହିଁ, ଅମୃତରେ କି ଉଦ୍ଦେଶେ ?
ଅଶ୍ରୁ ହାସ ଦୁଃଖ ତଳେ
ବଂଶୀ ବାଜେ ମଧୁର ସ୍ୱରେ
ଶୁଣୁଚ ତମେ ଶୁଣୁଚି ମୁହିଁ ପରାଣ ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଆଶ୍ଳେଷେ,
ଅଜଣା ତମେ ଅଜଣା ମୁହିଁ ସେ କେଉଁ ଦୂର ଅଜଣା ଦେଶେ ।
ରାଜାର ଆତିଥ୍ୟ ପାଇ,
ରାଜାର ସମ୍ମାନ ପାଇ
ରାଜାର ପ୍ରାସାଦେ ରହି
ଫେରିଲି ମୁଁ ଅବଶେଷେ
ରାଜାର ସେ ବିରାଟ ନବରୁ,
ମୋର କିନ୍ତୁ ମନେହେଲା
କେତେ ଯୁଗାନ୍ତର ଧରି
ମୁହିଁ କାହିଁ ଥିଲି ଅବା
ଫେରିଚି ଫେରିଚି ଆଜି
ସତେ ଯେହ୍ନେ
କେଉଁ ଗଭୀର କବରୁ !
ସବୁ ମୁଁ ତ ପାଇଥିଲି, ଅଭାବ ବା ଅସତ୍ଭାବ କିଛି ତ ନଥିଲା
ତଥାପି ଏ ବୁକୁ ତଳ ମରୁ-ସଇକତ ପରି ଲାଗୁଥିଲା ନୀରବ ନିର୍ଜୀବ,
ରାଜା ରାଜପୁତ୍ର ରାଜଜେମା ରାଜବଧୂ ସଭିଙ୍କି ଦେଖିଲି ମୁହିଁ
ସଭିଏଁ ଦେଖିଲେ ମତେ, କିନ୍ତୁ ଗୋଟେ ବ୍ୟବଧାନ କଲି ଅନୁଭବ ।
ସେଇ ବ୍ୟବଧାନ ରେଖା ଲେଖି ହୋଇଗଲା ଏତେ ମୋର ବୁକୁତଳେ,
ସକଳ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମତେ ବିଷାକ୍ତ ଲାଗିଲା ଖାଲି,
ଶ୍ୱାସରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ମୁହିଁ
ପାରିଲିନି ରହି ସେଇ ରାଜସ-ଗହ୍ୱରେ ।
ଫେରି ମୁଁ ଆସିଲି ମୁକ୍ତ ପୃଥିବୀରେ
ଯେଉଁଠାରେ ମୋର ଶୋଣିତର
କେତୋଟି ଅନ୍ତର ମତେ ସରାଗେ ପାଛୋଟିନେଲେ
ବୁକୁ ତଳୁ ବାଢ଼ି କିବା ଅନନ୍ତ ଆଦର ।
ମୋ ତୁଲେ ବୁଲିଲେ ସିଏ ବିଲ ବନ ପାହାଡ଼ ପ୍ରାନ୍ତର
ରାଜପଥ ବିପଣୀ ବିଥିକା,
ମୋରେ ସେ କହିଲେ କଥା ଓଠ ଫେଇ ହୃଦ ଫେଇ
ଆପଣା କୁଟୀରେ ମତେ ଡାକିନେଲେ
କୁହାକୁହି ହେଲୁ କେତେ ସୁଖ ଦୁଃଖ ପରାଣ ଗୀତିକା ।
ଆଶ୍ୱାସ ଲାଗିଲା ମତେ
ସତେ ଅବା ତୃଷ୍ଣା ମୋର ତୃପ୍ତି ଅଛି ପାଇ,
ମୋରେ କେ ମୋହରି ପରି କରୁଅଛି ଅନୁଭବ
ମୋରେ କେ ଜାଣିଚି କାରେ ପାରିଚି ମୁଁ ଜାଣି ।
