ଉଦ୍ଧବ ଚଉତିଶା

ଭୂପତି ପଣ୍ଡିତ

(ଆନୁମାନିକ ୧୬୫୦ ଖ୍ରୀ.ଅ. ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳର କବି ଭୂପତି ପଣ୍ଡିତ । କବିଙ୍କ ‘ପ୍ରେମ ପଞ୍ଚାମୃତ’ କାବ୍ୟ ଏକ ଅନବଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି । ଭାଷା ସରଳ, ସହଜ ଓ ସୁବୋଧ୍ୟ । ତାଙ୍କର ‘ଉଦ୍ଧବ ଚଉତିଶା’ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ରଚନା । ଗୋପୀ ପ୍ରେମର ପରାକାଷ୍ଠା ଏଥିରେ ଫୁଟି ଉଠିଛି । କବି ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଓ ଭ୍ରମରବର ରାୟଙ୍କର ‘ଉଦ୍ଧବ ଚଉତିଶା’ ରହିଛି ।)

ଭାବାର୍ଥ- (୧-୫) କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଗୁଣକୁ ମନେ ପକାଇ ବ୍ରଜତରୁଣୀଗଣ ଉଦ୍ଧବଙ୍କୁ ଏକାନ୍ତରେ କହିଲେ- କଳା ବର୍ଣ୍ଣର ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ତି କରିବା ଅବିବେକୀକାର୍ଯ୍ୟ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, କସ୍ତୁରୀ, ଭ୍ରମର, କୋଇଲି, କୃଷ୍ଣ, କେଶବ, ସାପ, ରାହୁ, ଯମ, ଶନି କାଳିଆ- ଏମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କେଉଁଟା ଭଲ କହିଲ?

ଖଣ୍ଡ, ଶାକର, ଦୁଧ, ସର ଖୁଆଇ ତାଙ୍କୁ ବଡ଼ କଲୁ । ଖଣ୍ଡତପସ୍ୟାରୁ ଆମେ କୃଷ୍ଣ ଫଳ ପାଇ ରମ୍ଭା (କଦଳୀ) ଗଛ ପ୍ରାୟ ହେଲୁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ମୋଟା ଶରୀର କ୍ଷୀଣ ହେଲା । ପରମାନନ୍ଦ ପ୍ରୀତି, ଆମର ପ୍ରାଣ ରଖୁବାରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କଲା ।

ଉନ୍ମତ ଯୌବନାର ଗର୍ବରେ ଆମେ ମତ୍ତସିଂହ ପ୍ରାୟ ହେଲୁ । ଗୋବିନ୍ଦ ରୂପକ ଗଭୀର କୂପରେ ପ୍ରେମ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ବୁଡ଼ି ମଲୁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ମହୁମାଛି ପ୍ରାୟ ଗିରି, ଗହନବନ, ଲତା ଅନେକ ସ୍ଥାନ ଖୋଜିଲୁ; କିନ୍ତୁ କେଉଁଠି ହେଲେ ମୋହନଙ୍କୁ ପାଇଲୁ ନାହିଁ ।

ଚାତକ ମେଘଜଳକୁ ଚାହିଁ ରହିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଜଳ ସେ ପାନ କରେ ନାହିଁ । ସେମିତି ଘନ-ଶ୍ୟାମ ବିନା ଘରେ ହେଉ କିମ୍ବା ବାହାରେ ହେଉ ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ଦେଖୁନାହୁଁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କଲେ କ’ଣ ଲାଭ ଅଛି ? ଏହାକୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଆମ ଚକ୍ଷୁର ପ୍ରତିଚକ୍ଷୁ ଥିଲେ । ସେ ଏବେ ଅନ୍ତର ହୋଇଗଲେ । ଅକ୍ଷର ମାତ୍ରା ଅନୁସ୍ୱାର ସହିତେ ପ୍ରେମ ପୁସ୍ତକ ହେଲା । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଅନୁଭବ କରୁ କରୁ ଆମ ଶରୀର କୃଷ୍ଣମୟ ହୋଇଗଲା । ଦ୍ଵିତୀୟ ଭାବ ପାସୋରି ଗଲୁ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୬-୧୦) ଚନ୍ଦ୍ରରେ କଳଙ୍କ ଥିବା ପରି, ଜାଗ୍ରତ ଅବସ୍ଥାରେ ନିଦ୍ରା, ସ୍ଵପ୍ନ ଜାଗିଛି । ଚିତ୍ରିତ ଫଳ, ପୃଷ୍ଣ ଚେତନ ସମ୍ପଦ ଭୋଗକୁ ଆସେ ନାହିଁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଚାଟୂ କରି ଗୋପାଙ୍ଗନାମାନେ ଗୋପାଳ ପୁଅକୁ ବୋଧ କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ ।