ସେଇ ମୋର ପ୍ରାଣର ଆଶ୍ରୟ, ସେଇ ମୋର ସବୁ
ଦୂରେ ରହ ରାଜାର ନବର ଦୂରେ ରହ ଦୂରେ ରହ
ରାଜା ରାଜବଧୂ ରାଜଜେମା
ଆଉ ରାଜରାଣୀ ।
ଚାରିଆଡ଼େ କୋଠାବାଡ଼ ଚାରିଆଡ଼େ ରାଜପଥ
ମନ୍ତ୍ରୀ ଚାଲେ, ଯନ୍ତ୍ରୀ ଚାଲେ ଚଳାଇ ବାଷ୍ପୀୟ ରଥ
ଦୋକାନ ବଜାର ହାଟ ଲାଗିଅଛି ବିକା କିଣା
ବାବୁମାନେ ହୋଟେଲରେ ଖାଉଛନ୍ତି ବସି ଖାନା
ମାଂସ ଝୋଳ ମାଛ ଝୋଳ ବରାତ ଆସୁଚି କାହୁଁ
ପୂଝାରୀ ପରଶିବାରେ ତରନାଇଁ ଆସୁ ଯାଉ ।
ହାତରେ ଭ୍ୟାନିଟି ବ୍ୟାଗ, ଦେହେ ନାଇଲନ ଶାଢ଼ୀ
ଆଖିରେ ଚଷମା ଆଉ ଚରଣେ ଚପଲ ମାଡ଼ି
ଚାଲିଚନ୍ତି ଉଦ୍ଗତ ଯୌବନା କେତେ ଯେ କନକଦେହୀ
ଯୌବନର ଗର୍ବପରି କୃଷ୍ଣବେଣୀ ଦୋହଲାଇ ।
ଏ ମଧୁ ସମ୍ପଦଟିକ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ଚାହିଁ
କିଏ ସେ କେଉଁଠି ବସି କେତେ ତୃପ୍ତି ପାଏ ନାଇଁ !
ସମ୍ମୁଖେ ଏ ରାସ୍ତା ଧାରେ ନ ଖାଇ ନ ପିଇ ଜଣେ
ପଡ଼ିଚି ପ୍ରସ୍ତର ପରି କେ ତାରେ ଚାହେନି କ୍ଷଣେ
ପାରୁନି ସେ ଉଠିବସି ପାରୁନି ସେ କହି କଥା
ଅନ୍ନ ବିନେ ଦେହେ ମନେ କି ବିଶାଳ ଦୁର୍ବଳତା
ଘର ତୋର କେତେ ଦୂରେ ସେ କେଉଁ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼
ତା’ କଥା ବୁଝିବ କିଏ ମୁଖେ ଦେଇ ଅନ୍ନ ଜଳ ।
ପାଖକେ ତା’ ବୁଜୁଳୀଟି, ଭଙ୍ଗା ଟିଣ ଗିନାଟିଏ
ଆରପାଖେ, ଯହିଁରେ ସେ ବାଟେ ଘାଟେ ପାଣିପିଏ
ବାଡ଼ିଟି ତା’ ମୁଣ୍ଡ ପାଖେ ବାଟର ଏକାନ୍ତ ସାଥି
ଏ ଟିକ ସମ୍ପଦ ଧରି ବୁଲୁଚି ସେ ଦିନରାତି
ମାଗି ଯାଚି ଶମିବାକୁ ଦୁଃସହ ଉଦର ଜାଳା
ଆଜି ସେ ପାରୁନି ଉଠି ବେଳୁ ବେଳ ବଢ଼େ ଭରା ।
ନିରାଶ୍ରୟ ଅସହାୟ ରୁଗ୍ଣ ପଙ୍ଗୁ ପଦାନତ
ଦିଶନ୍ତି ସବୁରି ଚକ୍ଷ୍ୟେ କୀଟ ଓ ପତଙ୍ଗ ବତ
ଯେଉଁଠାରେ ଧନ ଜନ ଯେଉଁଠାରେ କୋଠାବାଡ଼ି
ଯା’ ଦୁଆରେ ଠିଆ ନିତି ଦି’ ପୁଞ୍ଜା ମଟରଗାଡ଼ି
ତା’ ପାଦ ଚାଟିବା ପାଇଁ ଧରଣୀର କି ଆଗ୍ରହ !
ତା’ ପାଲଟା ବୋହିବାରେ ଜୀବନ ଗୌରବମୟ ।
କୁକୁର ଅଇଁଠା ଚାଟି ଆରାମ ପାଇଲା ଭଳି
ତାର ଟିକେ ଅନୁଗ୍ରହ କି ଅମୃତ ଦିଏ ଭରି ।
ଏଇ ତ ଧରାର ଆଖି ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ବରାବର
ଏ ଆଖି ନ ଫିଟି ବରଂ ଫୁଟିଯିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ ଉଦ୍ଭାସିବ ଚାରିଆଡ଼
ଠିଆହେବେ ଜୀବନ୍ୟାସ ପାଇ ହାଡ଼ ମାଳ ମାଳ
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ କିବା ବଡ଼ କିବା ସାନ
ସବୁଠିଇ ଖେଳିଯିବ ଜୀବନର ମଧୁତାନ
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ ଜଣକୁ ଚାହିଁଲେ ଜଣେ
ପ୍ରାଣର ଅନନ୍ତ ମାୟା ଦେବ ମଧୁ ଆଲିଙ୍ଗନେ
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ କା ଆଖିର ଉଷ୍ଣ ଜଳ
ପୋଛି ଦେବା ଲାଗି ହେବ ଲକ୍ଷ ହାତ ଆଗଭର ।
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ ପ୍ରତି ଗୃହ ପରିବାର
ଅନ୍ୟକୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରି ହେବ ନାଇଁ ବଳିଆର
ଯେ ଆଖି ଫିଟିଲେ ହାୟ ଧରିତ୍ରୀର ଚାରିଆଡ଼
ଅବିଶ୍ୱାସ ସନ୍ଦେହର ହବନି ନରକ ଗାଡ଼
ସେ ଆଖି ତୁମର ନାଇଁ ସେ ଆଖି କାହାର ନାଇଁ
କି ବିଷାକ୍ତ ଆଖି ଘେନି କେ ତୁମେ ଚାଲିଚ କାହିଁ ?
ଏ ମାଟି ପଥର ଆଜି କହେ ନାଇଁ କଥା
କହେ ନାଇଁ ବନକୁଞ୍ଜ ଲତା
କାନ ପାରି ବସିଅଛ ହେ ମୋର ହତାଶ ଯାତ୍ରୀ !
ସବୁ ଶୂନ୍ୟ ମରୁ-ବିଜନତା-
କେବଳ ଦେଖୁଚ ତମେ ଦିଗଚକ୍ର ଧରି
ରହିଅଛି ରହିଅଛି ବ୍ୟାପୀ,
ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ଘୂରିଆସ ପାଗଳ ପରାଏ
ହୁଅ କେତେ ନୀରବେ ସନ୍ତାପି ।
ତୁମରି ପୃଥିବୀ ଇଏ ତୁମରି ଏ ପ୍ରିୟ ଜନ୍ମମାଟି
ସୁଖ ଦୁଃଖ ହସ ଖେଳ ଭରା,
ତୁମରେ ଲାଗୁଚି ରୁଦ୍ଧ କାରାଗାର ପରି
ମନେହୁଏ ତୁମରି ଏ ନୁହେ ବସୁନ୍ଧରା ।
ଜଳିପୋଡ଼ି ହୋଇ ଏଥି ରହିବାକୁ ହେବ
କିବା ଶିରୀ ସେଇ ରହିବାରେ ?