ଭୁଜକୁ ଭୁଜ ଛନ୍ଦି ପ୍ରେମ ଆଲିଙ୍ଗନ, ଚୁମ୍ବନ, ଅଧର ପାନ କଲି । ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ କନ୍ଦର୍ପ କୁବେର ଭଣ୍ଡାର ରତି ରଖୁ ଜୁର କରୁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, କ୍ଷଣିକ ପାଇଁ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ସାକ୍ଷାତ ହେଲେ ସେମାନେ ବ୍ରହ୍ମା, ଇନ୍ଦ୍ର, ରୁଦ୍ର, ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ସମ୍ପଦକୁ ଛାର ପ୍ରାୟ କରି ଦିଅନ୍ତି ।

ହେ ଉଦ୍ଧବ, ତାଙ୍କୁ ଯୋଗ ସାଧନ ପାଇଁ କୁହ । ଯଦୁନାଥ ଆଜ୍ଞା ଦେବାରୁ ଆମେ ଜାଣିଲୁ ଯେ, କୁବୁଜୀ ଯୋଗେଶ୍ୱରୀ ତାଙ୍କୁ ଯୋଗମାର୍ଗ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଛି । ଯଦୁନାଥ ହେଉଛନ୍ତି ବଡ଼ ଋଷି । ଗୋଟିଏ ରାତିରେ ଷୋଳ ସହସ୍ର ଯୁବତୀ ଯୋଗ ଶିକ୍ଷା କଲୁ ।

ତାଙ୍କ ମନ ଏବେ ମଧୁ ନଗର (ମଧୁବନ)ର ନାଗରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ମଜିଛି । ଯେମିତି କୋଇଲି କାଉ ବସାରେ ବଢ଼ି ପରେ ନିଜ ବସାକୁ ଚାଲିଯାଏ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଝୁରି ହେଉଛୁ । ଶରତର ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପରି ଶୋଭାବନ୍ତ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କେଉଁଠି ଲୁଚାଇ ରଖିଛି ?

ହେ ଉଦ୍ଧବ, ସଂସାରରେ ନିର୍ମଳ ପ୍ରେମ ଯଦି ଅଛି, ତେବେ ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରଶଂସା ଯୋଗ୍ୟ । ରାମଙ୍କୁ ସେ ଏକାନ୍ତ ଭାବେ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ପୁତ୍ର ଚକ୍ଷୁରୁ ଅନ୍ତର ହେବା ମାତ୍ରେ ରାଜାଙ୍କର ଶରୀରରୁ ପ୍ରାଣ ଛାଡ଼ିଗଲା । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଆମେ ନିର୍ଲଜ୍ଜଭାବେ ଜିଇଁଛୁ । ଆମେ ଶୁଣିଲୁଁ, ତୁମେ କାଳେ ଆମକୁ କହୁଛ, ନନ୍ଦସୁତକ । ଛାଡ଼ି ନିରାକାରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୧୧-୧୫) ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଆମେ ବ୍ରଜନାରୀମାନେ ଲୁଗାର ଅଞ୍ଚଳ ଟାଣି ବକ୍ଷୋଜ ଅଞ୍ଚଳରେ (କୋଳରେ) ଆଣି କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବସାଉଁ । ତାଙ୍କ ଟହଟହ ବିମ୍ବ ଅଧରରେ ଆମ ଅଧରକୁ ମିଶାଇ ଚୁମ୍ବନ ଦେଉ । ଆମେ ଟଙ୍କଧର (ଶିବ) ନୋହୁଁ । ହୃଦୟ ପଦ୍ମକୁ ଟେକି ଛଡ଼ଚକ୍ର (ଷଡ଼ଚକ୍ର) ଭେଦ କରିବାକୁ ଆମକୁ କହୁଛ ।