ତଥାପି ଖୋଜୁଚ ତମେ କ୍ଷଣଦଣ୍ଡେ ରହିବାକୁ
କେଉଁ ନୀଳ ଝରଣାର ଧାରେ ।
ସେ ନୀଳ ଝରଣା କେଉଁ ବାଲି ଶଯ୍ୟା ତଳେ
କେତେବେଳେ ଯାଇଚି ଉଭାଇ,
ସେ ଶୀତଳ ମଳୟର ଢେଉ ବହୁନାଇଁ
ପ୍ରାଣ ମନ ଆଉ ଶୀତଳାଇ ।
ସେ ବିହଗ ସେଇ ଗାନ ଗାଉନାଇଁ ବସି
କେଉଁ ଲତାପତ୍ର ଆଢ଼ୁଆଳେ
ସେ ମୋହନ ସ୍ୱପ୍ନ ମାଟି ପାଲଟିଚି ଶମଶାନ
ଖୋଜି ହେଲେ ପାଇବନି ବାରେ ।
ପ୍ରାଣର ଯେ ହସ ଟିକ ସବୁ ସଂପଦରୁ ବଳି
କି ବିପୁଳ ସଂପଦ ପରମ
ଖୋଜୁଚ ପାଇବ ବୋଲି ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଘୂରି,
ବ୍ୟର୍ଥ ହୁଏ ଦେହ ମନ ସବୁ ପରିଶ୍ରମ !
ରାତି ଯାଏ ଦିନ ଆସେ, ଦିନ ପରେ ରାତି ହୁଏ
ଆଶା ତବ ଯାଏ ନାଇଁ ମରି,
ବିଶାଳ ଧରିତ୍ରୀ ମୋର ଗୋଟାଏ ମରୁ ପ୍ରାନ୍ତର ପରି
ଚିରଦିନ ରହିଥିବ ପଡ଼ି ?
ଫୁଟାଅ ଫୁଟାଅ ଯାତ୍ରୀ ସେଇ ମଧୁ ତାନ
ପ୍ରାଣେ ଭରି ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଅଟଳ,
କେଉଁଆଡ଼େ ଫେରିଯିବି ? ମାଟିର ଧରିତ୍ରୀ ଏଇ,
ତୁମରି ତ ଏକମାତ୍ର ଘର !
ଏ ଘରର ଡିହ ପରେ ତୋଳିଯାଅ ତୋଳିଯାଅ
ଯାହା ତୋଳିବାର,
କେତେ ଝଡ଼ ବୋହିବତ, ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗୁ ପଥ ତବ
କରି ଅନ୍ଧକାର ।
କିଏ କେତେ ପିନ୍ଧିଚନ୍ତି ବସନ ଭୂଷଣ
ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଅତି ମୂଲ୍ୟବାନ୍।
ସେ ମାନବ ପାଖେ ମାଆ ! ବସିଚୁ ଗାଡ଼ିରେ,
ଲାଗୁଥିବ ତୋରେ ସତେ କେତେ ହୀନିମାନ !
ଥରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଚାହିଁ ଥରେ ତୁ ନିଜରେ
ଲୁହବୋଳା କି କରୁଣ ଦୃଷ୍ଟି ଢାଳି ଚାହୁଁ,
କାନରେ ତୋ ଦୋଳୁ ନାଇଁ ହେମ-କର୍ଣ୍ଣପୁର
ବେକରେ ନାହିଁଛି ତୋର
ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣହାର ଗୋଟେ ପାଖେ ଦି’ ଚାରିଟା ଆଉ ।
ବର ତୋର କରୁନାଇଁ ବିରାଟ ଚାକିରୀ,
ଲାଞ୍ଚ ମିଛ ମେଳେ ବୁଡ଼ି
ହୋଇନି ବିରାଟ,
ସବୁବେଳେ ଅଭାବ ଓ ଜଞ୍ଜାଳ ଯାତନା
କରିଛି ଆଚ୍ଛନ୍ନ ତୋର ଦେହ ମନ ତଟ,
ସେମାନଙ୍କ ଓଠେ ଯେଉଁ ଗର୍ବ ଅହମିକା
-ହସଟିକ ଫୁଟି ଉଠେ,
ତାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି
ବିଚାରୁଥିବୁ ତୁ ମୁହିଁ କେତେ ହତଭାଗ୍ୟ
କେତେ ଜନ୍ମ ପରେ ହେବି ଏ ମାନବ ପରି ?
ସେମାନଙ୍କ କଥା ଭାଷା ଆୟ ଅଳଙ୍କାର
ସେମାନଙ୍କ ଠାଣି ମାଣିଏ ସକଳ ଦେଖି
ଆପଣାରେ ସେମାନଙ୍କ ସହ କରୁଚୁ ତୁଳନା,
ଜୀବନ ଲାଗୁଚି ଅବା ଲାଗୁଥିବ
କେତେ ବିକଳ ଦୁର୍ବହ-
ସେମାନଙ୍କ ଶିରୀ ସଂପଦରୁ
ରହିଥାନ୍ତା ମୋର ହେଲେ ଏକ ଅଣା !
ସେମାନେ ହୁଏତ ତୋରେ ନଜର ତଳକୁ
ଆଣୁ ତ, ନଥିବେ କେବେ ଆଣିବେ ତ ନାଇଁ;
ଆଡ଼ମ୍ବର ବେଶଭୂଷା, ଧନ ଦଉଲତ
ଜୀବିକା ଯାହାର
ଜୀବନ ଅମୃତ ଶିରୀ ଦେଖିବାକୁ
ଆଖି ତାଙ୍କ କାହିଁ ?
ଏ ବିରାଟ ଆଡ଼ମ୍ବର, ଏଇ ବେଶଭୂଷା
ଚାପାରେ ଯାଇଚି ମରି ଯା ମଧୁ ଅନ୍ତର
ସିଏ କେଡ଼େ ନିଃସ୍ୱ ! କେଡ଼େ ପଙ୍ଗୁ !
କେଡ଼େ ଅସହାୟ !
ଦିନେ ନୁହେ ମୁହୂର୍ତ୍ତେ ବା ନୁହେଁ
ଜନମ ଜନମ ଧରି ଅନନ୍ତ ସମୟ !
କାହିଁକି ଚାହିଁଚୁ ମାଆ ?
ସେ ସବୁରେ ଏତେ ଅମୃଛୁକ୍ ହୋଇ ।
ତୋ’ ମଳିନ ନିଃସ୍ୱ ଅଳଙ୍କାର ହୀନ-
ପ୍ରାଣ ତଳେ ଜଳୁଚି ଯେ ଦୀପ ଶୁଭ କର
ତାର ଗୋଟିଏ ରଶ୍ମୀର ଦୀପ୍ତିରେ
ପିନ୍ଧିଚୁ ତୁ କୋଟିଏ ଅଳଙ୍କାର
ତୋରେ ଅଳଂକୃତ କରୁଥିବ,
କରୁଥିବ ଅଳଂକୃତ ବିଶ୍ୱ ଚାରିଆଡ଼ ।
କି ଗୀତ ଲେଖିବି ମୁଁ, କଲମ ଗୋଟି ଧରି ବସିବି ଏକା
ଯାଉଚି ବୁଢ଼ୀଟିଏ, ମୁଣ୍ଡେ କାଠ ଧରି, ହେଲା ମୋ ଦେଖା ।
ନିଜକୁ ନିଜେ ସିଏ ଯାଉଚି କହି କହି-କଷ୍ଟ ଭାଲେ
ସହିବା ପାଇଁ ଅଛି, ଆହୁରି କେତେ କାଳ କେ କହିପାରେ ?