ହେ ଉଦ୍ଧବ, କୃଷ୍ଣ ତୁମର ସଖା । ସଖାଭାବେ ଥାଇ ତାଙ୍କୁ ଠାବ କରିପାରୁ ନାହିଁ । ଭକ୍ତରଭାବ ଗୋଇଠାକୁ ସେ ହୃଦ ପଦ୍ମରେ ବହନ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ରହ୍ମକୁ ଜାଣିପାରି ସେ ଭକ୍ତର ପାଦପଦ୍ମ ଚିହ୍ନକୁ ହୃଦୟ ଦେଶରେ ସାଇତି ରଖିଛନ୍ତି ।

ଆମେ ଡାକି କରି କହୁଛୁ ଜଗତରେ ଏହା ବିଦିତ, ଲୁଚାଚୋରା କଥା ଏଥିରେ ନାହିଁ । ନିଜ ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖିଛୁ ବ୍ରହ୍ମା, ଇନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଗୋପପୁରରୁ ଜ୍ଞାନ ପାଇ ଯାଇଛନ୍ତି । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ମୁରଲୀରେ ଡାକି ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ଡରାଇ ଧର୍ମ କଥା କହୁଛି, ଅନ୍ୟ କଥା କରି ପାରୁନାହିଁ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରେ, ଚନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ, ହୁତାଶନରେ ବସି, ମନଚକ୍ଷୁକୁ ଢାଙ୍କି ପବନକୁ ରୁଦ୍ଧି କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ପୁଣି ଆମକୁ କହୁଛି । ଏହି କଥା ଅସାର ନୁହଁ । ଢଳ ହଳ କଳା ସର୍ପ ଯାହା ନିକଟରେ ଅଛି, ସିଏ କ’ଣ ଅନ୍ୟକୁ ଚାହିଁ ପାରିବ ?

ଅନେକ ତପ, ଜପ, ତୀର୍ଥ, ବ୍ରତ କରି ମୁନି ଋଷିମାନେ ତାଙ୍କୁ ପାଇ ପାରୁନାହାନ୍ତି । ଅନୁରାଗ ବଶରେ ଅନୁଭବ ହିଁ ତାଙ୍କୁ କରିହେବ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ବତ୍ସା ଚରାଳି ହୋଇ ଗାଈ ଓ ଗୋପୀମାନଙ୍କର ଆଶାକୁ ସେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୧୬-୨୧) ବ୍ରଜନାରୀଗଣ ପୁଣି କହିଲେ- ହେ ଉଦ୍ଧବ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ । ସହିତ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମାନତୀ (ତୁଳନା) ହେଲେ ଆମେ ଗୁଞ୍ଜା (କାଇଁଚ) ଫଳ ପରି ଦେଖାଯିବ । ଶରୀରଯାକ ତାଙ୍କର ଦିବ୍ୟ ଅନୁରାଗରେ ପୂରି ଉଠିଛି ।

ତାଙ୍କ ଉପରକୁ କାଳି ଆମେ ପକାଉଁ ତ ମୁଖରେ ତମ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । ତିରଣ ଧରି ପାଦ ତଳେ ପଡ଼ି ବନମାଳୀ ଚାଟୂ କରିଥାନ୍ତି ।

ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଯେହେତୁ ତୁମେ ତାଙ୍କର ଅତି ବିଶ୍ୱାସୀ, ତେଣୁ କିଛି ଲାଜ ଛାଡ଼ି, କହିଲୁ । ଆମେ କୁଞ୍ଜରେ ଥିଲୁ । ଶୃଙ୍ଗାର ରସରେ ଦୁଇତନୁ ଉଲଗ୍ନ ହୋଇ ପଡ଼ିଥାଏ । ତୁମେ କହିବ, ଅନେକ ଚିହ୍ନ ସେମାନେ ଥୋଇଲେ । ଥୟ ନ ପାଇବାରୁ ଦୁଇ ଚକ୍ଷୁ । କନ୍ଦର୍ପ ସମୁଦ୍ରରେ ପଡ଼ିଲେ ।

ଦେହ ଦେଖିବା ପାଇଁ ମାଧୋଇ ବସ୍ତ୍ର ହରଣ କରିବାକୁ ଚିନ୍ତା କଲେ । ବହୁତ ବିନତି କଲୁ । ସେ କହିଲେ, ମୁଣ୍ଡକୁ ଦୁଇ ହାତରେ ଧରି କୂଳକୁ ଆସ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଆମେ ଦିଗମ୍ବର ପ୍ରାୟ ହେଲୁ । ଦେଖିଲୁ, ଲାଜ ମରଣଠୁଁ ବଳିଗଲା । ଆଖି ବନ୍ଦ କରି ଫେରିଆସିଲୁ ।

ସେ କହିଲେ, ସଭିଙ୍କ ବସନ ମିଶାମିଶି ହୋଇ ଯାଇଛି । ଯିଏ ଯାହାର ଚିହ୍ନି କରି ନିଅ । ଏହା ଶୁଣି ଆମ ଦେହ ଏମିତି ଲାଗିଲା ଯେ, ଭାବିଲୁ, ପୃଥିବୀ ଦି ଭାଗ ହୋଇଯାଆନ୍ତା କି ଆମେ ସେଥିରେ ପଶିଯାଆନ୍ତୁ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଆମେ ପରେ ସେଠାରେ । ଯାଇ ମିଳିଲୁ, ଆମେ ନିଜ ନିଜର ପିନ୍ଧା ବସ୍ତ୍ର ଚିହ୍ନି ନେଲୁ ।

ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ଆମେ ଜାଣିଲୁ ଯେ, ପୁରୁଷ ଦୂତ । ମରମ ବାର୍ତ୍ତା ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ଓ ଆମ ବିଚାର ସେ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କାହିଁକି କହିବେ ? ହେ ଉଦ୍ଧବ, ତୁମେ ତାଙ୍କର ଅତି ଆପଣାର । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଆମର ପ୍ରୀତିଭାବ ଦେବତାଙ୍କୁ ହିଁ ଅଗୋଚର ।

ପ୍ରେମର ସ୍ପର୍ଶ ନ ପାଇବା ଯାଏଁ କାଞ୍ଚନ ବା ସୁନାରେ ଇଚ୍ଛା ଥାଏ । ଖୁଡ଼ୁତା ପ୍ରବେଶ ନ ହେବା ଯାଏଁ ମାମୁମାନେ ହିଁ ସର୍ବସ୍ୱ ଥା’ନ୍ତି । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ପିତାଙ୍କ ଘରେ । କନ୍ୟାମାନେ ପତିଙ୍କ ସୁରତି ନ ପାଇ ପିତୁଳି ଧୂଳିରେ ମନ ଲଗାଇଥିବେ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୨୨-୨୭) ଫଳଭ୍ରମରେ ଫୁଲ ଖାଉଥିବା ଯାଏଁ ନାନା ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ କଥା ମନକୁ ଆସିବ । ଶଙ୍ଖ ବାଜିବା ପ୍ରାୟ ଫୁଙ୍କା ଶବ୍ଦ ଶୁଭିଲା । କର୍ମ ଚିହ୍ନ, ପ୍ରେମ ଶୂନ୍ୟ ଜଣାଗଲା । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଫେଡ଼ି କହୁଛୁ ବୋଲି କହିବ, ଫୁଲ ବନରେ କାନ୍ଦରେ ଯାହାକୁ ନେଲେ ସେ ପୁଣି ଆସିବି ବୋଲି କହିଛି ।

ହେ ଉଦ୍ଧବ, ବଡ଼ କଥାଟିଏ କହିଲ । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସନ୍ଦେଶ ଜଣାଇଲ । ବାର୍ତ୍ତା ପାଇଲୁ, ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଦେଖିଲୁ, ଇଏ ଆମ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଲାଭଦାୟକ ହେଲା । କହିବ, ଏତିକି ମାତ୍ର ? ବିନୟ ହୋଇ ଗୋପୀମାନେ ପ୍ରେମ ପାସୋରା ମନ୍ତ୍ର ମାଗିଛନ୍ତି ।