ତା’ କଥାପଦି ଉଇଁ ତାହାଠି ଯାଉଅଛି ନୀରବେ ନିଭି,
ଚାଲିଚି ଥିରି ଥିରି, ଆପଣା ଭରା ଆପେ ସେ ଅନୁଭବି ।
କେଉଁଠି କାଠ ଡେରି ଟିକିଏ ବସିଥିବ ହାଲିଆ ମାରି
ଅଥବା ଚାଲିଥିବ କୁଡ଼ିଆଟିରେ କେଉଁ ପାହାଡ଼ ପାରି,
ସେ ଭଳି କହୁଥିବ, ସେ କାଠ ଗୋଛା ତଳୁ ସେ କଥା ଉଇଁ
ଅସୀମ ଶୂନ୍ୟରେ ମିଳାଇ ଯାଉଥିବ କାରେ ନ ଛୁଇଁ ।
ହୁଏତ ବେଳେ ବେଳେ ଡହକ ବିକଳରେ କେଉଁଠି କାହିଁ
ସେ କେଉଁ ଗଛ ତଳେ ଶୋଇଣଥିବ; ଯିବ ଗଡ଼ିଲେ ଛାଇ ।
ହୁଏତ ଭାଳୁଥିବ କିଏ ମୋ ପୁଅ ପତି କୁଆଡ଼େ ଗଲେ,
ରହିଲି ଏକା ପଡ଼ି, ଜୀବନ ଯାଉନାଇଁ ଏ କଲବଲେ ।
ଅଥବା ପୁଅ ବୋହୂ ତାହାରେ ଭିନେ ଯେବେ ଥିବେଟି କରି
ଆଖିରୁ ଲୁହ ପୋଛି, ବିଚାରୁଥିବ ବସି, ନୀରବେ ବୁଢ଼ୀ-
ସାତରୁ ସତର ମୁଁ ଯାହାରେ କଲି ଏତେ ପାଳି ଓ ଝାଳି
ସେ ଯେବେ ବୁଝିଲାନି ଆଡ଼େଇ ଦେଲା ଘରୁ ଗୋଇଠା ମାରି ।
ମୋ ଦୁଃଖ ଦଇନି ବା ବୁଝିବ କିଏ ଆଉ ମୋହର ହୋଇ
ଜୀବନ ଚାଲିଯାନ୍ତା ଇମିତି ଏଇଠି ମୁଁ ଥାନ୍ତି ଶୋଇ ।
ନିଃସ୍ୱ କୁଡ଼ିଆରେ ସେ ଅବା ଉଠି ବସି ଯିବଣି ପାଇ
ବେଳ ଯେ ବୁଡ଼ିଥିବ, ନ ଥିବ ଘରେ ଢୋକେ ପିଇବା ପାଇଁ
ଶୋଷରେ ଓଠ ପାଟି ହେବଣି ଅଠା ଅଠା, ମରମ ତଳେ
କୋହ ତା’ ଉଠୁଥିବ, ଗୋଟିଏ ଆସି ପୁଣି ଗୋଟିକ ପରେ ।
ସେ କାଠ ଗୋଛା ତଳୁ ସେ ବାଣୀ ସେଇଭଳି ମଉନେ ଉଠି
ନିଇତି ଯାଉଥିବ ମଉନେ ନିଭି, ଗାର ନ କାଟି କୁ’ଠି ।
ସେ କାଠ ଗୋଛା ସିଏ ହୁଏତ ଶୁଣୁଥିବେ ତା’ ମନକଥା
ଯାବତ ଫେରୁଥିବ ନିଇତି ଆସି ସେହୁ ଏ ବୁଦା ଲଟା ।
ସେ କାଠ ଗୋଛା ତାର ପରାଣ ସମ୍ପଦ ସବୁରି ପରେ
ତା’ ବିନୁ ତାର ସାଥି କେ ନାଇଁ ବୁକୁ ତାତି
ବୁଝିବା ଲାଗି ତାର ଏ ବୟସରେ ।