ଭାବରେ ଗଦଗଦ, ବିହ୍ୱଳ ବଚନ, ଚକ୍ଷୁ ଜଳଜଳକା ହୋଇଗଲା । ଭକ୍ତି ଭାବରେ ଉଦ୍ଧବଙ୍କ କଣ୍ଠ ଥରିଲା । ଲୋମ ସବୁ ପୁଲକିତ ହୋଇ ଉଠିଲା । ଭାବରେ ଗୋପୀମାନେ । ଉଦ୍ଧବଙ୍କୁ ପ୍ରଶଂସା କଲେ । ତାଙ୍କୁ ସେମାନେ ଭଲ ରତ୍ନମାଳିଟିଏ ମେଲାଣି ଦେଲେ ।

ରଥକୁ ସଜ କରି ଉଦ୍ଧବ ନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କ ଦୁଆରରେ ମିଳିଲେ । ଯଶୋଦାଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ, ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମୁଁ କ’ଣ କହିବି ? ଯଶୋଦା କହିଲେ- ପିତା-ପୁତ୍ର ମରେ ସ୍ନେହ ରହିଛି ଯାହା । ମହାପ୍ରଭୁ ବୋଲି ଯାହା କହିଲ, ତାହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ, କାରଣ ତୁମେ ତା’ଠାରୁ ବୟସରେ ବଡ଼ ।

ଜନ୍ମ କାଳରୁ ଅନେକ ପ୍ରମାଦ ମୋ ପୁତ୍ରକୁ ପଡ଼ିଛି । ମା’ ଅମ୍ବିକା ତାକୁ ରକ୍ଷା କଲେ । ଯେଉଁଠାରେ ପାଞ୍ଚସାତ ଜଣ ଥିଲେ ହେଁ ମୋ ରଙ୍କୁଣୀ ଧନ ଏକା ଥାଏ । ହେ ଉଦ୍ଧବ, ସେଠାକୁ ଯାଇ ପାସୋରି ଦେବ ନାହିଁ । ଯଶୋଦା ଅନ୍ଧୁଣୀ ବାଡ଼ିର କୁଶଳ ବାରତା ଦେଉଥିବ ।

ରତ୍ନ, ବସ୍ତ୍ର, ଅଳଙ୍କାରମାନ ଉଦ୍ଧବଙ୍କୁ ମେଲାଣି ଦେଲେ । ଉଦ୍ଧବଙ୍କ ରଥର ପଛେ ପଛେ ସୁଦାମ, ସୁବଳ ଓ ଗୋପାଳମାନେ ପାଛୋଟି ଗଲେ । ଉଦ୍ଧବ ରାଜ ଦାଣ୍ଡରେ ରହିଲେ । ରଥରୁ ଓହ୍ଲାଇ ସ୍ନାନ ସାରିଲେ ଓ ଉଠି ମୁଣ୍ଡରେ ହାତ ଦେଲେ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୨୮-୩୧) ରଥ ଯାଇ ସିଂହଦ୍ଵାରରେ ଲାଗିଲା । ଉଦ୍ଧବ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ । ଲମ୍ବ ହୋଇ ତାଙ୍କ ପାଦ ତଳେ ପଡ଼ିଲେ ଓ ଉଠି ଶିରରେ କର ଦେଲେ । ପ୍ରଭୁ ଲଜ୍ଜା ପାଇଲେ । ବାରମ୍ବାର ସେ ଉଦ୍ଧବଙ୍କୁ ପିତାମାତାଙ୍କ କଥା ପଚାରିଲେ । ଚକ୍ଷୁରୁ ଅଶ୍ରୁ ଝରୁଥାଏ ।

ବ୍ରଜପୁରରେ ବଧୂଭାବକୁ ସ୍ମରଣ କରି ଉଦ୍ଧବ ଆନନ୍ଦରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦେଖି ବେଳକୁ ବେଳ ବିହ୍ୱଳିତ ହେଲେ । କଣ୍ଡ ତାଙ୍କର ଥରି ଉଠିଲା । ଉଦ୍ଧବ ବିହ୍ୱଳ ଦଶା ଭୋଗିବାରୁ ଚକ୍ଷୁରୁ ଝର ଝର ହୋଇ ଲୁହ ବହି ପଡ଼ିଲା । ଲାଜ, ଭୟ ଛାଡ଼ି ସେ କାନ୍ଦିଲେ ।

ଉଦ୍ଧବଙ୍କ ଏହିଭଳି ଦଶାକୁ ଦେଖି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଶୋକ ସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଗଲେ । ବୃନ୍ଦାବନରେ ବୃନ୍ଦାବତୀ ପ୍ରିୟସଖୀଙ୍କ ସ୍ନେହକୁ ସୁମରଣା କଲେ । ସମସ୍ତ ଘଟଣା ସେ ଧାନରେ ଜାଣିଲେ । ଆଖୁ ଲୁହ ଛଳଛଳ ହେଲା, ଅଧର କମ୍ପମାନ ହେଲା । ଉଦ୍ଧବଙ୍କୁ ଧରି ସେ କାନ୍ଦିଲେ ।

ସଚେତ ହୋଇ ଉଦ୍ଧବ ଗୋପପୁରର ସନ୍ଦେଶ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କହିଲେ । ସବୁ ଗୋପୀ ତୁମର ପ୍ରେମ ପାସୋରା ମନ୍ତ୍ର ମାଗିଛନ୍ତି । ହେ ମହାପ୍ରଭୁ, ସର୍ବଦା ସେମାନେ ଭକ୍ତି ଭାବରେ ବନ୍ଧା । ସେ ବିଚାର କଲେ, କୋଟିଏ ମୁନି ଗୋଟିଏ ଗୋପୀକା ସହିତ ସମାନ ହେବେ ନାହିଁ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୩୨-୩୪) ଶଙ୍ଖାରୀ, ଭଣ୍ଡାରୀ, ରଜକ, ମାଳୀ ପ୍ରଭୃତି ଗୋପପୁରରୁ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲେ । କୃଷ୍ଣ ଯେଉଁଠି ନାହାନ୍ତି ସେଇଠି କି ଜୀବନ ? ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ରତ୍ନ ବିନ୍ଧାଣୀମାନେ ନିଜ ନିଜର କର୍ମ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲେ । ହେ ମହାପ୍ରଭୁ, ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଗୋପପୁରରେ ସବୁ ଗୋପୀଙ୍କର ଘରେ ଶିବ ଶିବ ବାଣୀ ଉଚ୍ଚ ସ୍ୱରରେ ଶୁଭୁଛି ।

ଗୋପୀମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କୋଳା କୋଳି ହୋଇ, ଏକ ଆରେକର ଗଳା ଧରି ହା କୃଷ୍ଣ, ହା କୃଷ୍ଣ ବୋଲି କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଜ୍ଞାନ ହଜି ଯାଉଛି, ଶୋକ ସାଗର ମଧ୍ୟରେ ବୁଡ଼ିଯାଇ ନିଜର ବିବେକ ହଜାଇ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ହେ ମହାପ୍ରଭୁ ! ମଲେ ସିନା ହତ୍ୟା ଦୋଷ ଲାଗିବ । ତୁମେ ସେଠାକୁ ନ ଗଲେ ସମସ୍ତେ ତୁମର ହୃଦୟ ହୀରାଠାରୁ ଅଧିକ କଠିନ ବୋଲି ଭାବିବେ ।

ଉଦ୍ଧବଙ୍କ ଠାରୁ ସମସ୍ତ କଥା ଶୁଣି କ୍ଷମାନିଧି କୃଷ୍ଣ କହିଲେ, ହେ ଉଦ୍ଧବ, ଶୁଣ ! ଆମେ ନିରନ୍ତରଭାବେ ଗୋପରେ ରହିଛୁ । ସବୁପୁରରେ ମୁଁ ବିଦ୍ୟମାନ । ନିଦ୍ରାଭାବ ଛାଡ଼ି ସ୍ୱପ୍ନରେ ଯେମିତି ମନ ସର୍ବପୁରରେ ବିଚରଣ କରିଥାଏ, ମୁଁ ସେମିତି ମଣିଷର ମନ, ହୃଦୟ, ସ୍ଵପ୍ନରେ ଜାଗରଣରେ ରହିଥାଏ । ଗୋପୀଲୀଳା ଶ୍ରବଣରେ ମଣିଷର ଚେତନା ଜାଗ୍ରତ ହେବ । ବେଦର ପବିତ୍ରତା ମନକୁ ଆସିବ । କବି ଭୂପତ ଏହି ଗୀତକୁ ଭଣତି କଲେ ।